الغدیر, مسیر تاریخ را تغییر داد

شیخ عبدالحسین نجفی تبریزی, مشهور به «علامه امینی», فقیه اصولی , محدث, مورخ و محقق, صاحب الغدیر و از مشاهیر علمای شیعه در قرن چهاردهم هجری است وی به سال ۱۳۲۰ ق در تبریز چشم به جهان گشود

● به بهانه بزرگداشت علامه امینی(ره)

شیخ عبدالحسین نجفی تبریزی، مشهور به «علامه امینی»، فقیه اصولی ، محدث، مورخ و محقق، صاحب الغدیر و از مشاهیر علمای شیعه در قرن چهاردهم هجری است. وی به سال ۱۳۲۰ ق. در تبریز چشم به جهان گشود. پدرش آقا میرزا احمد (۱۲۸۷ - ۱۳۷۰ ق.) ازعلما و ائمه جماعت برجسته تبریزبه شمار می رفت كه در سال ۱۲۸۷ق. در روستای «سردها» از نواحی اطراف تبریز متولد شد و پس از تحصیل علوم دینی و استفاده از محضر علامه حاج میرزا اسدا... تبریزی، به مرتبه ای از دانش پژوهی رسید كه از طرف آیهٔ ا... میرزاعلی آقا شیرازی و حاج میرزا علی ایروانی مورد تأیید واقع گشت.

آراستگی و پرهیزكاری وی نزد خاص و عام شهرت یافت.او صاحب تعلیقه بركتاب «المكاسب» شیخ انصاری است و علاقه زیادی به كتابت و استنساخ تألیفات قدما داشت، وی سرانجام در تهران درگذشت و در قم به خاك سپرده شد.

جد علامه «مولی نجفعلی» مشهور به «امین الشرع» ( ۱۲۵۷- ۱۳۴۰ ق.) از اهالی آذربایجان در سال ۱۲۵۷ ق. متولد شد و به تحصیل علوم پرداخت و در ادب فارسی و تركی تبحر خاصی یافت و قصایدی به این دو زبان سرود. او علاقه بسیار به جمع آوری كلمات ائمه اطهار داشت و مجموعه هایی ازسخنان ایشان را گرد آوری كرد. خانواده عبد الحسین به دلیل شهرت جدش به « امینی» معروف شدند .

علامه، مقدمات علوم از قبیل ادبیات فارسی و عربی، منطق، فقه و اصول را در تبریز فرا گرفت. وی همراه با تحصیل علوم حوزه به حفظ اشعاری چون: «الفیه ابن مالك» در علم نحو پرداخت و اشعاری از بزرگان دین و از جمله شعری از حضرت علی (ع) را حفظ كرد. وی معتقد بود اصول عقاید را باید از طریق شعر به شاگردان آموخت وعلاقه خاصی به خواندن قرآن و مطالعه نهج البلاغه وتعمق در این دو كتاب گرانقدر داشت. عبدالحسین علاوه بر شاگردی پدرش وتحصیل درمدارس تبریز، از محضر استادانی چون : حاج سید محمد موسوی مشهور به «مولانا»، مؤلف «مصباح السالكین»، حاج سید مرتضی خسروشاهی ، صاحب « اهداء الحقیر در معنی حدیث غدیر» و شیخ حسین مؤلف « هدیه الانام» بهره گرفت.

عبدالحسین در سال ۱۳۳۶ ق. و به قولی ۱۳۴۲ ق. برای ادامه تحصیلات به نجف اشرف مهاجرت كرد. حوزه علمیه نجف از عصر شیخ طوسی به عنوان پایگاه فعال جهان تشیع، نقش ارزنده ای در تربیت و عرضه علمای بزرگ به جهان اسلام داشت. علمای بزرگی مانند آیهٔ ا... مقدس اردبیلی، آیهٔ ا... وحید بهبهانی، شیخ مرتضی انصاری و آخوند خراسانی از زمره آنها می باشند. امینی بر آن بود تا با تكمیل تحصیلات قدم در عرصه جهاد علمی بگذارد و در آن جا در حلقه درس آیات عظام: سید محمد فیروزآبادی (متوفی ۱۳۴۵ ق. ) و سید ابوتراب خوانساری ( متوفی ۱۳۴۶ ق. ) حاضر گردید .

وی در جوانی به مقام بلند علمی دست یافت و از مراجع بزرگی چون سید ابوالحسن اصفهانی (متوفی ۱۳۶۴ ق. )، میرزامحمد حسین نایینی (متوفی ۱۳۵۵ ق. )، شیخ عبدالكریم حائری یزدی ( متوفی ۱۳۵۵ ق.) وشیخ محمد حسین كمپانی اصفهانی (متوفی ۱۳۶۱ ق. ) اجازه اجتهاد گرفت و از برخی علمای دیگر نیز اجازه روایت دریافت نمود، كه در این اجازات مقام علمی، دینی و اجتماعی وی را ستوده بودند.

پس ازفراغت از تحصیل به زادگاهش تبریز مراجعت كرد، مدتی در آن جا ماند و به مشاغل صنفی مشغول شد و با موقعیت علمی و خانوادگی كه داشت، مورد توجه عموم قرار گرفت. به این ترتیب چند سالی رادر آن جا سپری كرد. در تبریز با تشكیل مجالس وعظ و ارشاد، مردم را با معارف اسلامی آشنا می ساخت و در عین حال از تحقیق و تفحص نیز غافل نشد و تفسیر سوره فاتحه را در آن جا به انجام رسانید. اما جذبه زیارت روضه مطهر امیرالمؤمنین و عشق به علی (ع) وی را بر آن داشت تا بار دیگر به نجف سفر كند، اما این مرتبه در آن جا ساكن شد وكار تحقیق و پژوهش را از سر گرفت و بار دیگر در حوزه درس مراجع بزرگ شركت جست. در این دوره از زندگی علامه است كه وی به مقصودش كه تحقیق و تألیف كتاب الغدیر ودیگر مصنفاتش است، نائل می گردد.

علامه برای تكمیل كتاب الغدیر و پیدا كردن منابع ونسخه های خطی كهن كه در نجف و كشور عراق وجود نداشت، دست به مسافرتهای علمی به كشورهای مختلف زد. وی سفری به هندوستان داشت و در شهرهای بمبئی، حیدرآباد، دكن، رامپو، پتنه وعلیگر اقامت گزید و از كتابخانه های آن جا استفاده كرد. ایشان سفری به سوریه انجام داد و در كتابخانه ظاهریه دمشق به تحقیق پرداخت. او با نیت مطالعه و بازدید كتابخانه های تركیه به این كشور نیز مسافرت نمود و از كتابخانه های آن جا بهره برد. اگرچه بیشترهدف سفرهای علامه مطالعه، استنساخ و تهیه مأخذ بود، ولی دیدار با استادان و علما، اصلاح و ارشاد، اقامه نماز جماعت و برپایی منابر عمومی نیز چاشنی آن بود.

از اقدامهای ارزنده علامه در نجف اشرف تأسیس « كتابخانه امیرالمؤمنین» است. وی احساس كرد این شهر به یك كتابخانه جامع نیاز دارد؛ زیرا ایشان خود در راه تألیف كتاب ارزشمند الغدیر زحمات زیادی را متحمل شد و به مناطق مختلف جهان اسلام سفر كرد و با مشقت زیاد نسخه های خطی را فراهم نمود. وی برای تأسیس این كتابخانه ازكمك دانشمندان و نیكوكاران ایران وعراق بهره گرفت و سرانجام زحمات وی به بار نشست و در سال ۱۳۷۵ ق. ساختمان آن آغاز شد و پس از چندی در روز عید غدیر افتتاح گردید.

علامه برای پیشرفت و تكمیل كتابهای آن رنج فراوانی كشید و سعی كرد منابع مخطوط، چاپی ومیكروفیلم زیادی را در آن گرد آورد. این كتابخانه یكی از با ارزش ترین كتابخانه های جهان اسلام به شمار می رود.

علامه هنگام اقامت در نجف ، تابستانها به ایران می آمد و مدتی را هم در مشهد رضوی می گذرانید . او در این شهر با اهل علم و فضل مجالس بحث و مذاكره داشت و همواره گروهی در محضر ایشان حاضر می شدند و از بیانات و تقریرات وی استفاده می نمودند. ایشان در مدرسه نواب منبر می رفت و طبقات مختلف ازجمله طلاب و فضلا و حتی بعضی از مراجع تقلید از بیانات ایشان پیرامون موضوع امامت بهره می بردند و برخی سخنرانیهایشان ضبط می شد و در منازل و محافل مورد استفاده قرار می گرفت.

راجع به عشق وعلاقه علامه به كار، نقل شده كه ایشان در نجف در كتابخانه تستریها دیده بود اگر بخواهد فقط هنگام باز بودن كتابخانه كارش را انجام دهد، به جایی نخواهد رسید. لذا با كتابدار آن جا قرار گذاشته بود كه پس از ساعت اداری در را بر روی علامه ببندد و برود و مدتها این گونه از كتابخانه استفاده می كرد.

حجهٔ الاسلام عطاردی، در مورد برنامه روزانه مرحوم امینی در نجف پس از تأسیس كتابخانه امیرالمؤمنین(ع)، می نویسد:

« برنامه آن مرحوم این بود كه در سحرها به حرم امیرالمؤمنین(ع) مشرف می شد و بعد از ادای نماز صبح در حرم، به كتابخانه می آمد و پشت میزش قرار می گرفت و كار می كرد، بعد از طلوع آفتاب به منزل می رفت و بعد از صرف صبحانه و استراحت بار دیگر به كتابخانه برمی گشت و تا ظهر به كار مشغول می گردید. ظهر به منزل می رفت و عصر بار دیگر به كتابخانه می آمد و تا هنگام مغرب كار می كرد، وبعد از نماز مغرب وعشا در كتابخانه تا پاسی از شب مشغول كار می شد و بعد برای استراحت به منزل می رفت.... »

حاج شیخ عبدالحسین امینی با معاندان ومنحرفان جامعه نیز به مبارزه برمی خاست واز هیچ اقدامی در این راه فرو گذار نبود؛ چنانكه در یكی از سخنرانیهایش پیرامون موضوع امامت در مدرسه نواب مشهد كه مورد اعتراض یكی از شخصیتهای به ظاهر دینی مرتبط با حكومت پهلوی قرار گرفته بود، ایستادگی كرد وحقایق را برای مردم افشا نمود. وهمچنین درموضوع توهین احمد كسروی به مذهب تشیع وائمه اطهار ایستادگی كرد و او را سخت مورد نكوهش قرار داد. و در همان زمان عده ای از علمای نجف در منزل علامه گرد آمده، حكم به ارتداد كسروی دادند و نواب صفوی نیز كه در آن جمع حاضر بود، به نمایندگی از حوزه علمیه نجف برای مبارزه با كسروی به ایران آمد و سرانجام نیز با كمك دوستان فدایی اش كار كسروی را یكسره كرد.

از اقدامهای ارزنده علامه، تربیت و راهنمایی برخی شاگردان بود كه توانستند منشأ تحولات عظیمی گردند. یكی از این شخصیتها شهید بزرگوار سید مجتبی نواب صفوی است. ظاهراً در یكی از سفرهایی كه علامه به ایران داشت، سید مجتبی با او آشنا شد و به سفارش ایشان برای تحصیل به نجف سفر كرد. نواب از نخستین كسانی بود كه در مكتب غدیر علامه تربیت یافت و تعلیماتش را مدیون راهنماییها و طرز فكر ایشان می دانست. علامه به طور مستمر پیشرفت تحصیلی نواب را زیر نظر داشت. ایشان در مورد نبوغ واستعداد ذاتی نواب چنین گفته اند: «یك سال كه آقای سید مجتبی از من تعلیم گرفت، دیگر چیزی نماند كه به او نیاموخته باشم» در همین زمان علامه ترجمه جلد اول الغدیر را به نواب پیشنهاد كرد و او زیر نظر علامه این كار را آغاز كرد. و در سال ۱۳۳۲ ش. آنگاه كه نواب به دعوت جمعیت اخوان المسلمین مصرقصد مسافرت به آن دیار را داشت، ولی تمكن مالی لازم را نداشت، با تشویق و كمك مالی علامه، به آن كشور عزیمت كرد.

سید حسن حسینی

منابع:

(۱) - گلشن ابرار ج۲ ،

(۲) نقباءالبشر ، ج۱

(۳) یادنامه علامه امینی

(۴) معجم رجال فكر والادب فی النجف خلال الف عام ،ج ۱

(۵) گروهی از دانشمندان شیعه

(۶) نهضت روحانیون ایران ، ج ۲

(۷) دایرهٔ المعارف تشیع ، ج۲

(۸) شهداء الفضیله ( ترجمه )

(۹) علامه امینی مصلح نستوه

---