مـکـانـیـسـم‌هـای انـطـبـاقـی در مـقـابـلـه بـا نـاامـیـدی

در متون دینی و از دیدگاه بزرگان مذهبی، یأس و ناامیدی همیشه نکوهش شده است تا بدانجا که حضرت علی‌(ع) می‌فرمایند: «ناامیدی، به‌خصوص از رحمت و حکمت خداوند، از گناهان بزرگ محسوب می‌شود.» …

در متون دینی و از دیدگاه بزرگان مذهبی، یأس و ناامیدی همیشه نکوهش شده است تا بدانجا که حضرت علی‌(ع) می‌فرمایند: «ناامیدی، به‌خصوص از رحمت و حکمت خداوند، از گناهان بزرگ محسوب می‌شود.» در فرهنگ و ادبیات ما نیز در آثار نظم و نثر، درباره قبح این واکنش منفی انسان به زندگی گفته شده است...

اگر بخواهیم با نگاه روان‌شناختی به این موضوع بپردازیم، لازم است دو نوع متفاوت از ناامیدی را شرح دهیم؛ ناامیدی موقت و کوتاه‌مدت، ناامیدی ناشی از افسردگی و درازمدت.

هرکدام از ما ممکن است در طول زندگی‌مان بارها با کسانی برخورد کنیم که چنین جمله‌هایی را به زبان می‌آورند: « دیگر به آخر خط رسیده‌ام»، «دیگر خسته شده‌ام»، «دیگر بریده‌ام». حتی شاید خودمان هم این درگیری ذهنی را داشته‌ باشیم اما جالب است بدانید انسان‌های دچار ناامیدی موقت، بعد از چند ساعت یا چند روز این جمله‌ها را کاملا فراموش می‌کنند و دوباره زندگی عادی خود را از سر می‌گیرند.

ناامیدی مقطعی و موقتی، بخشی از زندگی انسان است و چندان غیرطبیعی تلقی نمی‌شود. مشکلات مادی، شغلی، درگیری‌های عاطفی و خانوادگی، بیماری و سوگواری در مرگ عزیزان، همه و همه می‌توانند روی روان انسان اثر منفی بگذارند و باعث ناامیدی‌اش شوند.

انسان‌ها وقتی در تنگنا قرار می‌گیرند، با استفاده از مکانیسم‌های انطباقی و آموخته‌هایشان، با مشکلات مقابله می‌کنند. این مکانیسم‌ها در افراد مختلف با توجه به نوع شخصیتشان متفاوت است یعنی هرفردی با توجه به آموخته‌ها و نوع شخصیتش، واکنش نشان می‌دهد؛ بعضی با اتکا به باورهای مذهبی، مشورت با دیگران (افراد خانواده، دوست یا روان‌پزشک)، استفاده از مهارت‌های حل مساله، تمدد اعصاب با ورزش، کار،‌ تفریح، مسافرت و تعدادی دیگر هم با پرخاشگری، مصرف الکل، سیگار، استعمال موادمخدر و... به مقابله برمی‌خیزند.

هر فرد براساس انتخاب هریک از این مکانیسم‌ها، مسیر جداگانه‌ای را طی می‌کند؛ ممکن است موفقیت از تنگناها عبور کند و بر تجربه و توانایی خود بیفزاید یا در دام افسردگی و حتی اعتیاد بیفتد. ناامیدی طولانی‌مدت، نشانه‌ای از شدت افسردگی است. اگر بیماری با علایمی مثل لذت نبردن از زندگی و تفریح، احساس یأس، ناامیدی، پوچی، بی‌ارزشی، احساس گناه و نداشتن انگیزه برای ادامه زندگی به روان‌پزشک مراجعه کند، باید به سرعت برای ‌درمان او اقدام کرد زیرا این علایم زنگ خطری است که گاهی می‌تواند درنهایت به خودکشی‌ منجر شود. برای مقابله با ناامیدی، یادگیری مهارت‌های مقابله و کمک گرفتن از متخصصان روان‌درمانگر بسیار ضروری است.

دکتر حامد محمدی‌کنگرانی

عضو انجمن روان‌پزشکان ایران