قمار اخوان المسلمین در بازی ریاست جمهوری مصر

اخوانی ها قدرت خود را در فضای انتقالی کنونی مصر تثبیت کرده و کمتر تمایلی برای عقب نشینی از خواسته ها و آرزوهایشان نشان می دهند

اخوان‌المسلمین بالاخره به ماه‌ها انتظار پایان داد و هفته گذشته خیرت الشاطر، معاون دبیرکل این جماعت اسلامی را به عنوان نامزد خود در انتخابات ریاست جمهوری انتخاب کرد. برای قدیمی‌ترین گروه سیاسی این کشور که در حال حاضر اکثریت پارلمان را در اختیار دارد، معرفی یک نامزد ریاست جمهوری چندان تعجب برانگیز نیست؛ اما اعلام این خبر باعث تعجب بسیاری شد.

اخوانی‌ها در این مدت به چه چیز فکر می‌کردند؟ به نظر می‌رسد معرفی الشاطر به جای آن‌که برنامه‌ای بلند مدت باشد، بیشتر پاسخی به تهدیدها و فرصت‌های مختلف است تا فضای سیاسی را تحت تاثیر قرار دهد. اما بسیاری از مصری‌ها با این نظر چندان موافق نیستند و می‌گویند این اعلام نامزدی در واقع اوج دشمنی و خصومت اخوانی‌ها با شورای عالی نظامیان را نشان می‌دهد. برخی نیز می‌گویند اشتباهی استراتژیک است که اخوانی‌ها را در موقعیت باخت قرار می‌دهد. اما به طور مشخص رهبران و اعضای اخوان‌المسلمین دلایلی برای این اقدام خود داشته‌اند. این اقدام چگونه می‌تواند دوران پرتنش انتقالی در مصر را تحت تاثیر قرار دهد و آیا خیرت الشاطر می‌تواند جانشینی برای حسنی مبارک به عنوان رئیس‌جمهور باشد؟

یکی از دلایل تعجب مصری‌ها این است که این اقدام با گفته‌های رهبران اخوان طی چند ماه گذشته در محافل خصوصی و عمومی کاملا در تضاد است. علاوه بر این به نظر می‌رسد این تصمیم نوعی مباحثه و مجادله در میان اعضای ارشد این جماعت ایجاد کرده و حتی باعث تعجب تعدادی از آنها نیز شده است. به عقیده تحلیلگران، حداقل ۳ دلیل برای تعجب‌برانگیز بودن این تصمیم وجود دارد که عبارتند از: تعهد اخوانی‌ها به معرفی نکردن نامزد ریاست جمهوری، خطرات استراتژیک رسیدن به مقام ریاست جمهوری و خطرات معرفی کردن فردی چون خیرت الشاطر.

● تعهدی که فراموش شد

اخوان‌المسلمین طی ماه‌های گذشته قول داده بود نامزدی برای انتخابات ریاست جمهوری معرفی نکند. آنها جای کمتر شک و شبهه‌ای در گفته‌ها و تعهدات خود باقی گذاشته بودند. آنها آنقدر بر سر این موضوع از خود قاطعیت نشان دادند که یکی از اعضای ارشدشان به نام عبدالمنعم ابوالفتوح رابطه خود با اخوانی‌ها را قطع و نامزدی خود برای انتخابات را اعلام کرد؛ در مقابل کادر رهبری اخوان‌المسلمین نیز تهدید کرد هر یک از اعضای این گروه در کمپین مبارزاتی ابوالفتوح شرکت کند، از این تشکیلات اخراج خواهد شد. این یک موضوع جزئی و کوچک نبود بلکه طی ماه‌های گذشته به پیام سیاسی اصلی اخوانی‌ها تبدیل شده بود.

این حرکت معکوس اخوانی‌ها بیشتر هم جهت با اظهاراتی بود که در جامعه مصر در مورد این گروه وجود داشت، اظهاراتی که به تمایلات و آرزوهای فراوان اخوانی‌ها و همچنین تعهدشکنی آنها اشاره داشت. البته در مورد بسیاری از این شکایات و انتقادات، اغراق‌های فراوانی وجود داشت؛ بخصوص در مورد نزاع و اختلاف اخوانی‌ها با شورای نظامی حاکم و فعالیت بیش از اندازه این گروه در انتخابات پارلمانی، اما این اتهامات علیه اخوان ماه گذشته وارد فاز تازه‌ای شد و عده‌ای از لیبرال‌ها و شخصیت‌های مستقل، مجمع قانون اساسی را در اعتراض به حضور گسترده و بیش از اندازه اسلام‌گرایان ترک کردند.

علت دیگرتعجب ناظران این است که چنین حرکتی، خطرات سیاسی مشخصی برای رسیدن به هدفی ناچیز به دنبال دارد. اخوانی‌ها همواره نگران این طرز تلقی نسبت به خودشان بودند که سعی دارند سیاست مصر را به قبضه خود درآورده و مانع فعالیت جریان‌های ضداسلامی شوند. بسیاری از تحلیلگران انتظار داشتند اخوان‌المسلمین تلاش کند مانع افزایش این ترس و واهمه شود و در واقع این پیامی بود که رهبران اخوان سعی در فرستادن آن به مردم و گروه‌های سیاسی داشتند. اما هیچ جای شکی وجود ندارد که اخوان‌المسلمین به میزان بسیار زیادی ادعا داشته است؛ زیرا قدرت خود را در فضای انتقالی کنونی مصر تثبیت کرده و کمتر تمایلی در زمینه عقب‌نشینی از خواسته‌ها و آرزوهایش از خود نشان می‌دهد.

با وجود این، معرفی یک نامزد، موقعیت باخت را برای اخوانی‌ها ایجاد می‌کند. حمایت از یک نامزد قابل قبول ولی غیراخوانی، بدون آن‌که باعث برانگیخته شدن ترس و نگرانی دیگر گروه‌ها شود، می‌تواند منافع و خواسته‌های اصلی آنان را نیز حفظ کند. اگر نامزد مورد نظر اخوان در انتخابات پیش‌رو پیروز شود، آنگاه پارلمان، شورای قانون اساسی و ریاست جمهوری در کنترل آنها خواهد بود. در نتیجه آنها در مقابل نیروهای نظامی تک و تنها باقی مانده و مسوولیت تمام اتفاقات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بر عهده‌شان خواهد بود. از سوی دیگر اگر نامزد مورد نظر آنها شکست بخورد، آنگاه شهرت شکست‌ناپذیری آنها خدشه‌دار می‌شود؛ این در حالی است که پیروزی آنها به هیچ وجه قطعی نیست. الشاطر از لحاظ شخصی فردی آرام، کاریزماتیک، بادقت و باهوش است. اما به عقیده کارشناسان، او رهبری کاریزماتیک نیست که بتواند توده عظیم مصری‌ها را در سخنرانی‌های تلویزیونی یا اجتماعات گسترده، شیفته و مجذوب خود کند. علاوه بر این به نظر می‌رسد او در متحد کردن فضای اسلام‌گرایی که اخیرا دچار انشقاق شده، با مشکلاتی روبه‌رو است؛ فضایی که افرادی همچون ابوالفتوح، حازم صالح ابو اسماعیل و محمد سالم العواء در آن حضور دارند. بر خلاف انتخابات پارلمانی، اعضای اخوان‌المسلمین نمی‌توانند به تنهایی روند شلوغ و پرتنش انتخابات ریاست جمهوری را اداره کنند. الشاطر نیز هنوز ثابت نکرده قادر است فراتر از سازمان متبوع خود عمل کند. در نهایت، حضور او در این مبارزه انتخاباتی باعث می‌شود آرای غیراسلام‌گرایان به سمت یک نامزد مورد اقبال عمومی همچون عمرو موسی سوق داده شود.

نکته: اخوانی‌ها با در اختیار داشتن کنترل پارلمان و با وجود ناهماهنگی دیگر احزاب، بخوبی می‌دانند در اوج قدرت قرار دارند و ممکن است دیگر هرگز چنین فرصتی برای رسیدن به ریاست جمهوری برایشان فراهم نشود

سومین دلیل تعجب مربوط به خود نامزد معرفی شده است. اگر اخوان‌المسلمین به معرفی یک نامزد نیاز داشت، می‌توانست به یکی از رهبران سیاسی شناخته شده خود تکیه کند. انتخاب خیرت الشاطر به طور مشخص خطراتی به وجود آورده است. الشاطر معاون دبیرکل اخوان است و به عقیده بسیاری از کارشناسان، قدرت واقعی پشت پرده این گروه به حساب می‌آید. پیروزی یا شکست او در مقایسه با دیگر افراد این گروه، می‌تواند اثرات منفی و گسترده‌ای به همراه داشته باشد. هیچ جای شک و شبهه‌ای وجود ندارد که اخوان‌المسلمین با الشاطر در تمام زمینه‌ها موفق بوده است. در نتیجه انتخاب یا عدم انتخاب او، شهرت و اعتبار این گروه را در وضعیت خطرناکی قرار می‌دهد.

● چرایی انتخاب الشاطر

حال با تمام این اوصاف، سوال این است که چرا اخوان‌المسلمین دست به چنین اقدامی زد؟ در این زمینه دو دلیل وجود دارد که هر کدام از آنها طرفداران سرسخت مخصوص به خود را دارد. اول این‌که شورای عالی نظامی اخوان‌المسلمین را به مدیریت نکردن فرآیند سیاسی کشور متهم کرده و در نتیجه سوءظن‌ها متوجه آنها خواهد شد. برخی از رهبران اسلام‌گرا ترس آن را دارند که حادثه سال ۱۹۵۴ بار دیگر تکرار شود، حادثه‌ای که طی آن نیروهای نظامی گروه‌های اسلام‌گرا را سرکوب و بار دیگر حکومتی انحصاری ایجاد کردند. همانطور که انتظار می‌رفت، تلاش اخوانی‌ها برای استفاده از قدرت پارلمانی به منظور کنترل نیروهای مسلح و اقدامات نظامیان برای مقابله با آنها باعث شد تا مصر به سمت یک فضای سیاسی ملتهب سوق داده شود. اخوانی‌ها پس از آن‌که در ابتدا با دولت کمال الجنزوری همکاری کردند، طی چند هفته گذشته مخالفت شدید خود را با اقدامات دولت به طرق مختلف نشان داده‌اند. در نتیجه معرفی الشاطر در این مرحله، پاسخ به تهدیدی است که احتمالا دیر یا زود از سمت نظامیان متوجه آنان خواهد بود.

دلیل دومی که بسیاری از منتقدان اخوان بر آن تاکید دارند و کاملا بر عکس دلیل اول است، این است که معرفی الشاطر نشان‌دهنده اوج تبانی اخوانی‌ها با شورای نظامی حاکم است. در این مورد با پیروز دانستن الشاطر در انتخابات ریاست جمهوری، معامله صورت گرفته کاملا مشخص می‌شود؛ معامله‌ای که در آن اخوانی‌ها قدرت را دست می گیرند، به شرط آن‌که منافع نظامیان را مدنظر داشته باشند. در صورتی که نمایشی سیاسی طراحی شود تا این خصومت‌ها را پنهان کند، آنگاه عموم مردم نسبت به این وضع شاکی و ناراضی خواهند شد. اما با این طراحی جدید، به نظر می‌رسد اخوانی‌ها تنها فرصت را در بازی از دست رقبا ربوده‌اند.

حقیقت این است که با معرفی نامزد انتخابات ریاست جمهوری مجموعه‌ای از تهدیدها و فرصت‌ها به وجود آمده زیرا اخوانی‌ها سعی دارند فضای سیاسی آشفته و متلاطم مصر را به سمت ساحل آرامش ببرند. شاید آنها به دنبال نامزدی بیرون از مجموعه خود بودند تا از وی در انتخابات پیش‌رو حمایت کنند ولی نتوانستند گزینه مناسبی در این زمینه بیابند. شاید ترس آنها این بوده که برخی گزینه‌های مطرح و مشخص با رسیدن به قدرت دست به اقداماتی علیه آنها بزنند. ممکن است عمرو موسی علیه نیروهای اسلام‌گرا حرکت کرده و منافع آنها را از دست‌شان بگیرد، ابواسماعیل نیز ممکن است همدلی و همراهی اسلام‌گرایان را به دست آورده و اخوانی‌ها را به حاشیه ببرد. اخوانی‌ها با در اختیار داشتن کنترل پارلمان و با وجود ناهماهنگی دیگر احزاب، بخوبی می‌دانند در اوج قدرت قرار دارند و ممکن است دیگر هرگز چنین فرصتی برای رسیدن به ریاست جمهوری برایشان فراهم نشود.

طی ۲ ماه آینده، فضای سیاسی مصر اتفاقات و حوادث مختلفی را تجربه خواهد کرد. احتمالا قانون اساسی تصویب می‌شود، رئیس‌جمهور انتخاب شده و قدرت از شورای عالی نیروهای نظامی به دولت مردمی و غیرنظامی تحویل داده می‌شود. در این میان، اقتصاد به حرکت کجدار و مریز خود ادامه می‌دهد، فعالان مدنی همچنان به اعتراضات خود اصرار می‌ورزند و روابط با ایالات متحده همچنان ناخوشایند خواهد بود. کمترین حسن ورود الشاطر به مبارزات ریاست جمهوری این است که فضای سیاسی مصر طی چند ماه آینده کسل و خسته‌کننده نخواهد بود.

فارین پالیسی

مترجم: علیرضا ثمودی