دوباره نگاه کنید

شاید هیچ کس, نه غربی هایی که پس از انتخابات تلاش کردند دولت اصولگرا را تا اعلی درجه ممکن ضعیف کنند و نه داخلی هایی که کمک کار آنها در این پروژه بودند, تصور نمی کرد خبر آغاز غنی سازی اورانیوم تا ۲۰ درصد در خاک ایران به این زودی ها اعلام شود

شاید هیچ کس، نه غربی هایی که پس از انتخابات تلاش کردند دولت اصولگرا را تا اعلی درجه ممکن ضعیف کنند و نه داخلی هایی که کمک کار آنها در این پروژه بودند، تصور نمی کرد خبر آغاز غنی سازی اورانیوم تا ۲۰ درصد در خاک ایران به این زودی ها اعلام شود. رییس جمهور با اقدام خود بسیاری از توهماتی را که طی ماه های گذشته در ذهن طرف غربی نقش بسته بود، باطل کرد.

اکنون معلوم شده است که نه کسی در ایران به دنبال تعدیل سیاست رسمی نظام درباره پیشنهاد وین وکوتاه آمدن از شروط اصلاحی است، نه اظهارنظرهای قبلی در مورد توانایی ایران برای تولید سوخت راکتور تهران در داخل بلوف بوده و نه -مهم تر از همه و برخلاف توهم غربی ها- دولت در اثر حوادث پس از انتخابات چنان ضعیف شده که نتواند یک تصمیم مهم در عرصه سیاست خارجی بگیرد. مخاطب این تصمیم، مستقیما مقام های امریکایی هستند که در ماه های گذشته مکررا گفته اند علت عدم پاسخگویی رسمی ایران به پیشنهاد وین آن است که دولت در اثر مشکلات داخلی نمی تواند در سیاست خارجی گام های استراتژیک بردارد. لابیست ها در واشینگتن، حالا باید پاسخ خود را گرفته باشند.

تصمیم به آغاز غنی سازی ۲۰ درصدی در ایران بر مبانی بسیار شفافی استوار است. اکنون بیش از ۸ ماه است که ایران با هدف یافتن راهی برای تامین سوخت راکتور تهران مشغول مذاکره با غرب است و در تمام این مدت، طرف های مذاکراتی ایران از اینکه بتوانند یک پاسخ روشن و منسجم به درخواست های ارائه شده فراهم کنند عاجز بوده اند. طبعا ایران نمی توانست به غربی ها تا ابد زمان بدهد که مشکلات خود با یکدیگر را حل کنند یا برای تقویت دوستان ناکامشان در داخل هر روز یک نقشه جدید بکشند؛ چرا که بیمارانی که در بیمارستان های مختلف منتظر دریافت رادیودارو هستند نمی توانند تا ابد صبر کنند. گذشته از این، از حیث دیپلماتیک و امنیتی هم این تصمیم به روش های بسیار مختلفی قابل دفاع است.

۱) ایران اکنون تا حدود زیادی مطمئن شده که غربی ها قصد تامین سوخت ۲۰ درصد برای مصرف در راکتور تهران را ندارند. البته از ابتدا هم نگرانی هایی وجود داشت که پیشنهاد وین یکسره توطئه ای برای تهی کردن ذخیره استراتژیک مواد هسته ای در ایران باشد، اما دو عامل این نگرانی را کاملا جدی کرد. عامل نخست تاکیدهای پی در پی و غلاظ و شداد طرف های غربی بر این نکته بود که از ارائه پیشنهاد وین نهایتا یک هدف بیشتر ندارند و آن هم این است که با گرفتن یکباره ۱۲۰۰ کیلو اورانیوم کم غنی شده از ایران در اولین دور مبادله ، به قول خودشان یک تاخیر زمانی حدودا یک ساله در دستیابی ایران به سلاح هسته ای ایجاد کنند! این تاکید ها از مقطعی به بعد این یقین را در تهران ایجاد کرد که غرب اساسا به دنبال کار دیگری است و تامین سوخت راکتور تهران برای آن هیچ اهمیت و فوریتی ندارد. عامل دوم وقتی خود را نشان داد که غرب پیشنهاد های اصلاحی ایران را به منزله رد پیشنهاد وین تلقی و اعلام کرد ایران باید پیشنهاد وین را «دقیقا به همان شکل که غرب ارائه کرده» بپذیرد.

برای تحلیلگران در تهران این به هیچ وجه قابل هضم نبود که اگر غربی ها راست می گویند و هدفی جز مبادله ندارند، چرا نباید اصلاحاتی را بپذیرند که نه تنها معامله را منتفی نمی کند بلکه اتفاقا برعکس ضمانت هایی فراهم می آورد که معامله حتما انجام خواهد شد. اصلاحات مدنظر ایران مانند اینکه مبادله حتما باید به طور تدریجی، داخل خاک ایران و با تقدم دریافت سوخت ۲۰ درصد نسبت به تحویل مواد ۵ درصد انجام شود، تنها تضمین هایی است که می تواند هر ناظر بی طرفی را مطمئن کند غربی ها جایی در میان کار در پهلوی ایران خنجر فرو نخواهند کرد، همان کاری که پیش از این بارها کرده اند. برخورد غیرمنطقی غرب با این اصلاحات موجب شد این دیدگاه در ذهن طرف ایرانی کاملا تثبیت شود که هدف واقعی غربی ها آن چیزی نیست که به ظاهر می گویند و پس پرده توطئه ای در کار است.

۲) علاوه بر این، این احساس اکنون به طور گسترده وجود دارد که غرب باید بفهمد که در محاسباتش درباره محیط داخلی ایران دچار اشتباه شده و حوادث پس از انتخابات هیچ تاثیری بر تصمیم ها و رفتارهای استراتژیک ایران نداشته است. یک تحلیل کاملا مستند و قابل دفاع وجود دارد که غربی ها پس از انتخابات به دنبال آن بودند که با استفاده از روش «مواجه کردن ایران با گزینه های دشوار» اختلافات داخلی ایران را تحریک کنند و با تشدید این اختلافات نظام را چنان از درون ضعیف سازند که خود به خود به تعدیل موضوعاتی مانند برنامه هسته ای ایران منجر شود. موضع عجولانه میرحسین موسوی در قبال برخی اخبار مجعول که از نهایی شدن ارسال بی قید و شرط مواد هسته ای به خارج خبر می داد، این دیدگاه را تقویت کرد که بین طرف خارجی و نیروهای داخلی آن از این حیث هماهنگی کاملی وجود دارد.

ایران در ماه های گذشته با اعلام خبر ساخت ۱۰ سایت هسته ای جدید تلاش کرد به غربی ها بفهماند که طرفی از این پروژه نخواهند بست اما این هشدار کارگر نیفتاد و همچنان می شد دید که طرف های غربی امید خود به اختلافات درونی ایران را از دست نداده اند. اعلام خبر آغاز غنی سازی ۲۰ درصد پیام دیگری است که ایران امیدوار است غربی ها بتوانند معنای واقعی آن را که یکدستی و یکپارچگی حاکمیت و قدرت آن برای ایستادن در مقابل هر نوع باج خواهی است درک کنند.

غرب اکنون با صحنه ای در برنامه هسته ای ایران مواجه است که نمی تواند از تبعات استراتژیک و مذاکراتی آن بگریزد. وقتی ایران غنی سازی ۲۰ درصد را آغاز کرد کاملا روشن است که دیگر هرگز به مرحله ماقبل آن که غنی سازی در حد ۵-۵/۳ درصد است بازنخواهد گشت. طرف های غربی دیر یا زود ناچارند دوباره پای میز مذاکره با ایران برگردند. در واقع جز مذاکره هیچ راه دیگری پیش پای آنها نیست و خودشان هم می گویند که به تهدید و تحریم به عنوان تکمیل کننده مذاکرات می نگرند نه به عنوان جایگزین آن. بسیار خوب. فرض کنیم که غربی ها نهایتا و مثل همیشه با تحمیل نظر خود به شورای امنیت یک قطعنامه ضد ایرانی از شورای امنیت بگیرند.

بعد چه اتفاقی خواهد افتاد؟ هیچ سناریویی جز این وجود ندارد که دیپلمات های غربی قطعنامه خود را دست بگیرند و دوباره وارد اتاق مذاکره شوند. اما آیا ایران در آن صورت با همان شرایط قبلی گفت وگو خواهد کرد؟ نکته کلیدی اینجاست که مسلما پاسخ این سوال منفی است. در هرگونه مذاکرات آتی، غنی سازی ۲۰ درصد از دید ایران کف مذاکرات و غیر قابل گفت وگو خواهد بود. اگر غربی ها تا به حال شانسی داشتند که فعالیت ایران را در حد ۵ درصد نگه دارند حالا دیگر این شانس را از دست داده اند و باید ایران را به عنوان کشوری که اورانیوم را بیش از حد مورد نیاز برای تامین سوخت راکتورهای قدرت آب سبک، غنی سازی می کند بپذیرند همانطور که قبلا آن را به عنوان یک کشور دارای توان غنی سازی زیر ۵ درصد پذیرفتند. یعنی یک گام ایران به پیش و گام دیگر غرب به عقب.

مهدی محمدی