ویژه دهمین سالگرد تاسیس جبهه مشارکت - نگاه به جامعه با یک عینک

جبهه مشارکت پس از انتخاب آقای خاتمی به عنوان رئیس‌جمهوری و به عبارتی پس از حادثه دوم خرداد تأسیس شد، ولکن معطوف بود به یک سابقه‌ای که البته سابقه‌اش تشکیلاتی نبود و شاید بتوان …

جبهه مشارکت پس از انتخاب آقای خاتمی به عنوان رئیس‌جمهوری و به عبارتی پس از حادثه دوم خرداد تأسیس شد، ولکن معطوف بود به یک سابقه‌ای که البته سابقه‌اش تشکیلاتی نبود و شاید بتوان پشتوانه نظری و مطبوعاتی‌اش را به چهار نشریه کیان، عصر ما، سلام و ایران فردا مرتبط دانست. در واقع این نشریات از سال ۷۰ تا ۷۶ گفتمان دموکراتیک و جامعه مدنی را در کشور رایج و پذیرفتنی کردند و به عبارتی با تلاش‌های این نشریات گفتمانی که آزادی و دموکراسی و جامعه مدنی را از قانون اساسی استیفا می‌کرد ترویج می‌کردند. زمانی که آقای خاتمی در سال ۷۶ به قدرت رسیدند این گفتمان از طرف جامعه مورد استقبال قرار گرفت. این گفتمان به گفتمان روز و غالب درآمد و روزنامه‌های متعددی نیز در این حوزه منتشر شد و به طور کلی سطح فرهنگ دموکراتیک مردم رو به رشد قرار گرفته بود و در واقع جبهه مشارکت بر این سابقه بنا شده است و در واقع مشارکت ساختاری تشکیلاتی است که بر این سابقه و مبنای فکری،‌ فرهنگی و هویتی بنا شده است. ترویج این نوع فرهنگ به نوعی بازنگری و تجدیدنظری بود در فرهنگی که در ابتدای انقلاب اسلامی رایج و مطرح بود.

در ابتدای انقلاب جو روشنفکری ایران که در واقع هم شاخه مارکسیستی داشت هم شاخه مذهبی، بیشتر بر عدالت و منع استثمار و عدالت اقتصادی تکیه داشت به طوری که بازتاب آن در قانون اساسی اول نیز قابل ملاحظه است نمونه آن هم همین اصل ۴۴ است که توسط مرحوم بهشتی عنوان شد و براساس همین اصل اقتصاد ایران بر اساس اقتصاد دولتی پایه‌گذاری شد. صنایع بزرگ و مادر، بانک‌ها و بیمه‌ها‌ همه دولتی است و این ناشی از جو حاکم بر روشنفکران و نخبگان در ابتدای انقلاب است و کمتر نشانی از دموکراسی و مشارکت و مفاهیم این گونه می‌توان یافت و البته نه اینکه نبود بلکه وجه غالب وجه عدالت‌خواهی و استثمار بود. و حتی در بحث کشاورزی بند «ج» حتی در کشورهای کمونیستی مثل چین هم این بخش اجرا نشده است. به هر حال جبهه مشارکت و به طور کلی جبهه اصلاحات بازنگری بود در مفاهیمی که در ابتدای انقلاب حاکم بود. وجهه متمایز اصلاحات لیبرال و آزادی بود.

در جبهه مشارکت نیز وجه غالب آزادی و لیبرال دموکراسی بود و وجه عدالت‌خواهی و نفی استثمار خیلی مطرح نبود و شاید بتوان گفت همین نقیصه باعث شد در خرداد ۸۴ آقای احمدی‌نژاد با تأکید بر عدالت‌خواهی و حمایت از طبقات ضعیف جامعه - بدون در نظر گرفتن صداقت یا عدم صداقت ایشان- به پیروزی برسد. بنابراین، می‌توانیم بگوییم جبهه مشارکت با یک کمبودی مواجه بود و آن کمبود یکجانبه نگاه کردن و با یک عینک به جامعه نگاه کردن بود و آن هم عینک آزادی و لیبرالیسم بود و همین عامل باعث شد جناح اصولگرا از این نقیصه برای به دست آوردن نظر مردم استفاده کند. البته دولت آقای خاتمی در دولت دوم تا حدی این نقیصه را جبران کرد و تا حدی به تحولات و اصلاحات اقتصادی بیشتر توجه کرد که البته این تغییرات هم در دولت بود و نه در جبهه مشارکت.

عزت‌الله سحابی