نگاهی به جایزه ورلد پرس فوتو ۲۰۰۶

عکاسان خبری معمولا انزجار خود از جنگ, خونریزی و مرگ انسان ها را با کمک تصاویر بیان می کنند امسال حمله موشکی اسرائیل به لبنان یکی از موضوع هایی بود که توجه بسیاری از آنها را به خود جلب کرد

آیا امکان دارد تصاویر، رفتار بشر را که در سراسر تاریخ وجود داشته است، تغییر دهند؟ این بیش از اندازه مضحک به نظر می رسد. در عین حال، اهداف بسیاری وجود دارد که به من انگیزه می دهد. عکاسی قابلیت آن را دارد که احساسات انسان ها را برانگیزد. اگر جنگ تلاشی برای انهدام بشریت است، عکاسی می تواند نقطه مقابل آن باشد.(۱)

عکاسان خبری معمولا انزجار خود از جنگ، خونریزی و مرگ انسان ها را با کمک تصاویر بیان می کنند. امسال حمله موشکی اسرائیل به لبنان یکی از موضوع هایی بود که توجه بسیاری از آنها را به خود جلب کرد. عکسی هم که جایزه اول معتبرترین سابقه عکاسی خبری جهان، World press photo، را به خود اختصاص داد، این موضوع را پوشش می دهد.

تضاد بین وضعیت چند دختر و پسر پولدار لبنانی در ماشین روباز با محیط اطرافشان که به کلی ویران شده بود این عکس را خاص کرده و حالت چهره دخترها به آن حس عجیبی بخشیده است.

اسپنسر پلات این صحنه را پانزدهم آگوست، اولین روز برقراری آتش بس میان حزب الله لبنان و اسرائیل ثبت کرد. مایکل مک نلی، رئیس هیات داوران این مسابقه درباره عکس پلات گفت؛« تمام توجه انسان را به خود جلب می کند. می توان مدت ها به آن نگاه کرد. پیچیدگی و تناقض زندگی واقعی در این تصویر به خوبی نشان داده شده است.»

این عکاس علاوه بر ۱۰ هزار یورو، پیشرفته ترین دوربین دیجیتال کانن Pro SLR را روز یکشنبه ۲۲ آوریل۲۰۰۷ در جشنی با حضور دیگر برندگان دریافت خواهد کرد.

موتورسواری که از موتور خود پرت شده، سوژه اولین عکسی بود که جایزه World press photo را دریافت کرد. از آن زمان، یعنی سال ۱۹۵۵ به بعد کمتر اتفاق افتاد که یک عکس ورزشی جایزه اصلی این مسابقه را به دست آورد. جالب آنجاست که مهمترین مسابقه عکاسی خبری دنیا فقط با هدف استفاده ازتجربه عکاسان سراسر جهان به وجود آمد. سال ها قبل از برگزاری اولین دوره این مسابقه، در آلمان رقابتی شبیه به آن وجود داشت. بعد از مدتی اتحادیه عکاسان خبری آلمان تصمیم گرفت که مسابقه را بین المللی کند.

اوایل World press photo فقط یک مسابقه عکاسی بود اما در سال ۱۹۸۷ توانست اولین حامی مالی خود را به دست آورد و یک سازمان دائمی با کارمندان ثابت در آمستردام هلند تشکیل دهد. هر سال عکس های منتخب در چندین کشور به نمایش درمی آیند و کتابی از آنها به شش زبان چاپ می شود. در سال ۱۹۹۹ تهران هم در فرهنگسرای نیاوران میزبان این آثار بود. با هدف آموزش به عکاسان جوان و انتقال اطلاعات به آنها مسترکلاس، سمینار، کارگاه و دیگر فعالیت های آموزشی این نهاد هم شکل گرفت.

امسال در پنجاهمین دوره مسابقه World press photo چهارهزار و ۴۵۹ عکاس با ۷۸ هزار و ۵۸۳ عکس از ۱۲۴ کشور جهان شرکت کردند. کار قضاوت آثار آنها دو هفته طول کشید و در نهایت آثار برگزیده در ۱۵ بخش در قسمت تک عکس و مجموعه عکس انتخاب شدند. این نهاد از ۲۴ آوریل تا ۱۷ ژانویه در ۸۵ کشور جهان سه نمایشگاه برگزار خواهد کرد.

نمایشگاه انفرادی آثار منتخب پلات، نمایشگاه گروهی ازتمام عکس های برگزیده و یک نمایشگاه ویژه با موضوع تغییرات آب و هوا در آفریقاست که عکاسان خبری این قاره آن را تهیه کرده اند.

علاوه بر عکس اول، موضوع چندین اثر برگزیده دیگر هم حمله اسرائیل به لبنان بود. عکس اول خبر عمومی، یکی از آنها بود؛ پیکر بی جان مردی که با صورت روی زمین افتاده است و دست فردی دیگر در بالای کادر تقریبا موازی با آن دیده می شود.

دست، بدن و نیمکت همگی خطوط مایلی را به وجود آورده اند که عنصر بی نظمی و اضطراب را وارد فضای عکس می کند، جنازه تقریبا همرنگ زمین است و عکاس آن را از زمینه جدا نمی کند. باید کمی با دقت بیشتر نگاه کرد تا به درستی آن را دید. در نزدیکی صورت آن پیکر، جنازه حیوانی هم دیده می شود، شاید عکاس قصد داشت با این کار از اهمیت مرگ این فرد کم کند.

در عکسی دیگر خانواده فراری از بمب گذاری های اسرائیل را می بینیم. زن که در صندلی جلو ماشین نشسته و چند کودک را در بغل گرفته صورت خود را با دستش پوشانده است. کودکان به نقطه نامعلومی نگاه می کنند. در صندلی عقب، مرد با نگاهی نگران مشغول فکرکردن است. دو دختری که کنار او نشسته اند به دوربین خیره شده اند؛ نگاهشان معصومیت و اضطراب خاصی دارد. در این بین تنها نوزادی که در بغل زن قرار گرفته می تواند بی تفاوت نسبت به همه چیز بخندد.

یکی از عکس های خارق العاده این مسابقه را عکاسی از نیجریه گرفته بود. در عکس او، که جایزه اول لحظه خبری به آن اهدا شد، مرد سیاهپوشی دیده می شود که دارد صورتش را بعد از انفجار لوله گاز در نیجریه می شوید. تضاد فضای دود گرفته با رنگ آبی و بنفش لباس های مرد بر تاثیرگذاری اثر افزوده است. همه جا ویران شده و فقط درپس زمینه در میان دودها به زحمت می توان یک خانه و درخت را تشخیص داد.

چند عکس لطیف، فضای خشن این عکس های خبری از جنگ و کشتار و غارت را تا حدودی تعدیل می کند. عکسی از زن و مرد نابینای چینی درحال رقص که جایزه سوم هنر و سرگرمی را گرفت، یکی از آنهاست. صحنه و لباس کاملا سیاه مرد، صورت زن را که تقریبا در نقطه طلایی و مرکز تمام توجهات است بیشتر برجسته می کند.

صورت زن که به عکس معنای خاصی بخشیده، در همان نگاه اول جلب توجه می کند. پشت مرد به ماست و تنها پاها و شانه اش را می بینیم. حذف صورت مرد از اثر، شاید اشاره تلویحی به نابینابودن آنها دارد.

عکاسی از فلسطین هم جایزه دوم عکس طبیعت را گرفت؛ مهاجرت سارها از الجزیره موضوع این عکس بود. مسیر حرکت سارها در آسمان خطوط آزادی را خلق کرد که بیشترین قدرت بیانی را دارند. عکاس، این منظره را در مناسب ترین زمان عکاسی از نظر نور، یعنی هنگام غروب گرفته است و درنتیجه نور آفتاب درحال غروب، در آسمان تونالیته بنفش را می بینیم که در ترکیب سیاهی سارها حالت سوررئالی را ایجاد می کند.

مسابقات جهانی ژیمناستیک در دانمارک، سوژه عکس اول خبر ورزشی است. ژیمناست اول درحال اجرای حرکات با دارحلقه و ژیمناست دوم روی زمین، پشت سر او بالانس زده است. عکاس صحنه جالبی را شکار کرد و حرکت ورزشکار اول و سکون ورزشکار دوم در آن را به خوبی نشان می دهد.

رنگ روشن پس زمینه تا حدودی در پرتوافشانی رنگ قرمز لباس ورزشکار اول می کاهد و حرکت آن را تار می کند. به این شکل اهمیت هردو ورزشکار، مساوی با هم نشان داده شده اند و چشم بیننده دائما از ورزشکار اول به دوم درحال حرکت رفت و برگشت است. خطوط عمودی پاهای ورزشکاران و دارحلقه ویژگی عمق از تصویر را گرفته و نگاه در همان لحظه اول به مانع برخورد می کند. به این ترتیب تمام توجه به دو ورزشکار جلب می شود.

در عکس اول بخش مردم در خبر، زن مهاجری دیده می شود که یک تنه در حال مبارزه با تعداد زیادی از نیروهای امنیتی اسرائیل است. او با تمام وجود در فلزی بین فرد و سربازان را نگه می دارد. حالت چهره اش به خوبی نشان می دهد که تمام نیروی خود را صرف این کار کرده است. زن، صف سربازان و مردمی که بالای تپه ایستاده اند به شکلی در عکس جا گرفته اند که حرکت چشم های بیننده را هدایت می کنند و آن را از مهمترین نقطه عکس (زن) به دست آخرین انسان هایی می برد که به صورت مبهم روی کوه دیده می شوند.

یان گراروب، عکاس دانمارکی مجله نیویورک که امسال جایزه عکس سازمان یونیسف را هم گرفت، در عکس خود، پناهندگان دارفور در سودان را نشان می دهد. در این عکس که جایزه دوم اخبار عمومی را گرفت زنان و کودکان سیاهپوست سودانی که چادر به سر دارند، دیده می شوند. از همان لحظه اول نگاه به سمت پیرزنی می رود که قسمتی از چادرش کنار رفته و بدن نحیف و استخوانیش نمایان شده است. حالت مبهم صورت پیرزن و نگاه های غمگین زن های دیگر که انگار در انتظار کمک هستند، صحنه عجیبی را خلق کرد.

در عکس ورزشی دوم این مسابقه، عکاس شناگران هنگام شیرجه زدن را در هوا منجمد کرده و با این کار به آنها حالتی شبیه به پرواز کردن داده است. او از انعکاس بدن شناگران در آب هم غافل نبوده و با هوشمندی تمام یکی از آنها را به شکلی نشان می دهد که به نظر می رشد شناگر دارد از آب به بیرون می پرد.

در تصویری که تیراندازی به فرد مظنون در جنین را نشان می دهد، عکاس توانست یک لحظه خاص را شکار کند، لحظه بعد از شلیک گلوله و قبل از مرگ فرد مظنون. او روی تپه ای از شن افتاده و دو سربازی که شلیک کرده اند، بالای سرش ایستاده اند. حالت پای جمع شده این فرد ثابت می کند هنوز زنده است و این شاید درست ثانیه ای قبل از مرگ او باشد. این عکس که ترکیب بندی و کادربندی خاصی هم ندارد، احتمالا به دلیل سوژه اش یعنی ثبت این لحظه جایزه سوم تک عکس لحظه خبری را گرفت.

در مجموعه «جنگ بی انتها» ابتدا مردم در حال جنگ را می بینیم. عکاس در این مجموعه هم از نظر مکانی و هم حسی به سوژه ها بسیار نزدیک بوده است. با آنها زندگی کرده و توانسته زندگی روزمره آنها را به خوبی نشان دهد. سه عکس پایانی این مجموعه بسیار تکان دهنده اند؛ اول یک کودک زخمی در حال گریستن و فریاد کشیدن دیده می شود. بعد جنازه برهنه کودکی که روی تختی افتاده را می بینیم. در نهایت چندین تابوت روی هم انباشته شده و سایه های افرادی که اطراف آنها هستند. خطوط موازی تابوت های سفیدرنگ، برای چند لحظه نگاه را روی خود متمرکز می کند و بعد از آن متوجه سایه های سیاه رنگ بالای آنها می شویم.

آمریکا پیش از حمله به عراق عکاسان زیادی را مانند نظامی ها تعلیم داد و آنها را همزمان با آغاز جنگ به منطقه فرستاد. آنها نباید عکس سربازان مجروح یا کشته شده آمریکایی را نشان دهند، اما با تعجب می بینیم موضوع مجموعه عکس شایسته تقدیر World Press Photo یک سرباز مجروح آمریکایی است. عکاس از بعد از تیر خوردن، لحظه به لحظه این واقعه را نشان می دهد. در عکس های میانی به نظر می رسد که سرباز دیگر مرده است، اما در نهایت این مجموعه با پایان خوش، خاتمه می یابد. آمبولانس می رسد و سرباز مجروح را با خود می برد.

تیم فوتبال مجروحان جنگی موضوع یکی دیگر از مجموعه عکس هاست. این مجموعه با تمرینات آماده سازی ورزشکاران آغاز می شود و تا مسابقات آنها را تصویر می کند. کادربندی تعدادی از عکس ها بر معلولیت ورزشکاران و قطع شدن یک پای آنها تاکید می کند. در یکی از این عکس ها تنها از کمر به پایین یکی از ورزشکاران در حالت ضد نور به چشم می خورد. در این تصویر عکاس با حذف عنصرهای زائد تمام توجه را به یک پا، دو عصا و یک توپ جلب می کند.

در عکسی دیگر هم که یکی از ورزشکاران زمین خورده و دیگری دارد روی او خطا می کند، فقط پا و عصاهای فرد خاطی در فضای عکس موجود است. تنها در عکسی که ورزشکاران را در حال دعا خواندن می بینیم، عکاس برای آنکه به حالت معنوی و خلوص ورزشکاران بدون توجه به معلولیت آنها توجه شود، فقط صورت و دست های آنها را نشان می دهد.

۱ - قسمتی از مقاله جیمز نچوی، عکاس آمریکایی، با عنوان «?Why Photograph war»

* ترکیب بندی در عکاسی، هارلد مانته، مترجم پیروز سیار، انتشارات سروش، چاپ پنجم ۱۳۸۴

هستی نقره چی