کاهش روند رشد صادرات خدمات فنی و مهندسی

حجم صادرات خدمات فنی و مهندسی جهان در سال ۲۰۰۶ بیش از ۳۶۰ میلیارد دلار بود که سهم ایران در این میان حدود ۶ ۱ میلیارددلار برآورد می شود بر اساس برنامهء چهارم توسعه پیش بینی می شود در سال پایانی این برنامه, صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران به حجم سه میلیارد دلار برسد

با آنکه شرکت‌های ایرانی دارای مزیت‌های بالایی در بخش صدور خدمات فنی و مهندسی در منطقه هستند اما به نظر می‌رسد نتوانسته‌اند از مزیت‌هایی مانند نزدیکی به بازارهای منطقه به اندازهء کافی استفاده کنند.

حجم صادرات خدمات فنی و مهندسی جهان در سال ۲۰۰۶ بیش از ۳۶۰ میلیارد دلار بود که سهم ایران در این میان حدود ۶/۱ میلیارد دلار برآورد می‌شود. بر اساس برنامهء چهارم توسعه پیش‌بینی می‌شود در سال پایانی این برنامه، صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران به حجم سه میلیارد دلار برسد.

حجم صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور در سال ۱۳۸۰ بیش از ۵۷۲ میلیون دلار بوده است که این مبلغ در سال ۱۳۸۱ که شرکت‌ها از انجام پروژه‌های برون مرزی به پروژه‌های داخلی معطوف شدند به مبلغ ۲۵۶ میلیون دلار کاهش یافت.

در سال ۸۲ رقم صادرات خدمات فنی و مهندسی به مبلغ ۳۴۹ میلیون دلار_ بالغ شد ضمن آن‌که در این سال آیین‌نامهء اجـرایـی حـمـایـت‌هـای دولـت از صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی به تصویب رسید که در سال ۸۳ با بهره‌مندی از تسهیلات فراهم شده در این آیین‌نامه که از جمله آن می‌توان به پرداخت جوایز صادراتی اشاره کرد حجم دلاری صادرات خدمات فنی و مهندسی به رقم ۹۴۱ میلیون دلار رسید.

سال ۸۴ صادرات خدمات فنی و مهندسی بیش از ۵/۱ میلیارد دلار و در سال ۸۵ به بیش از ۶/۱ میلیارد دلار رسید که به گفتهء محمد حسن مهدی پور معاون دفتر توسعهء صادرات کالا و خدمات سازمان توسعهء تجارت از سرعت رشد آن در سه سال اخیر کاسته شده است. سرعت رشد صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال ۸۳ نسبت به ۸۲، ۲۶۹ درصد افزایش داشت. سرعت رشد این نوع صادرات در ۸۴ نسبت به ۸۳،۱۵۹ درصد و در سال ۸۵ نسبت به سال سال ۸۴، ۱۰۶ درصد بوده است.حجم قراردادهای منعقده خدمات فنی و مهندسی در هفت ماههء اول سال ۸۶، ۷۶۱ میلیون و ۳۸۱ هزار دلار بوده است.

● تسهیلات و پشتیبانی بانکی

یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار برای صدور خدمات فنی و مهندسی، بحث تسهیلات و پشتیبانی بانکی است،چرا که بخش قابل توجهی از پروژه‌های صادرات خدمات فنی و مهندسی در دنیا، با حمایت فاینانس‌های بانکی صورت می‌گیرد.

محمدحسن مهدی‌پور، معاون دفتر توسعهء صادرات کالا و خدمات سازمان توسعهء تجارت چندی پیش در گفت‌وگو با «سرمایه»، تامین اعتبارات و فاینانس پروژه‌ها را بزرگ‌ترین مشکل صادر کنندگان خدمات فنی و مهندسی عنوان کرد و گفت:«تجربه نشان داده است هرگاه فاینانس در کنار پیمانکار بوده است، پروژه را به دست گرفته‌ایم.»

در حال حاضر کشور امکانات محدودی برای فاینانس دارد اما در کنار آن استفاده از منابع برون مرزی پیشنهاد می‌شود تا از این منابع برای پروژه‌های برون‌مرزی استفاده شود.

حجم پروژه‌های مناقصه‌ای که در آن تامین‌کنندهء مالی، بانک، صندوق یا مجموعهء دیگری است،نسبت به حجم پروژه‌هایی که می‌توان آن‌ها را از طریق فاینانس یا تامین اعتبار از طریق کشور مبدا، انجام داد، بسیار کم است ضمن آن‌که قابلیت رقابت و چانه‌زنی روی پروژه‌هایی که از راه تامین مالی توسط کشور صادرکنندهء خدمات انجام می‌شود بسیار موثرتر و راحت‌تر است.

در مورد بحث پشتیبانی مالی و بانکی می‌توان به اعطای تسهیلات بانکی تحت قالب فاینانس یا سرمایه در گردش یا تامین منابع مالی به صورت‌های مختلف _(پیش از حمل، پوشش یا پس از حمل)_ یا مواردی این‌چنینی که تحت عنوان فـایـنـانـس مـطـرح مـی‌شود،اشاره کرد. همچنین پوشش و اعطای ضمانتنامه‌های مـخـتـلـف جهت شرکت در مناقصه، _حسن انجام کار، کسور وجه‌الضمان، پیش ‌پرداخت و... باید انجام شود.

● توان مالی پایین شرکت‌های کوچک

مهدی پور همچنین با اشاره به «مشکل بنگاه‌های فعال در حوزهء خدمات فنی و مهندسی که بسیاری از آن‌ها کوچک هستند»، افزود: «توان شرکت‌های ما پایین است و پروژه‌ها بزرگ هستند، آن‌ها برای شرکت در پنج مناقصه به رقمی حدود ۱۰۰ میلیون تومان نیاز دارند که توان پرداخت آن را ندارند و بنابراین باید به سمت ایجاد شرکت‌های بزرگ و کنسرسیوم‌ها حرکت کرد.»

اکنون حدود ۱۰۰ شرکت در چند سال اخیر در زمینهء صدور خدمات فنی و مهندسی وارد عرصهء برون‌مرزی شدند که با نگاهی به وضعیت بنگاه‌هایی که می‌توانند کار خدمات فنی و مهندسی را انجام دهند، ظرفیت بالفعل کشور با ظرفیت‌های بالقوه، فاصلهء زیادی دارد.

در حال حاضر، با توجه به آمارهای سازمان مدیریت، در حدود ۱۵ تا ۲۰ هزار شرکت پیمانکاری و مشاور دارای رتبه‌بندی و صلاحیت وجود دارد که می‌توانند پروژه‌های کوچک و بزرگ را اخذ کنند.

مهدی پور همچنین تصریح کرد: «بیش از ۱۲ سال از صدور خدمات فنی و مهندسی نمی‌گذرد و هنوز در بسیاری از موارد ما خود وارد‌کننده‌ایم و بنابراین در این بخش نیاز به آموزش و دانش فنی، ‌مساله‌ای مهم است.»

● پوشش ریسک

پوشش ریسک از طریق پوشش بیمه‌های تضمین صادرات به‌خصوص در کشورهای پرریسک نیز مساله‌ای است که باید به آن توجه کرد چرا که شرکت‌های بیمه‌گر براساس ضوابط بین‌المللی، ریسک‌ها را تضمین می‌کنند.

نکتهء مهم در این موضوع، کشورهایی است که اغلب پروژه‌های ایران در آن‌جا، انجام می‌شود و ضریب ریسک بالایی دارند بنابراین هزینه‌های مربوط به بیمهء آن‌ها نیز بالا خواهند رفت و شاید بنگاه‌ها کم‌تر تمایل به استفاده از چنین تضمین ‌هایی برای کشورهای پرریسک داشته‌باشند در این حالت صدور بیمه‌نامه از جانب صندوق ضمانت صادرات هزینه‌بر است و هزینهء آن را باید طرف خارجی پرداخت کند که این کار هزینهء شرکت‌خارجی را بالا می‌برد.

● مناسبات اقتصادی و سیاسی

از دیگر عوامل تاثیرگذار،روابط و مناسبات اقتصادی و سیاسی است به طوری که اگر کشوری خواهان فعالیت در این بخش باشد،قسمتی از عوامل موثر آن در گرو ارتباطات سیاسی و قسمتی نیز در گرو ارتباطات اقتصادی است که با تقویت این دو بخش، راه برای صدور خدمات فنی و مهندسی، بسیار فعال‌تر خواهد شد. در حال حاضر نیز پروژه‌هایی که در کشورهایی نظیر سوریه، ونزوئلا و برخی از کشورهای CIS مانند قزاقستان اجرا شده یا در حال عقد قرارداد است به علت مناسبات خوب اقتصادی و سیاسی با این کشورهاست.

آن‌چه که در زمینهء ضوابط و مناسبات سیاسی و اقتصادی، ایجادکنندهء بسیاری از فرصت‌هاست پیمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، کمیسیون‌های مشترک یا حضور در مباحثی مانند سازمان جهانی تجارت و یا عضویت در مکان‌هایی مانند بانک توسعهء آسیایی و... است. در حال حاضر بسیاری از پروژه‌های ما را بانک توسعهء اسلامی حمایت می‌کند،زیرا ایران عضو این بانک است و می‌تواند پروژه‌ها را به صورت دست اول از این بانک دریافت کند اما چون ایران عضو بانک توسعهء آسیایی نیست نمی‌تواند بسیاری از پروژه‌هایی را که این بانک آن‌ها را حمایت می‌کند به صورت دست اول به‌دست بگیرد،بلکه باید پروژه‌ها را به صورت دست دوم از این بانک دریافت کند.

● قیمت

قیمت یکی دیگر از عوامل موثر است که قسمتی از آن مربوط به عوامل درون بـنـگـاهی و قـسـمـتـی دیگر به عوامل برون‌بنگاهی مربوط است. قیمت خدمات باید به گونه‌ای ارایه شود که قادر به رقابت با سایر تسهیلات باشد یعنی اگر تسهیلات ارایه کنیم اما قیمت خدمات بالا باشد، هیچ دولت یا کشور واردکنندهء خدماتی، از تسهیلات ما استفاده نمی‌کند پس باید در کنار تسهیلات، قیمت‌های رقابتی نیز ارایه کنیم. در این بخش وضعیت بدی نداریم یعنی قیمت صادرات خدمات فنی و مهندسی در کشورمان به نوعی در حد رقبایی مانند چین و ترکیه است که البته می‌توان در این بخش، برنامه‌ریزی و اقدام کرد.یکی از مشکلات صادرکنندگان در حوزه‌های بین‌المللی و موفق بودن کشورهایی مانند چین و ترکیه در این بازارها ارایهء قیمت‌های کم‌تر برای انجام پروژه‌هاست.

قیمت‌های خدمات را می‌توان با تمهیداتی مانند پرداخت جوایز، رقابتی کرد اما در کنار آن، مسایلی وجود دارد که می‌تواند مشکل‌زا باشد. به عنوان مثال افزایش قیمت مواد، مصالح، تجهیزات و ماشین‌آلات هر ساله باعث بالارفتن قیمت تولید کالاها می‌شود. بحث افزایش حقوق و دستمزد نیز در قیمت تمام‌شده موثر است و مسایلی از این دست باعث می‌شود که شرایط رقابتی خود را کم کم از دست بدهیم.در حال حاضر جایزه‌های صادراتی برای صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی، به نسبت سهم مصالح، ماشین‌آلات و نیروی انسانی که از کشور خارج می‌شود بین پنج تا هشت درصد، در نوسان است.

حل مشکلات درون بنگاهی مانند بخش‌های لجستیک پروژه‌های خدمات فنی و مهندسی و پشتیبانی‌هایی که باید انجام شود، تغییر فرآیند مدیریتی و اصلاح آن و همچنین کنترل تورم نیز از مجموعه عواملی است که بر صادرات خدمات فنی و مهندسی تاثیرگذار است.