کی شیطون,کی فرشته

بچه که بودیم یک بند توی گوشمان می خوانند «حواست باشه شیطون گولت نزنه دروغ بگی», «اگه شیطون بره زیر جلد آدم, اون وقت گناه به دهنش مزه می کنه », «خدا دو تا فرشته گذاشته روی شونت که مراقبت باشن» درست همین وقت ها بود که از دار زدن عروسک خواهرمان به نرده های حیاط, خفه کردن جوجه زردمان در آب حوض, خوردن چند قلپ آب دور از چشم مادر و شکستن روزه کله گنجشکی مان, حسابی عذاب وجدان می گرفتیم

بچه که بودیم یک‌بند توی گوشمان می‌خوانند؛ «حواست باشه شیطون گولت نزنه دروغ بگی»، «اگه شیطون بره زیر جلد آدم، اون‌وقت گناه به دهنش مزه می‌کنه!»، «خدا دو تا فرشته گذاشته روی شونت که مراقبت باشن». درست همین وقت‌ها بود که از دار زدن عروسک خواهرمان به نرده‌های حیاط، خفه کردن جوجه‌ زردمان در آب حوض، خوردن چند قلپ آب دور از چشم مادر و شکستن روزه کله‌گنجشکی‌مان، حسابی عذاب وجدان می‌گرفتیم. آن فرشته‌ها و شیطان‌هایی را که بزرگ‌ترها مدام پیش رویمان قطار می‌کردند هیچ‌وقت به‌ چشم ندیدیم اما چیزی توی دلمان بود که می‌گفت: موازی با این جهان، عالم دیگری هم هست. عالمی که یکی از ساکنانش وقت عبور از عرض خیابان هوای ما را دارد، وقتی نماز را اول وقت اقامه می‌کنیم، پشت سرم به ما اقتدا می‌کند. از آن طرف دیگرانی هم در همان جهان ساکنند که دست گرمشان را می‌کشند به سرمان وقتی چشم دوخته‌ایم به نامحرم یا نمک و روغن غذایی را که آلوده به حرام است، زیاد می‌کنند تا مزه‌اش حالاحالاها زیر دندانمان بماند. خلاصه این‌که در دنیایی زندگی می‌کنیم که ساکنانش خیلی بیشتر از آن‌چه هستند به‌چشم می‌بینیم. فرشتگان و شیاطین دیگر همسایگان ما در این جهان‌اند که همواره نسبت به آن‌ها کنجکاو بوده‌ایم. این شب‌ها و روزها که سر و کارمان با آسمان بالای سرمان بیشتر است، فرصت را غنیمت دیده‌ایم تا ابهامات‌مان را در خصوص این موجودات رفع و رجوع کنیم. برای همین منظور هم سراغ کتاب‌هایی رفتیم که دود‌چراغ خورده‌ها نوشته‌اند و هم با اهل فن به گفت‌وگو نشستیم.

● سیمای فرشتگان

آن‌ها مجردند و مثالی!

«فرشتگان موجوداتی مجرد از ماده هستند.» این آغاز صحبت‌های حجت‌الاسلام و المسلمین هادی مصباح‌الهدی مسئول حلقه‌های تربیت محقق و مبلغ دینی دفتر تبلیغات اسلامی، در پاسخ به این سوال است که سیمای فرشتگان چگونه توصیف شده؛ «برخی از آن‌ها دارای تجرد عقلی هستند لذا ماده و خصوصیات ماده مثل شکل و رنگ را ندارند و برخی هم مثالی هستند. ولی در هر حال فرشته از داشتن زمان و مکان و حرکت به معنی خروج از قوه به فعل منزه است. اما به‌مثابه روح انسان که مجرد است و وقت خواب مقداری از آن بدنش جدا می‌شود، پس در نتیجه قادر به سیر در عالم است، ورای عالم ماده قرار می‌گیرند.»

از طرف دیگر فرشتگان دارای وجه مثالی نیز هستند، به این معنا که این تمثل به معنای تجسد و مادی شدن نیست، بلکه به این معناست که آن‌ها به صورت‌های مثالی تجلی می‌یابند. پس تمثل به معنای به لباس انسانی و جسمانی درآمدن نیست بلکه متمثل به صورت‌های مثالی شدن است. تصویر کلیشه‌ای فرشتگان در ذهن ما، موجوداتی سفید‌پوش با بال‌های بزرگ هستند. بعضا هم جایی در کتاب‌ها خوانده‌ایم که مراتب آن‌ها به تعداد بال‌هایشان است. این‌که مثلا دو یا سه ‌باله باشند، تفاوت زیادی دارد با فرشته مقربی که ۶۰۰‌ بال دارد. اما حجت‌الاسلام و المسلمین مصباح توضیح می‌دهد که این‌ها ساخته و پرداخته قوه تخیل است و مراتب فرشتگان براساس مقام و تقرب آن‌هاست و فرشتگانی هم‌چون عزراییل، جبراییل، میکاییل و... در دستگاه خداوند رتبه‌ای به مراتب والاتر دارند، آن‌گونه که ماموریت‌های خطیر خداوند به آنان واگذار می‌شود.

● انواع فرشتگان

از حاملان عرش تا ماموران عذاب

آن‌طور که در متون مختلف آمده فرشتگان وظایف مختلفی دارند که البته همین وظایف آن‌ها را در دسته‌های مختلفی قرار می‌دهد. قرآن اشاره‌های کوتاهی به این وظایف داشته است:

گروهی حاملان عرشند.(حاقه،۱۷)/ گروهی مدبران امرند.(نازعات،۵)/ گروهی مأمور قبض ارواحند.(اعراف،۳۷)/ - گروهی مراقب اعمال بشرند.(انفطار،۱۰تا۱۳)/ گروهی حافظ انسان از خطرات و حوادث‌اند.(انعام،۶۱)/ گروهی مأمور عذاب و مجازات اقوام سرکش‌اند.(هود،۷۷)/ گروهی مؤمنان را در جنگ‌ها یاری و کمک می‌کنند.(احزاب،۹)/ گروهی مبلغان وحی و آورندگان کتب آسمانی برای انبیا هستند(نحل،۲)/.

این کارشناس مذهبی در توضیح وظایف فرشتگان می‌گوید: خداوند برای آن‌ها وظایفی متفاوت تعریف کرده است. آن‌ها اگرچه نمی‌توانند جز آن‌چه بر عهده‌شان گذاشته شده، اقدام دیگری صورت دهند اما دارای عقل و شعور بوده و مطیع امر خداوندند. گروهی‌شان به ذکرگویی مشغول‌اند و عده‌ای‌شان هم سرگرم ثبت و ضبط اعمال آدمی. نکته دیگر در خصوص این مخلوقات شمار آن‌ها است. آن‌طور که اشاره شده، تعداد آن‌ها به قدری زیاد است که قابل مقایسه با تعداد انسان‌ها نمی‌باشد. مصباح بر این موضوع صحه می‌گذارد و می‌گوید: فرشتگانی خلق شده‌اند که هرکدام‌شان به وقت باران، یک قطره از آن را بر زمین فرود می‌آورند.

● ویژگی‌های فرشتگان

نه آب می‌نوشند، نه غذا می‌خورند!

شاید برایتان جالب باشد بدانید، آن موجودات سفیدپوش که آن‌ها را بارها در تخیلات‌مان با بال‌های سفید و لباس‌های آراسته تصور کرده بودیم، نه غذا می‌خورند نه آب می‌نوشند و نه حتی برای خود زوج یا زوجه‌ای دست و پا می‌کنند. همه این‌ها را می‌توان از حدیثی از حضرت صادق(ع) دریافت؛ «فرشتگان غذا نمی‌خورند و آب نمی‌نوشند و ازدواج نمی‌کنند، بلکه با نسیم عرش الهی زنده‌اند.» از سوی دیگر به بیان امیر مؤمنان(ع): «در فرشتگان نه سستی است نه غفلت و نه عصیان... خواب بر آن‌ها چیره نمی‌شود و عقل آن‌ها گرفتار سهو و نسیان نیست. بدن آن‌ها به سستی نمی‌گراید و در صلب پدران و مادران قرار نمی‌گیرند.»

● کمی از شیاطین

همه فرزندان ابلیس!

اما شیطان یا همان جن در این صحنه، نقش مخالف‌خوان را دارد. او همین حالا گوشه میدانی بساط فریب‌اش را پهن کرده و به مردم بخل، حسد، خشم، ریا، دروغ و... می‌فروشد.

«به تعداد آدم‌ها راه برای وسوسه و فریب از سوی شیطان وجود دارد.» این جمله را حجت‌الاسلام و المسلمین مصباح‌الهدی می‌گوید تا بدانیم که نقطه مقابلی هم هست برای همه آن راه‌هایی که به‌شمار انسان‌ها برای رسیدن به خدا وجود دارند؛ «بر همین اساس او هر روز فریب‌های تازه‌ای از آستین درمی‌آورد اما اغلب ما با همان ابتدایی‌ترین ابزارهای او به دام می‌افتیم. شیطان زاد و ولد دارد. فرزندان او در تمام عالم به کار مشغول‌اند. شیاطین هم هم‌چون فرشتگان مراتبی دارند. نمونه‌های کوچک‌تر آن‌ها ماموریت‌های پیش‌پا افتاده را بر عهده دارند و شیطان اعظم برای هر کاری اقدام نمی‌کند.»

او این موجودات خبیث را در دو نوع شیطان و ابلیس تقسیم می‌کند و توضیح می‌دهد: «ابلیس همان رانده شده از بهشت است و شیطان می‌تواند من و شما باشیم که دل‌مان را دست او داده‌ و تبدیل به ابزار وی برای فریب سایر افراد شده‌ایم.»

● آنچه شیطان در چنته دارد

دیگ آش شیطان برای جاهلان

اما ابزار شیطان برای فریب متفاوت است. به گفته حجت‌الاسلام والمسلمین مصباح در توضیح نحوه نفوذ شیطان به قلب آدم‌ها می‌گوید: شیطان ابزار اجباری برای ارتکاب به گناه ندارد و تنها سلاحش فریب و وسوسه است. مثلا فردی که در تنگنا مالی قرار دارد را با این توجیه که دزدی در موقعیت فعلی کار خطایی نیست و با ارائه دلایل و برهان‌های متعدد راضی می‌کند و آن‌ها که غافلند به گناه مبتلا می‌شوند.

او نقطه ضعف دیگر آدمی را جهل عنوان می‌کند. ضعفی که شیطان آن را با چاشنی غرور آغشته کرده و دیگ آش پر و پیمانی برای جاهلان پرادعا بار می‌گذارد.

● فرشته و شیطان در این روزها

تا صبح بر این شب سلام!

این کارشناس مذهبی در ادامه به حال و احوال این روزهای فرشتگان و شیاطین اشاره‌ای دارد و می‌گوید: «در ماه پر برکت رمضان دست و بال شیاطین بسته است. یعنی آن‌ها قادر به فریب آدمی نیستند. تنها وقتی فردی از روی اراده دست به گناه بزند، بندها از آن‌ها گشوده می‌شود. به همین واسطه است در این روزها ممانعت از وسوسه‌ها کار ساده‌تری است. در نقطه مقابل، در این ماه فرشتگان ماموریت جدیدی دارند و آن شمارش نفس‌های روزه‌داران است.»

حجت‌الاسلام و المسلمین مصباح گوشه‌ چشمی هم دارد به شب قدر که در آن اندازه عبادت‌ها هزاربرابر می‌شوند؛ «در این شب یک لحظه، وسعت یک‌سال و حتی یک عمر را دارد. باران رحمت در این شب بر سر مومنان جاری است و شمار فرشتگان بر روی زمین هم در قامت هزار برابری عبادات و ارزش‌هایشان بیشتر است. فرشتگانی که تا صبح بر این شب سلام می‌فرستند.»

نویسنده: فاطمه آستانی