یهود و ایرانیان یهودی

سابقه حضور یهودیان در ایران به حدود ۲۷۰۰ سال پیش بازمی گردد و بسیاری از اماكن مقدس و تاریخی آنها در این كشور قرار دارند كه آرامگاه انبیای بنی اسرائیل مانند حضرت دانیال نبی در شوش, استر و مردخای در همدان و حضرت حبقوق نبی در تویسركان از این جمله اند

یهودیان، بنی‌‏اسرائیل یا كلیمیان در لفظ ایرانی، پیروان دین یهود و شریعت ابلاغ شده (تورات) از خداوند به حضرت موسی (در حدود ۳۳۰۰ سال پیش) هستند. پس از درگذشت حضرت موسی، جانشین وی، یهوشوع، بنی‌اسرائیل را به سرزمین مقدس وارد كرد و تا زمان ویرانی دومین معبد بیت‌المقدس در اورشلیم (حدود سال ۷۰میلادی)، ۵۵ تن از انبیای بنی‌‏اسرائیل به هدایت و ارشاد پیروان این دین پرداختند.

جمعیت كنونی یهودیان جهان حدود ۱۳ میلیون نفر است كه اكثریت آنها به ترتیب در امریكا، اسرائیل، روسیه و كشورهای اروپایی سكونت دارند و جوامع متعددی از یهودیان نیز در سایر كشورها، از جمله ایران حضور دارند.

سابقه حضور یهودیان در ایران به حدود ۲۷۰۰ سال پیش بازمی‏گردد و بسیاری از اماكن مقدس و تاریخی آنها در این كشور قرار دارند كه آرامگاه انبیای بنی‌‏اسرائیل مانند حضرت دانیال نبی در شوش، استر و مردخای در همدان و حضرت حبقوق نبی در تویسركان از این جمله‌‏اند. نیز آرامگاه‏های چندین تن از علمای برجسته یهودی – هاراو اورشرگاء در یزد و حاخام ملا مشه هلوی در كاشان - در ایران قرار دارد و مورد احترام مسلمانان نیز هستند.

با تشكیل مجلس شورای ملی در دوران مشروطیت، اقلیت‏های دینی از كرسی نمایندگی برخوردار شدند و كلیمیان تا به امروز در همه دوره‌ها دارای نماینده بوده‏اند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در مجلس خبرگان قانون اساسی نیز نماینده كلیمیان ایران حضور فعال داشت. كلیمیان طبق قانون اساسی دارای یك نماینده در مجلس شورای اسلامی هستند.

فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و شرعی جامعه كلیمی حول سه محور مرجع دینی كلیمیان، نماینده كلیمیان در مجلس شورای اسلامی و هیئت مدیره انجمن كلیمیان تهران متمركز است. هرگونه اعلام موضع یا پیگیری مسائل حقوقی، سیاسی و اجتماعی جامعه كلیمی از طریق نهادهای مذكور صورت می‌گیرد.

هم‌‏اكنون این جامعه دارای كنیسا (كنیسه)‏های متعدد، مدارس خاص، مجتمع‌‏های فرهنگی، سازمان‏های جوانان، دانشجویان و بانوان، سرای سالمندان، كتابخانه مركزی، تالار اجتماعات و فروشگاه‏های مواد گوشتی طبق شرع یهود در مناطق و شهرهای یهودی ‏نشین است. اطلاع‌رسانی و نشر آثار فرهنگ یهودی به صورت كتاب‌ها و نشریات متعدد با افت و خیز، همواره جریان داشته و پس از انقلاب علاوه بر بولتن‏های داخلی دوره‏ای، نشریه تموز ( تا سال ۱۳۶۸) و ماهنامه افق بینا (ارگان انجمن كلیمیان از سال ۱۳۷۸) عهده‏‌دار این امر بوده‏اند. كلیمیان تهران، فعالیت‌های ورزشی خود را در قالب باشگاه ورزشی گیبور انجام می‌دهند. این باشگاه متولی كلاس‌های ورزشی و مسابقات داخلی و نیز مسابقات بین اقلیت‌های مذهبی بوده و از همكاری مربیان كلیمی و غیر كلیمی بهره می‌برد.

سازمان بانوان یهود نیز در زمینه ورزش بانوان با این باشگاه همكاری دارد. كانون خیرخواه از دیگر نهادهای خیریه جامعه كلیمی است كه مهمترین فعالیت آن، اداره بیمارستان دكتر سپیر در جنوب شهر تهران است كه به ارائه خدمات به همه شهروندان مشغول است. هزینه اداره این بیمارستان عمدتا توسط خیرین كلیمی تامین می‌شود.

كلیمیان تهران، مدارس متعددی از گذشته احداث و بهره‌برداری کرده‌اند كه در سال‌های اخیر به علت كاهش جمعیت و نیز پراكندگی دانش‌آموزان كلیمی در سایر مدارس عام، تعدادی از این مدارس در اختیار آموزش و پرورش و دانش‌آموزان مسلمان قرار گرفته‌اند. در حال حاضر پنج مدرسه اختصاصی آموزش كلیمیان در تهران فعال هستند.

●● چكیده‌هایی از مبانی اعتقادی دین یهود

● سیزده اصول ایمان یهود

خداوندِ متبارك، موجود (حاضر) و ناظر است.

او واحد و یكتاست.

او جسم ندارد و شباهتی هم به جسم ندارد.

او مُقدم بر هر موجود قدیمی ‌‌در جهان است.

عبادت موجودی به غیر از او جایز نیست.

او از نیت و افكار انسان‌ها آگاه است.

نبوت حضرت موسی سرور ما حقیقت دارد.

حضرت موسی به لحاظ نبوت از دیگر انبیای بنی‌‌‌اسرائیل برتر است.

تورات مقدس از آسمان (از جانب خداوند) وحی شده است.

تورات در هیچ زمانی تغییر نیافته و نخواهد یافت.

خداوند، شریران را مجازات خواهد كرد و پاداش و اجر نیكوكاران را خواهد پرداخت.

ماشیَحِ پادشاه (منجی جهان) خواهد آمد.

مردگان در آینده زنده خواهند شد.

● گزیده‏ای از ده فرمان اصلی تورات مقدس

من خداوند خالق تو هستم كه تو را از اسارت و بندگی مصر آزاد ساختم.

تو را معبود دیگری جز من نباشد. هیچ تصویری از آنچه در آسمان و یا بر روی زمین و یا در آب است، نساز و آنها را پرستش ننما.

نام خدای خالقت را بیهوده بر زبان نیاور (از آن سوءاستفاده نكن).

روز شنبه را به یاد داشته باش تا آن را مقدس بداری.

پدر و مادرت را احترام بگذار...

قتل نكن.

زنا نكن.

دزدی نكن.

در مورد همنوعت شهادت دروغ نده.

چشم طمع به مال و ناموس دیگران نداشته باش...

الف) تـورات:

تـورات به معنای شریعت یا قانون و مهمترین قسمت تنخ و متشكل از ۵ سفر (جلد) است:

برشت (پیدایش)، شموت (خروج)، وییقرا، لاویان، بمیدبار (اعداد)، و دِواریم (تثنیه)).

تـورات با آفرینش جهان آغاز می‌شود و با مرگ حضرت موسی پایان می‌‌یابد. همه دستورها و فرمان‌هایی كه یك یهودی موظف به اجرای آنهاست (۶۱۳ فرمان)، از آن نشأت گرفته‌‌اند.

تـورات را حضرت موسی به بنی‌‌اسرائیل طی ۴۰ سال اقامت در بیابان آموزش داد كه دارای ۵۸۴۵ پاسوق (آیه) و ۵۴ پاراشا (بخش) است. نیز هر هفته در روز شنبه و به طور معمول، یك بخش از روی توراتی كه بر پوست حیوان حلال گوشت و با دست نوشته شده، قرائت می‌شود و بدین وسیله در طول یك سال، یك بار تـورات به طور كامل خوانده می‏شود.

ب) نویئیم - انبیا

دومین قسمت از تنخ و شامل ۸ جلد است. نویئیم به معنای انبیا و متشكل از نبوت پیامبرانی است كه پس از درگذشت حضرت موسی تا اوایل آبادی معبد دوم بیت‏المقدس، در مدتی نزدیك به هزار سال، به هدایت و ارشاد مردم بر اساس دستورات تورات پرداخته‌‌اند. انبیای یهود ۵۵ تن بودند كه ۴۸ نفر آنها مرد و ۷ نفر زن هستند (انبیای یهود، طبق تفاسیر كتاب مقدس بسیار زیاد بوده‏اند. بیشتر آنها به سبب احراز صفات بارز اخلاقی و عقلانی برای رسیدن به كمال فردی، از جانب خداوند به نبوت رسیده‏اند. ولی این ۵۵ تن كه نامشان ثبت شده است.

انبیایی بوده‏اند كه نبوت آنها نه تنها برای مردم دوره خود بوده، بلكه برای سایر نسل‏ها نیز مفید و ضروری بوده است. كتب نویئیم عبارتند ‌‌از:

یهوشوع (یوشع): با نبوت یهوشوع و ورود بنی‌‌اسرائیل به سرزمین مقدس شروع می‌‌شود و تاریخچه ملت یهود را پس از آن بیان می‌‌كند.

شوفطیم (داوران): از رخدادهای زمان داورانی چون – دوورا (Devora)، گیدعون(Gid-oon) و شیمشون كه پس از یهوشوع رهبری مردم را به عهده گرفتند، سخن می‌‌گوید. دوورا از پیامبران زن یهود است كه با ایجاد اتحاد میان بنی‌‌اسرائیل بر ظالمان وقت قیام كرد و آنها را شكست داد.

كتب دوازده گانه: دارای نبوت ۱۲ تن از پیامبران بنی‌‌اسرائیل است كه به علت كم حجمی آنها در یك جلد گردآوری شده و شامل نبوت‌هـــای هوشع، یوئل، عاموس، عوودیا، یونا (یونس)، میخا، ناحوم، حبقوق، صفنیا، حگی، زخریا (زكریا) و ملاخی است.

حبقوق نبی: در حدود ۲۵۰۰ سال قبل می‌‌زیسته و از پیامبران بنی‌‌اسرائیل است كه آرامگاه او در ایران شهر تویسركان از توابع همدان جای دارد.

ملاخی: آخرین پیامبر بنی‌‌اسرائیل است كه در حدود ۲۳۰۰ سال پیش در اوایل آبادی معبد دوم بیت‌المقدس می‌‌زیسته است. او در نبوت‌های خود به انجام صحیح فرمان‌های الهی و به یاد داشتن و آموزش تـورات تأكید دارد.

ج) كتوبیم - مكتوبات

به سومین بخش تنخ گفته می‌‌شود كه شامل ۱۱ كتاب است:

تهیلیم یا كتاب مزامیر حضرت داوود: دارای فصل و بیشتر آنها از نبوت‌های حضرت داوود است. در نمازهای یهودیان فصولی از مزامیر داوود گنجانده شده كه در میان كتاب‌های تنخ پس از تـورات، بیشتر از كتب دیگر مورد مطالعه و علاقه مردم است.

تهیلیم تفاوت بارزی با دیگر كتب پیامبران یهودیان دارد. در نوشتار انبیا، این خداوند است كه به وساطت پیامبرانش با انسان‌ها سخن می‌‌گوید، اما در مزامیر، این انسان‌ها هستند كه به صورت فردی یا جمعی با خدا سخن می‌‌گویند، گاه با نماز و استغاثه و گاهی با شكرانه و ستایش.

سه كتاب میشله (جامعه)، قوهلت (امثال سلیمان) و شیرهشیریم (سرود سرودها از نبوت‌های حضرت سلیمان) هستند كه وی در دو كتاب اول، بیشتر به نكات اخلاقی و عبرت‌آموز می‌‌پردازد و در كتاب سوم (شیرهشیریم)، بحثی عرفانی بین بنی‌‌اسرائیل و خداوند بیان می‌‌شود.

كتاب ایوب: برخی آن را نوشته حضرت موسی می‌‌دانند كه از زندگی ایوب، آزمایش‌ها و بحث‌های او و دوستانش درباره علت عذاب‌هایی كه انسان در طول حیاتش متحمل می‌‌شود، سخن می‌‌گوید.

كتاب روت: گرایش یك زن بت‌‌پرست (روت) به راه خداوند و پایداری او را در این مسیر توضیح می‌‌دهد. این زن با ایمانی راسخ مشكلات را تحمل می‌‌كند و سرانجام از روت، خاندان داوود پدید می‌‌آید.

اخا (مراثی یرمیا): پیش‌‌بینی و مراثی یرمیای نبی در مورد خرابی معبد اول بیت‏المقدس است كه در شب و روز نهم ماه عبری آو خوانده می‌‌شود.

كتاب استر یا مگیلت استر: از زندگی یهودیان در ایران و زمان پادشاهی خشایارشا (حدود ۲۴۰۰ سال پیش) همراه با توطئه هامان -نخست‌‌وزیر وقت- علیه یهودیان سخن می‌‌گوید. این كتاب با عنوان مگیلای استر، طی مراسمی ‌در شب و روز چهاردهم ادار (جشن پوریم) خوانده می‌‌شود. آرامگاه استر و مردخای در ایران و در شهر همدان جای دارد.

كتاب دانیئل (دانیال نبی): از پیش‌‌بینی‌‌های دانیال، نبوت‌های او به هنگام اسارت یهودیان در بابل و شكست حكومت بابل به دست داریوش (پادشاه ایران) تشكیل شده است. آرامگاه دانیال نبی در شهر شوش استان خوزستان ایران قرار دارد.

تاب عزرا- نحمیا: به ذكر اعمال این دو پیامبر در ارشاد مردم و بازگشت یهودیان به یاری كورش به سرزمین مقدس و ساخت معبد دوم بیت‏المقدس به مدد كورش و داریوش دوم كه هر دو از پادشاهان ایران بودند، می‌‌پردازد.

كتاب دیوره هیامیم (تواریخ ایام): شجره‌‌نامه بنی‌‌اسرائیل را از حضرت آدم تا اوایل آبادی معبد دوم بیت‏المقدس دربردارد و برخی از وقایع زمان پادشاهان را نیز شرح داده است.

● تلمود - تورات شفاهی

از زمان نزول تورات به حضرت موسی همراه با فرامین مختلف بیان شده در متن تورات، نحوه اجرای آن دستورات و سنت‏ها، به صورت شفاهی به بنی‏اسرائیل توسط آن حضرت آموزش داده شد كه تورات شفاهی یا هلاخا نام گرفت.

زیرا در بسیاری از موارد، خداوند در تورات – كتبی – دستوری می‏دهد، اما نحوه انجام دادن آن را به طور صریح بیان نمی‏كند. مثلاً در تورات گفته می‏شود: همان طور كه به تو دستور دادم، ذبح كن... اما چگونگی انجام ذبح، شرایط فرد ذابح، محل ذبح و... بوضوح بیان نمی‏شود. نحوه صحیح اجرای دستورات خداوند را حضرت موسی طی چهل سال به بنی‏اسرائیل آموزش داد كه این آموزه‏ها به صورت شفاهی، سینه به سینه از استاد به شاگرد یا از پدر به فرزند منتقل می‏شد تا این كه پس از ویرانی معبد دوم بیت‏المقدس و پراكندگی یهودیان و سختی در این نحوه آموزش در حدود ۱۸۰۰ سال پیش تورات شفاهی توسط دانشمندی بزرگ ربی یهودا هناسی با همكاری بسیاری از علمای زمانه در شش جلد شامل ۶۳ رساله به نام میشنا جمع‌آوری شد.

میشنا طوری تنظیم نشده بود كه بتواند به تمام پرسش‌های عامه مردم درباره قوانین دین یهود پاسخ قطعی بدهد، بلكه برای آن تدوین شد تا كمكی جهت دانشمندان یهود به هنگام تصمیم‌‌گیری و صدور فتوا درباره یك مسئله دینی باشد.

این مجموعه، قوانین و نتیجه بحث‌های دانشمندان را به صورت كوتاه، مختصر، مفید و بدون ذكر استدلال و اثبات آنها بیان می‌‌كند. بنابراین بزودی پس از تدوین میشنا، گردآوری تفسیرهایی كه حاوی توضیح مطالب میشنا و اثبات قوانین آن با استفاده از آیات تـورای كتبی بودند، در دانشگاه‌های دینی آن زمان شروع شد و سرانجام، كتابی به نام گمارا (مكمل) در دسترس دانش‌‌پژوهان قرار گرفت. مؤلفان گمارا را امورا (وضیح دهنده یا مفسر) می‌‌گویند.

به مجموعه میشنا و گمارا، تلمود گفته می‌‌شود كه به معنای آموزش و تعلیم است. دو نوع تلمود وجود دارد:

تلمود یروشلمی (اورشلیمی) كه در مدتی كمتر از ۱۰۰ سال پس از تدوین میشنا در بیت‌‌المقدس (اورشلیم) تدوین شد.

تلمود بابلی كه نزدیك دو قرن پس از تلمود یروشلمی و در حدود ۱۵۰۰ سال پیش (۴۲۶۰ عبری) راو آشه و راوینا در ۳۷ جلد در بابِل و ایران گردآوری و تألیف كردند. تلمود بابلی مفصل‌تر و در بحث‏ها، غنی‌‌تر از تلمود یروشلمی‌‌است، بنابراین بیشتر مورد مطالعه قرار می‌‌گیرد.

با تألیف تلمود، مطالب تـورای شفاهی كه از زمان حضرت موسی، پیامبران و رهبران مذهبی یهود، آن را از نسلی به نسل دیگر منتقل كرده بودند، تدوین شد و احتمال نابودی و فراموش شدن آنها از میان رفت.