عراق جدید فرصت های منطقه ای

هر چند اشغال عراق توسط آمریکا و متحدانش صدمات جبران ناپذیری را برای عراق و منطقه به وجود آورد لیکن در عراق جدید در عین حال مردم توانستند در شرایط آزاد و عادلا نه نمایندگان خود را انتخاب کرده و دولتی را تشکیل دهند که نتیجه اراده سیاسی آنها بود و اکنون روند سیاسی در عراق گام به گام به سود ملت عراق و در جهت زمینه سازی برای خروج کامل نیروها به پیش رفته است

۱) رژیم بعثی صدام با سیاست‌های مستبدانه خود در عراق، چند دهه بسیار حساس عراق را در اختیار گرفته و بسیاری از امکانات مردم عراق و نیز ملت‌های منطقه را در یک چالش دائمی و بی‌نتیجه نابود کرد. صدام حسین خصوصاً در داخل عراق به سرکوبی وحشتناک پرداخت و در خارج از عراق به بحران‌سازی برای همسایگان و نیز تحمیل جنگ‌های خانمان‌سوز مبادرت کرد و همه امکانات منطقه‌ای را در تضاد با یکدیگر قرار داد و در نهایت عملیات خرابکارانه و اقدامات نابخردانه این رژیم بود که باعث نوعی مسابقه تسلیحاتی در خلیج‌فارس شد و زمینه حضور نیروهای خارجی را در منطقه ایجاد کرد. حمله ارتش بعثی به ایران در سال ۱۳۵۹ زمانی که کمتر از دو سال از موجودیت جمهوری اسلا‌می ایران گذشته بود و انقلا‌ب اسلا‌می ایران با رویکرد استقلا‌ل‌طلبانه به سمت ساختن یک جمهوری می‌رفت و بناداشت تا با استفاده از ظرفیت‌های کم‌نظیر خود پایه‌های استقلا‌ل و توسعه ایران را تقویت کند، موجب شد تا مسیر جمهوری اسلا‌می ایران تغییر کرده و امکانات دو ملت در مقابل یکدیگر به‌کار گرفته شود و علا‌وه بر آن فضای منطقه‌خلیج‌فارس به‌صورت چشمگیری به سمت امنیتی شدن به پیش برود. افزایش فضای سوءظن در منطقه سبب شد تا بزرگ‌ترین فرصت کشورهای منطقه که همکاری‌های منطقه‌ای برای بهره‌گیری از منابع انرژی برای توسعه کشورها به حساب می‌آمد از دست برود و خصوصاً در منطقه خلیج‌فارس به رقابت و دشمنی تبدیل شود.

جنگ دوم در خلیج‌فارس را نیز صدام حسین با حمله به کویت موجب شد. این جنگ به‌صورت بمبی، منطقه و جهان را منفجر کرد چرا که صدام حسین یکی از متحدان خود در جنگ با جمهوری اسلا‌می ایران را هدف هجوم وحشیانه خود قرار داده بود و کویت که در پشتیبانی از ارتش عراق گوی را از دیگران ربوده بود خود قربانی تهاجم همان ارتش شد. این جنگ آمریکایی‌ها و متحدان آن را به‌صورت رسمی و در سطح گسترده وارد منطقه کرد و از آن روز تاکنون همه تحولا‌ت منطقه خلیج‌فارس تحت تاثیر حضور نیروهای خارجی است. ‌

۲) هر چند اشغال عراق توسط آمریکا و متحدانش صدمات جبران‌ناپذیری را برای عراق و منطقه به وجود آورد لیکن در عراق جدید در عین حال مردم توانستند در شرایط آزاد و عادلا‌نه نمایندگان خود را انتخاب کرده و دولتی را تشکیل دهند که نتیجه اراده سیاسی آنها بود و اکنون روند سیاسی در عراق گام به گام به سود ملت عراق و در جهت زمینه‌سازی برای خروج کامل نیروها به پیش رفته است. انتخابات اخیر عراق که در نوع خود بسیار جالب بود در آرامشی مناسب و با حضور گسترده عراقی‌ها نشان داد که مردم عراق در چالش با اشغالگران از نوعی آگاهی و خودآگاهی استفاده کرده و به‌سوی کاهش حضور بیگانگان گام برمی‌دارند. دولت کنونی عراق با پشت سر گذاشتن مراحل مهمی از دولت‌سازی، ناامنی‌ها را کاهش داده و گام‌های خوبی را در جهت آبادانی و استفاده از ظرفیت‌های کم‌نظیر عراق برای ساختن آینده خود برخواهد داشت.

۳) جمهوری اسلا‌می ایران علی‌رغم مخالفت با اشغال عراق از تحولا‌ت پس از اشغال که واقعیتی انکارناپذیر به حساب می‌آمد استقبال و تلا‌ش کرده تا این واقعیت بیشترین منافع را برای مردم عراق و صلح و امنیت منطقه‌ای داشته باشد و با شکل‌گیری دولت مردمی و دموکراتیک در عراق اولا‌ زمینه خروج نیروهای خارجی فراهم شود ثانیا ایران صاحب همسایه بی‌دردسری باشد تا امکان همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای با همسایه ثروتمند خود را پیدا کند؛ عراقی که خطری برای امنیت مرزهای خود و همسایگان خود نباشد، مخصوصا برای ایران و کویت که صحنه هجوم ارتش عراق بوده‌اند این تحولا‌ت مطلوب بوده است . با وجود چنین عراقی است که مرزهای شرقی ایران آرام خواهد شد و بازارهایی در عراق برای ایرانیان و بالعکس فراهم خواهد آمد. با بررسی حجم و کیفیت روابط تجاری و اقتصادی میان ایران و عراق مشاهده می‌شود که فرصت‌های بسیار زیادی در اختیار دو کشور است تا با افزایش همکاری‌های اقتصادی حجم روابط خود را به سطح مطلوب برسانند و در همه زمینه‌ها با فعالیت‌های اقتصادی خود و با نگرشی که هدف آن برطرف کردن نیازهای طرفین باشد بهترین فرصت‌ها را برای یکدیگر به وجود آورند. بدون شک دو کشور ایران و عراق در صورتی که بتوانند با اعتماد و اطمینان بیشتر به توسعه روابط تجاری و اقتصادی بپردازند فرصت‌های خوبی را در اختیار هم گذاشته و به توسعه هر دو کشور کمک خواهند کرد و به زودی متوجه خواهیم شد که مهم‌ترین فرصت‌ها در روابط ایران و عراق در زمینه همکاری‌های اقتصادی ایجاد خواهد شد و همچون پل مستحکمی دو ملت را با یکدیگر مرتبط خواهد ساخت.با اینکه روابط اقتصادی با تشکیل کمیسیون اقتصادی پیگیری شده است و روابط تجاری با ایجاد بازارچه‌های مرزی فعال شده لیکن نیاز جدی دو طرف به دیپلماسی فعال‌تر برای تقویت اعتماد و نیز استفاده از همه ظرفیت‌های سیاسی و دیپلماتیک و فرهنگی و اقتصادی به خوبی مشاهده می‌شود. علا‌وه‌بر روابط دوجانبه، روابط اقتصادی گسترده با عراق جدید فرصت اتصال مستقیم و نزدیک ایران به سوریه و اردن و عربستان سعودی به ویژه دسترسی به بنادری در دریای مدیترانه از طریق خاک سوریه و متصل شدن عراق به بازارها و امکانات آسیایی نیز فرصت‌های منطقه‌ای فوق‌العاده‌ای است که می‌تواند حلقه توسعه منطقه‌ای را وسیع‌تر کرده و به ملت‌های منطقه فرصت بدهد تا از ظرفیت‌های یکدیگر برای توسعه بیشتر استفاده کنند.

۴) روابط عراق و سوریه در حال حاضر رو به بهبود گذاشته است و چشم‌انداز آن مثبت است. عراق و سوریه به‌عنوان دو کشور عربی در کنار ایران و ترکیه می‌توانند فرصت‌های بی‌نظیری را برای اعراب و آسیایی‌ها به وجود آورند. جالب توجه است که عراق جدید می‌تواند کلید حل این معمای بزرگ باشد.

عراق و سوریه پس از یک دوران طولا‌نی قطع روابط، سفرای خود را مبادله کردند و به دنبال آن با سرعت قابل توجه و مناسبی روابط سوریه و عراق در زمینه‌های مختلف رو به گسترش گذاشته است. عراقی‌ها با علا‌قه‌مندی آمادگی خود را برای صادرات گاز و نفت به سوریه اعلا‌م کرده و گفته‌اند که آمادگی کامل دارند تا خط جدید لوله‌ای برای صادرات گاز و نفت به سوریه ایجاد کنند.اگر توافق عراق و سوریه برای استفاده از این ظرفیت استثنایی و کم‌نظیر مقرون به نتیجه شود، این خط لوله در کنار خط لوله گذشته که در جریان جنگ تحمیلی و به دنبال بحرانی شدن روابط سوریه و عراق مسدود شده عراق و سوریه را به یکدیگر وصل می‌کند.

□□

با توجه به اینکه منطقه‌گرایی در نظام جدید بین‌المللی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده و با در نظر گرفتن عقب‌ماندگی در کشورهای منطقه خاورمیانه این کشورها نیاز جدی دارند تا ضمن بهره‌گیری از تجربه‌های جهانی و تکنولوژی پیشرفته در جهت هماهنگ کردن امکانات خود و استفاده از ظرفیت‌های تکمیل‌کننده و بهره‌گیری از مزیت‌های نسبی در منطقه همکاری‌های منطقه‌ای را افزایش داده و پیمان‌های جدید با ویژگی‌های جدیدی را تاسیس کنند. با توجه به تشکیل عراق جدید محوریت ایران، عراق و ترکیه و همراهی سایر اعراب و آسیایی‌ها می‌تواند فرصت‌های بسیار مفیدی را در تشکیل یک پیمان منطقه‌ای اقتصادی و تاثیرگذار در اختیار توسعه همه کشورهای منطقه قرار دهد.

سفیر سابق ایران در لبنان