كاخ هشت بهشت

عمارت تاریخی «هشت بهشت» نمونه ای از كاخهای محل سكونت آخرین سلاطین دوره صفویه است كه در دوره شاه سلیمان در سال ۱۰۸۰ هجری بنا شده است

عمارت تاریخی «هشت‏ بهشت» نمونه‏ ای از كاخهای محل سكونت آخرین سلاطین دوره صفویه است كه در دوره شاه سلیمان در سال ۱۰۸۰ هجری بنا شده است. كاشی‌ كاری هایی‌ كه‌ انواع‌ حیوانات‌ پرنده‌، درنده‌ و خزنده‌ برروی‌ آن‌ نقش‌ بسته‌، از آثار این‌ كاخ‌ بشمار می‌آیند . از باغ وسیع «هشت ‏بهشت» مقدار زیادی باقی نمانده ولی قصر تاریخی آن هنوز اثر ارزنده و جالبی است كه پس از انقلاب پاركی در اطراف آن ساخته شده است

این كاخ كه در هنگام سلطنت شاه سلیمان صفوی بنا شده از بهترین كاخهائی است كه در روزگار صفویه ساخته شده و چون كیفیت ساختمان و وضع بنا در اثر مسرور زمان تغییر كرده ناچار برای امكان بیان وضع آن در زمان های مختلف باید نوشته‏ های كسانی را كه در زمان های گوناگون كاخ را مشاهده و از وضع آن آگاهی كامل داشته‏ اند از نظر اهل تحقیق گذرانید.

از كسانی كه مكرر در این كاخ رفته و به اوضاع آن آشنائی كامل حاصل كرده و شاردن فرانسوی است كه در سفرنامه خود بطور مشبع شرح اوضاع كاخ را نوشته است و قسمتی از ترجمه نوشته او را ذیلا مینویسیم.

من قول داده ‏ام كه در طی توصیف باغهای اطراف خیابان زیبای اصفهان شرح یكی از تالارهای یكی از باغها را بنام باغ بلبل بدهم ای تالار را عمارت هشت بهشت می نمامند. تمام سقف های آن موزائیك بسیار عالی است دیوارها و جرزها دو طبقه و دالانها و غلام گردشهائی در اطراف آنها است. در این دالان ها صدها مكان است كه دلكشترین و فرح انگیزترین نقاط دنیا محسوب میگردد و هر یك بوسیله منفذی كه بدان نور میتابد روشن میشود این روشنائی متناسب با تفریحاتی است كه این مکان ویژه آنها ساخته شده است.

هیچ یك از این نقاط از حیث شكل و ساختمان و تزیینات به دیگری شبیه نیست در هر جائی چیز تازه و گوناگون است چنانكه در بعضی از بخاری های متنوع و در برخی حوض‏ ها و فواره‏ ها است كه از لوله هائی كه در داخل دیوارها میباشد آب می گردند این تالار عجیب در حقیقت لابیرنتی است زیرا انسان در قسمت فوقانی هر جا كم میشود و پله‏ ها چنان مخفی است كه بآسانی پیدا نمیشوند. قسمت پایین تا ده پا از سطح زمین از سنگ یشم و نرده‏ها از چوب زرنگار، و قاب‏ها چهارچوبها از نقره و جامها از بلور و آلتها از شیشه‏ های رنگارنگ ظریف ساخته شده است.

اما راجع به تزیینات نمی توان این اندازه شكوه و عظمت دلربائی فریبندگی را كه در هم آمیخته است تصور كرد. میان کاشی های این بنا تصاویر برهنه و فرح‏انگیز بسیار زیبا وجود دارد و در همه جا آئینه‏ های بلورین و در دیوارها بكار رفته است در این تالار اطاق های آئینه كاری كاملی است كه اثاثه هر اطاق از باشكوه ترین و شهوت انگیرترین نوع خود در دنیا است. اطاق های كوچكی نیز در آنجا میباشد كه فقط گنجایش یك رختخواب دارد. در خاور زمین رختخواب پرده نداشته و روی زمین پهن می شود. یك رختخواب جالب توجهی دیدم كه فقط لحاف آن دو هزار اكو می ارزید كه برای گرمی و سبكی از پوست سمور تهیه شده بود. بمن گفتند شاه تشك های بسیاری از همین جنس دارد من یك كتاب از تزیینات و تصاویر و اشكال و مینیاتورها و ظروف و كتیبه‏ های این تلار تصنیف خواهم كرد در برخی از این كتیبه‏ های شامل افكار لطیف عاشقانه و برخی قطعات اخلاقی است.

چند قطعه زیر نمونه‏ای از آنها است كه در دفتر خود ثبت كرده‏ ام.

بالای گلدانی چنین نوشته شده است: گل لاله نماینده راز درون من است من چهره آتشین و دلی سوخته دارم. هر چه زیبائی گردنی افراشته داشته باشد همواره پای در گل است. دل من صدها باربچپ و راست بدون اینكه بكسی تعلق یابد منحرف شد تا تو را دید و بتو پیوست من بیش از این تاب درد هجر تو را ندارم و نمیتوانم آنجا كه تو نیستی مسكن گزینم. تو مردمك چشك منی. تو را گم كرده ‏ام نمیدانم بچه نظر افكنم. كاری جز مردن نتوانم.

روی یك پیش بخاری عبارت زیر را انگاشته ‏اند.

زمستان نترسید زیرا فقط سردی و سلامت است.

نمیتوانم از بیان این نكته خودداری كنم كه بهنگام گردش در این محل كه مخصوصی لذت و حظ و عشق ساخته شده است و در حال عبور از اطاق ها و شاه نشین‏ ها آدم چنان تحت تاثیر قرار می گیرد كه بگاه بیرون شدن از خود بیخود میگردد بدون تردید هوای این تالار اثر مهمی در این حالت عاشقانه كه به انسان دست می‏دهد دارد. اگر چه این بنا چندان با دوام و استوار نیست ولی فرح انگیرتر از مجللترین كاخهای ممالك اروپائی است.

گوست سیاحی كه در زمان فتحعلی شاه قاجار بایران آمده و اصفهان را دیده درباره این كاخ چنین نوشته است:

این عمارت در وسط باغ باندازه متر از سطح زمین بلندتر و ۳۵ متر طول ۲۶/۲۵ متر عرض دارد اطاق های این عمارت تمامی منقش و گچبری و درهایش خاتم سازی و زیبا میباشد. تالار وسط گنبدی شكل است كه از یك نوه پنجره ساختمان گردیده در گنبد آن هشت پنجره بطور مساوی باطراف قرار دارد كه از چوب ساخته‏ اند و در وسط این تالار حوضی هشت ضلعی بقطر ۸۳ سانتیمتر از مرمر عالی ساخته شده و به حوض مروارید معروف است و طوری حجاری شده كه وقتی آب از سوراخهایش خارج میشود چون دانه مروارید میباشد پلكان های این عمارت طوری بنا شده كه از هر طرف بعمارت فوقانی و تحتانی عبور و مرور میشود، دارای غلام گردش‏ها و بالاخانه‏ های زیادی است درختان كهن و چنارهای مرتبی دارد و قسمتی از آب جوی شاه از برابر عمارت بالائی داخل این باغ می شود. در زمانی كه در اصفهان بودم فتحعلی شاه در این عمارت می‏نشست و تماشای رقاصه هائی كه میرقصیدند مینمود در و ودیوارها، ازاره ‏ها، هلالیها، گنبدها و بالاخره تمام این عمارت سرتاپای از طلا تزیین یافته و اشكال و تصاویر گوناگون پرندگان و گلها و غیره بر طیبائی قضر افزوده است دارای تابلوهای منقش و زیبا است كه جلب توجه مینماید.

میرزا علیخان نائینی روزنامه نوس عصرناصرالدین شاه قاجار كه از طرف دربار وقت ماموریت یافته بود نسبت باوضاع جغرافیایی و تاریخی ایران مطالبی تهیه كند و نسبت به قسمتی از كشور موفق شد و مطالبی در دو جلد بزرگ تهیه كرد كه آن دو جلد را در كتابخانه وزارت دارائی مطالعه كردم راجع بكاخ هشت بهشت در سال ۱۳۰۰ ه.ق چنین گزارش داده است:

باغ هشت بهشت و عمارت تحتانی و فوقانی قصر میان و وسعت دستگاه آن از حد توصیف بیرون است غیر از ایوان های عالی وارسی های یكصد و پنجاه و یكزوج درب اطاق تنها در بالا و پائین دارد. از معماران معتبر شنیده شده كه طرح آنرا در طرز عمارت كرامت كرده‏ اند چنانچه نقشه این قصر را بكشند و در جای دیگر بخواهند مثل آن بنا كننده مشكل كه بتوانند از عهده برآیند. باغ مزبور باغی است بسیار بزرگ خیابان های عریض و قطعه بندی های وسیع در آن است دیوار یك طول باغ باقدری از دیوار چهارباغ شاه مشترك دو نهر بزرگ از چهارباغ عرضاً این باغ را تقاطع میكند یكی مقابل قصر موصوع وسط وارد دو دریاچه بزرگ می‏شود. كه بعرض باغ در دو طرف عمارت متقابل یكدیگر است و دو حوض بزرگ هم در دو سمت دیگر عمارت است و دوره عمارت نیز جوی سنگی آب نماها قرار داده‏اند كه اب دائماً از اینها جاری است.

---