از كودكی فقط حسی نوستالژیك مانده

دفتر بین المللی كتاب برای نسل جوان كه به اختصار به آن IBBY گفته می شود و در حال حاضر در ۷۰ كشور شعبه دارد, این جایزه را از سال ۱۹۵۶ هر دو سال یك بار به یك نویسنده و از ۱۹۶۶ به یك تصویرگر كتاب كودك اهدا می كند با این كه جایزه آن فقط دیپلم افتخار و یك مدال طلا است باز هم از چنان اعتباری جهانی برخوردار است كه حتی كاندیدا یا نامزد شدن برای دریافت این جایزه هم برای هر نویسنده و تصویرگری در هر نقطه از دنیا موفقیت و افتخار بزرگی است

● گفت وگو با پرناز نیری، داور جایزه هانس كریستین اندرسن

با پرناز نیری در دفتر كارش به گفت وگو نشستیم. اتاقی كه قفسه های كتاب و طبقه بندی آثار مختلف با برچسبی از نام هر كشور بیش از هر چیز آذین بخش دفتر اوست. نیری دانش آموخته حسابداری است و علاقه شخصی اش ادبیات كودك است كه به همین منظور پس از گذراندن كارگاه آشنایی با ادبیات كودك شورای كتاب كودك، سال ها كار بررسی كتاب ها را برعهده داشته است. نیری علاوه بر این كار ترجمه آ ثاری در حوزه كودك و نوجوان را بر عهده دارد و از اعضای انجمن نویسندگان كودكان و نوجوانان و شورای كتاب كودك است. وی در سال ۲۰۰۶ به عنوان داور از ایران برای داوری جایزه بزرگ هانس كریستین اندرسن انتخاب شد.

از داوری جایزه بزرگ اندرسن و شیوه و وضعیت داوری بگویید.

دفتر بین المللی كتاب برای نسل جوان كه به اختصار به آن IBBY گفته می شود و در حال حاضر در ۷۰ كشور شعبه دارد، این جایزه را از سال ۱۹۵۶ هر دو سال یك بار به یك نویسنده و از ۱۹۶۶ به یك تصویرگر كتاب كودك اهدا می كند. با این كه جایزه آن فقط دیپلم افتخار و یك مدال طلا است باز هم از چنان اعتباری جهانی برخوردار است كه حتی كاندیدا یا نامزد شدن برای دریافت این جایزه هم برای هر نویسنده و تصویرگری در هر نقطه از دنیا موفقیت و افتخار بزرگی است. این جایزه به مجموعه آثار یك نویسنده یا تصویرگر داده می شود بنابراین اصولاً فرد برنده نمی تواند خیلی هم جوان باشد. دوم اینكه آثار فرد برنده باید به غنای ادبیات كودكان و نوجوانان كشور خود و جهان كمك كرده باشد. در واقع كسی برنده می شود كه آثارش در طول زمان در پیشبرد ادبیات كودكان و نوجوانان سهم مهم و پایداری داشته باشد. بنابراین اصولاً سال ها كار و تلاش، مداومت و عشق بی دریغ و پایداری در این حوزه را می طلبد. نویسندگان و تصویرگران نامزد دریافت این جایزه را شعب ملی دفتر بین المللی IBBY برای داوری در این مسابقه جهانی انتخاب و به دفتر مركزی معرفی می كنند. هر یك از شعبه های ملی برای كاندیدا كردن هنرمند مورد نظر خود موظفند مجموعه ای شامل حداقل ۵ اثر از هر نامزد را انتخاب كنند و به همراه پرونده كامل نویسنده یا تصویرگر برای هر یك از داوران بفرستند. داوران معمولاً حدود شش ماه پیش از تشكیل جلسات داوری برای مطالعه و بررسی این آثار فرصت دارند.

در سال ۲۰۰۶ من به عنوان داور از ایران انتخاب شدم. به دفتر مركزی IBBY آدرس منزلم را دادم. بنابراین از اواخر شهریورماه سال پیش بسته بسته كتاب دریافت كردم. پست بدون هیچ مشكلی حدود ۴۰۰ كتاب و ۵۱ پرونده از ۲۶ نویسنده و ۲۵ تصویرگر را به سلامت به دستم رساند كه این خود باعث افتخار است. در این سفر دور و دراز به دور دنیا دوستان و همكاران و آشنایان زیادی همسفرم شدند. همانطور كه گفتم باوركردنی نیست ۴۰۰ كتاب به ۲۱ زبان مختلف. انسان هایی شریف پا به پای من خواندند و جواب سئوال هایم را دادند، برایم یادداشت و خلاصه داستان نوشتند و حتی در مواردی نقد و بررسی هم كردند. ولی خودتان می دانید كه بار این كارها با وجود تمام كمك ها نهایتاً بر دوش خود داور است. در دور اول داوری كه چهارماه پس از دریافت آثار صورت گرفت باید از هر لیست ۱۰ نفر را انتخاب می كردیم و به ترتیب اولویت به آنها از ۱۰ تا یك نمره می دادیم. تصمیم گیری بسیار مشكلی بود. مسئله انتخاب بهترین ها از میان بهترین ها بود. در طول چندین ماه داوری، رئیس هیات داوران از طریق ای میل با داوران در ارتباط بود و آنها را راهنمایی می كرد. در طول داوری این دوره ملاك های داوری رد و بدل نشد ولیكن رئیس هیات داوران چند سئوال كلیدی را مطرح كرد و به بحث گذاشت. مثلاً اینكه آیا داور نماینده یا وكیل كشور خودش در جلسات است. جلسات داوری نهایتاً در ۲۴ و ۲۵ مارس ۲۰۰۶ در شهر فیزوله نزدیك فلورانس در ایتالیا تشكیل شد. روز اول به داوری متن اختصاص داشت و روز دوم به داوری تصویر. در بخش اول جلسه داوری برای تمام كسانی كه در رای گیری اولیه نامشان حذف شده بود تبادل نظر شد. در این بخش، چنانچه داوری نامزدی را باز هم آنقدر شایسته می دانست كه به لیست نهایی اضافه شود، نظر می داد كه آثار آن فرد به بازنگری بیشتری نیاز دارد و با اعلام این مطلب اگر به توافق اكثریت می رسید دوباره آن فرد به جمع لیست نهایی می پیوست. البته چنین چیزی در مورد یكی دو نفر بیشتر اتفاق نیفتاد كه نهایتاً هم فینالیست مسابقه شدند. واقعیت این بود كه میزان اختلاف نظر و سلیقه میان داوران نسبتاً كم بود و اختلاف نظر بیشتر در حوزه تالیف بود كه در دور آخر رای گیری شدیدتر شد. در كل داوران با احترام زیاد به نظر یكدیگر و اعتماد كامل با هم برخورد می كردند و هر یك فقط نظر خودشان را می گفتند. اصولاً از داوران كسی روی حرف خود پافشاری نمی كرد و یا سوگیری خاصی از خود نشان نمی داد. من خودم شدیداً معتقدم كه در داوری نه نام فرد مهم است و نه اینكه آن فرد از چه كشوری كاندیدا شده است، اصلاً صلاح نمی دانم كه مسائلی چون چرا برندگان بیشتر از كشورهای انگلیسی زبان هستند و یا فینالیست ها بیشتر از كشورهای اروپایی هستند وارد داوری مسابقه ای جهانی شود. كار هر فرد و صلاحیت و شایستگی هر فرد اهمیت دارد نه اینكه از كدام كشور و كدام حوزه جغرافیایی آمده است.

خود شما چه نكاتی را در داوری بیشتر مدنظر قرار دادید؟

آنچه كه من در این داوری انجام دادم سنجش كیفیت آثار به لحاظ ساختاری، روند كاری، میزان تاثیرگذاری هر فرد و بعد مقایسه آثار آن فرد با سایر كاندیدای آن مسابقه بود. مسائل دیگری كه در داوری این آثار برایم مهم بود جهان بینی آن فرد در وهله اول، بعد نگاهش به كودك و كودكی، و دیگر داشتن آثار باكیفیتی كه خود روایت داستان به صورت متن و یا تصویر بتواند كه نظر خواننده را جلب كند و آن ارتباطی را كه باید با مخاطبانش كه كودكان و نوجوانان سرزمینش و احتمالاً كودكان سرزمین های دیگر است برقرار كند و به تعبیری توانایی گذر از مرزها و جهانی شدن را داشته باشد. در پایان این تجربه آنچه كه از آن راضی هستم این است كه جوایز در كل به برجسته ترین كاندیداها تعلق گرفت و در میان بعضی از برندگان و فینالیست ها، نویسندگان و تصویرگران آوانگارد و بسیار نوآور و خلاق راه یافتند.

طبق روال هر دوره نتایج داوری این مسابقه در كنفرانس خبری IBBY در نمایشگاه بین المللی كتاب كودك بولونیای ایتالیا اعلام شد. اعطای جوایز همیشه در كنگره های بین المللی دفتر IBBY انجام می شود. سپتامبر امسال در سی امین كنگره این دفتر كه در مسكو چین برگزار می شود این جوایز اعطا خواهند شد.

این داوران چگونه انتخاب می شوند و از ایران تاكنون چند بار در داوری اندرسن شركت كرده اند؟

این داوران از طرف شعب ملی IBBY انتخاب و به همراه شرح احوال كاری آنها به دفتر مركزی معرفی و پیشنهاد می شوند. كمیته اجرایی دفتر بین المللی IBBY در مورد تركیب هیات داوران اصولاً طبق ضوابط خودشان تصمیم گیری خواهند كرد. از ایران خانم توران میرهادی چهار دوره در سال های ،۱۹۷۶ ۱۹۷۸ ، ۱۹۸۶ و ،۱۹۸۸ خانم ثریا قزل ایاغ در سال ،۱۹۹۲ خانم منصوره راعی دو دوره در سال های ۱۹۹۸ و ۲۰۰۰ و خانم زهره قائینی دو دوره در سال های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۴ و من در این دوره یعنی در سال ۲۰۰۶ عضو ایرانی هیات داوران بوده ایم.

ویژگی داوران برگزیده چیست؟

داوران افرادی بودند با سوابق كاری متعدد و متنوع و از كشورهای مختلف. در انتخاب این افراد سعی شده بود كه حوزه جغرافیایی بیشتری را پوشش دهند. بعضی از داوران در حوزه متن و بعضی دیگر در حوزه تصویر تسلط بیشتری داشتند. خود من بیشتر در حوزه تالیف تسلط داشتم ولی با كار و مطالعه زیاد خودم را برای داوری در بخش تصویر هم آماده كردم و البته كه از مشورت و نظرخواهی اساتید هم بهره گرفتم. در این دوره داوران از اسلوانی، آفریقای جنوبی، ایتالیا، فنلاند، روسیه، نیوزیلند، ایران، فرانسه، ونزوئلا (اسپانیا) و آمریكا (ژاپن) بودند.

از نظر زبان داستان آثار منتخب و برگزیده چه ویژگی های خاصی داشتند و آیا رویكرد زبانی جدیدی در این آثار به چشم می خورد؟

یكی از معیار های سنجش انتخاب برترین آثار، تازگی در سبك و سیاق نوشته و همین طور كه شما اشاره كردید توجه به كیفیاتی چون زبان و نحوه بیان است كه بكر بودن اثر را نشان می دهد. برگزیده نویسندگان، نویسنده نیوزیلندی است به نام خانم مارگرت ماهی كه زبان ادبی آثارش سرشار است از ایماژها یا تصویرپردازی های شاعرانه، و این ویژگی خاص زبانی آثارش عمدتاً باعث شد كه بعضی از داوران به او رای بدهند. از نویسنده نروژی به نام یان اییو هم می توانم نام ببرم كه جزءفینالیست ها شد. اصالت كار این نویسنده را باید در زبان آثار او دانست؛ كارهایی كه به معنای واقعی كلمه پست مدرن و موج نو محسوب می شوند.

نلی محجوب

---