رفع مشکلات با صدقه و دعا

در اینجا برآن شدیم تا با توجه به آیات و روایات و بیانات علما, وظایف و نکاتی که یک مسلمان باید هنگام رویارویی با مشکلات و مصائب مد نظر قرار دهد را, با ذکر دلایل و شواهد آن ذکر کنیم

در اینجا برآن شدیم تا با توجه به آیات و روایات و بیانات علما، وظایف و نکاتی که یک مسلمان باید هنگام رویارویی با مشکلات و مصائب مد نظر قرار دهد را، با ذکر دلایل و شواهد آن ذکر کنیم.

● فرصتی برای تکامل انسان

سختی ها و مصائب می‌توانند برای انسان وسیله‌ای در جهت ترقی او به سوی کمال باشند یا برعکس در اثر بی‌صبری در مقابل آنها موجب بلا و بدبختی او شوند؛ این انسان است که باید آنها را برای خود تبدیل به یک فرصت کند و مقدمات تعالی خود را بوجود آورد. شهید مطهری دراین‌باره می‌گوید: «مصائب وقتی نعمت هستند که انسان از آنها بهره‌برداری کند و با صبر و استقامت و مواجهه با دشواری هایی که مصائب تولید می‌کنند، روح خود را کمال بخشد، امّا اگر انسان در برابر سختی ها فرار را انتخاب کند و ناله و شکوه سر دهد، در این صورت بلا از برای او واقعاً بلاست.»(ر.ک به مجموعه آثار، مرتضی مطهری، صدرا، ج ۱، ص ۱۸۳.)

● عدم تسلیم در برابر مصائب

حضرت آیت‌ا... مکارم شیرازی در این مورد می‌فرمایند: «ممکن است کسانی از این حقیقت قرآنی که «مصائب به اراده الهی است»، سوءاستفاده کنند و هر گونه مصیبتی که دامنشان را می‌گیرد، با آغوش باز از آن استقبال نمایند و بگویند: باید در برابر هر حادثه ناگواری تسلیم شد و از این اصل آموزنده و حرکت آفرین قرآنی، نتیجه معکوس یعنی نتیجه تخدیری بگیرند که این بسیار خطرناک است.هیچ گاه قرآن نمی‌گوید: در برابر مصائب تسلیم باش و در رفع مشکلات کوشش مکن و تن به ظلم ها و ستم ها و بیماری ها بده، بلکه می‌گوید: اگر با تمام تلاش و کوششی که انجام دادی باز هم گرفتاری ها بر تو چیره شد، بدان گناهی کرده‌ای که نتیجه و کفاره‌اش دامانت را گرفته، به اعمال گذشته ات بیندیش و از گناهانت استغفار کن و خویشتن را بساز و ضعف ها را اصلاح نما.»(تفسیر نمونه، ج ۲۰، ص: ۴۷۱)انسان باید در برابر مصیبتی که از طرف ظالمین به او می‌رسد تسلیم نشده، بلکه با آنها مبارزه کند و زیر بار ذلت نرود ؛ چنانکه در سوره شوری درمعرفی مومنین چنین می‌فرماید: «وَالَّذِینَ إِذَا أَصَابَهُمُ الْبَغْیُ هُمْ یَنتَصِرُونَ» ؛ (و کسانی که چون ستم بر ایشان رسد، یاری می‏جویند [و به انتقام برمی‏خیزند]!)(سوره شوری آیه ۳۹)

● صبر و استقامت در برابرمصائب

بدون شک از کوره در رفتن و خودباختگی در مقابل مصائب و مشکلات چیزی جز حسرت را به دنبال نخواهد داشت، فردی که در مصائب اعتماد به نفس دارد و به جای جرع و فزع کردن، دلیل آن را پی جویی می‌کند، یقیناً روز به روز از تکرار آنها کاسته و بربصیرت خود در مقابل آنها افزوده و به جای تزلزل در دین، بر قوت آن افزوده است.خداوند در قرآن صبر در مصائب را به عدم سستی و ضعف در برابر آنها تفسیر کرده و می‌فرماید: «وَکَأَیِّن مِّن نَّبِیٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَمَا وَهَنُواْ لِمَا أَصَابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَمَا ضَعُفُواْ وَمَا اسْتَکَانُواْ وَاللّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ» ؛ (و چه بسیار پیامبرانی که همراه او توده‏های انبوه، کارزار کردند و در برابر آنچه در راه خدا به ایشان رسید، سستی نورزیدند و ناتوان نشدند و تسلیم [دشمن‏] نگردیدند و خداوند، شکیبایان را دوست دارد.)(سوره آل عمران آیه ۱۴۶) چنانکه مشاهده شد در این آیه خداوند پس از آنکه می‌فرماید سستی نکنید و ضعیف نشوید، می‌فرماید خداوند صابران را دوست دارد یعنی کسی که چنین باشد(سست نشود و ضعف نشان ندهد) صابر است.از قول لقمان در قرآن آمده است که می‌فرماید: «یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَاصْبِرْ عَلَی مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُور؛ ‌ای پسرک من، نماز را برپا دار و به کار پسندیده وادار و از کار ناپسند باز دار و بر آسیبی که بر تو وارد آمده است شکیبا باش. این [حاکی‏] از عزم [و اراده تو در] امور است. (سوره لقمان آیه ۱۷)خداوند به پیامبر ما می‌فرماید که رسولان قبلی بر مصائب صبر کردند:«وَلَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِکَ فَصَبَرُواْ عَلَی مَا کُذِّبُواْ وَأُوذُواْ حَتَّی أَتَاهُمْ نَصْرُنَا ») و پیش از تو نیز پیامبرانی تکذیب شدند، ولی بر آنچه تکذیب شدند و آزار دیدند شکیبایی کردند تا یاری ما به آنان رسید .»(سوره انعام آیه ۳۴) یعنی تو هم صبر کن.خداوند در آیات فراوانی به صابران در مصائب بشارت می‌دهد و این عمل آنها را ستوده است: «بشّر الصابرین الَّذینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصیبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ»؛ (به صابران بشارت بده آنها که هر گاه مصیبتی به ایشان می‌رسد، می‌گویند: «ما از آنِ خدائیم و به سوی او بازمی گردیم!)(سوره بقره آیه ۱۵۶) .در آیه دیگری می‌فرماید: اگر نیکی به شما برسد، آنها(منافقان) را ناراحت می‌کند؛ و اگر حادثه ناگواری برای شما رخ دهد، خوشحال می‌شوند«إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا یَضُرُّکُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئاً» ؛ ( (امّا) اگر (در برابرشان) استقامت و پرهیزگاری پیشه کنید، نقشه‌های (خائنانه) آنان، به شما زیانی نمی‌رساند.)(سوره آل عمران آیه ۱۲۰).امام علی علیه‌السلام در معرفی پیامبر صلی الله علیه وآله به صبر و استقامت ایشان اشاره کرده و می‌فرمایند: «وَ نَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، خَاضَ إِلَی رِضْوَانِ اللَّهِ کُلَّ غَمْرَةٍ، وَ تَجَرَّعَ فِیهِ کُلَّ غُصَّةٍ» (خطبه ۱۹۴ نهج‌البلاغه). آیت‌ا... مکارم شیرازی در شرح این فراز از نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «این دو وصفی که امام علیه‌السلام درباره پیامبر صلی‌الله علیه و آله بیان فرموده، جامع همه اوصاف خیر است؛ ایستادن در برابر مشکلات و تحمّل در برابر مصائب. تا آن مقاومت و تحمّل نباشد هیچ کار مهمی به سامان نمی‌رسد.جمله «تَجَرَّعَ فِیهِ کُلَّ غُصَّةٍ» نشان می‌دهد که حوادث گلوگیر در برابر پیامبر یکی، دو تا نبود، بلکه او جرعه جرعه از جام مصائب می‌نوشید و تحمّل می‌کرد؛ جمعی از بهترین یارانش را از او گرفتند صبر کرد، انواع مشکلات و موانع بر سر راه او ایجاد کردند ولی از همه آنها عبور نمود و این در واقع درسی است برای همه کسانی که می‌خواهند با طاغوت ها مبارزه کنند و به اصلاح جامعه خویش بپردازند.» (پیام امام امیرالمومنین علیه‌السلام، ج ۷، ص: ۶۰۱).هرچند صبر در مقابل مصائب مشکل است ولی توجه به پاداشی که در مقابل این صبر به انسان تعلق می‌گیرد می‌تواند وسیله خوبی در تحریک و دلگرم کردن انسان به این مقاومت باشد. خداوند در قرآن می‌فرماید: «الَّذینَ اسْتَجابُوا لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذینَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَ اتَّقَوْا أَجْرٌ عَظیمٌ» ؛ (آنها که دعوت خدا و پیامبر (صلی الله علیه وآله) را، پس از آن همه جراحاتی که به ایشان رسید، اجابت کردند؛ برای کسانی از آنها که نیکی کردند و تقوا پیش گرفتند، پاداش بزرگی است.)(سوره آل عمران آیه ۱۷۲).انسان مصیبت دیده خود را همانند فردی تصور می‌کند که سرمایه‌اش را از دست داده و چیزی به کف نیاورده است لذا زانوی غم به بغل می‌گیرد، حال آنکه در حقیقت اگر او برای خدا در این مصیبت صبر کند و اجر و پاداش الهی را بطلبد نه اینکه از دیگران عقب افتاده بلکه برای او نسبت به دیگران پیشرفت نیز حاصل آمده و این باعث مسرت روح فرد و عدم خودباختگی او می‌شود.

● التجاء فقط به درگاه خدا

خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَ إِنْ یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا کاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَ إِنْ یُرِدْکَ بِخَیْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ یُصیبُ بِهِ مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ» ؛(و اگر خداوند، (برای امتحان یا کیفر گناه،) زیانی به تو رساند، هیچ کس جز او آن را برطرف نمی‌سازد و اگر اراده خیری برای تو کند، هیچ کس مانع فضل او نخواهد شد! آن را به هر کس از بندگانش بخواهد می‌رساند و او غفور و رحیم است!)(سوره یونس آیه ۱۰۷).در یکی از خطبه‌های «نهج‌البلاغه» آمده است: «لَوْ أَنَّ النَّاسَ حِیْنَ تَنْزِلُ بِهِمُ النِّقَمُ، وَ تَزُولُ عَنْهُمُ النِّعَمُ، فَزِعُوا إِلی رَبِّهِمْ بِصِدْقٍ مِنْ نِیَّاتِهِمْ، وَ وَلَهٍ مِنْ قُلُوبِهِمْ، لَرَدَّ عَلَیْهِمْ کُلَّ شارِدٍ، وَ أَصْلَحَ لَهُمْ کُلَّ فاسِد»(« نهج‌البلاغه»، خطبه ۱۷۸): هرگاه مردم در موقع نزول بلاها و سلب نعمت ها با صدق نیت به پیشگاه خدا تضرع کنند و با دل‌های پراشتیاق و آکنده از مهر خدا، از او درخواست جبران نمایند، مسلماً آنچه از دستشان رفته، به آنها باز می‌گرداند و هر گونه مفسده‌ای را برای آنها اصلاح می‌کند»

● رفع مصائب و مشکلات

در سرنوشت انسان افزون بر عوامل مادی مانند: بی‌احتیاطی‌ها، مراعات نکردن بهداشت، ساخت‌وسازهای نامناسب، زلزله‌ها، سیل و...، عوامل معنوی نیز مانند: صدقه، دعا، گناه، عذاب خداوند و... موثر‌اند مثلا در روایتی پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می‌فرمایند: «انفاق در راه خدا و صله رحم خانه‌ها را آباد و عمر‌ها را طولانی می‌کند.(بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۱۳۰) در روایت دیگری ایشان می‌فرمایند: «ای مسلمانان از زنا بپرهیزید که شش پیامد سوء دارد: سه چیز در دنیا و سه چیز در آخرت،‌ اما آن سه که در دنیا است: نورانیت را از انسان می‌برد، فقر و تنگدستی به بار می‌آورد و از عمر انسان می‌کاهد»(دیلمی، ارشاد‌القلوب، انتشارات شریف رضی، ج ۱، ص ۷۱ ؛ تفسیر« نور الثقلین»، جلد ۴، صفحات ۳۵۴ و ۳۵۵)امام باقر علیه‌السلام در روایتی می‌فرمایند: «الْبِرُّ وَ الصَّدَقَةُ السِّرِّ یَنْفِیانِ الْفَقْرَ وَ یَزِیدانِ فِی الْعُمُرِ وَ یَدْفَعانِ سَبْعِیْنَ مِیتَةَ السَّوْءِ؛ نیکوکاری و انفاق پنهانی فقر را بر طرف ساخته، عمر را افزون می‌کند و از هفتاد گونه مرگ و میر بد جلوگیری به عمل می‌آورد»(«سفینة البحار»، جلد ۲، صفحه ۲۳، ماده« صدقه») .نباید عوامل دخیل در سرنوشت انسان را منحصر به عوامل مادی و ظاهری دانست، اما این که فلان حادثه تحت تأثیر کدام علت بوده است کاری‌ست بسیار مشکل و جز اولیای الهی ـ که واقف بر اسرار باشند ـ کسی قادر به تشخیص قطعی آن نیست لذا ما نیز بهتر است از قضاوت کردن بدون دلیل در این‌گونه حوادث بپرهیزیم.

زهرا اجلال