گذشت هنگام خشم

‏"والذین یجتنبون کبائر الاثم و الفواحش و اذا ما غضیوا هم یغفرون؛ و کسانی که از گناهان بزرگ و اعمال زشت اجتناب می‌ورزند، و چون خشمگین شوند درمی‌گذرند"(شوری:۳۷).
غضب آن حالت نفسانی …

‏"والذین یجتنبون کبائر الاثم و الفواحش و اذا ما غضیوا هم یغفرون؛ و کسانی که از گناهان بزرگ و اعمال زشت اجتناب می‌ورزند، و چون خشمگین شوند درمی‌گذرند"(شوری:۳۷).

غضب آن حالت نفسانی است که باعث غلیان و حرکت روح حیوانی به بیرون می‌شود تا انتقام بگیرد و تشفی خاطر یابد و حرکت شدید آن موجب می‌شود که نور عقل پوشیده و قوه عاقله در آن هنگام ضعیف شود. از این رو در انسان غضبناک موعظه و نصیحت اثری نمی‌بخشد. البته اصل قوه غضبیه که از نیروهای رحمانی و الهی است اگر در حد اعتدال، یعنی خارج از افراط و تفریط باشد، موجب کمال آدمی می‌شود و مرغوب و مطلوب است، بلکه دیگر نباید نام آن را غضب گذاشت، نام آن شجاعت و غیرت و قوت نفس است. اما غضبی که از حد فراتر رود "از مهلکات عظیمه و آفات جسمیه است.

افعالی که از غضبناک سر می‌زند افعال اطفال و دیوانگان است نه کردار عقلا و مردان. همچنان که مشاهده می‌شود کسی که شدت غضب بر او مستولی شد حرکات قبیح و افعالی ناشایست، از دشنام و هرزه‌گویی، از او سر می‌زند و بسا باشد که دشنام به ماه و خورشید و ابر و باد و باران و درخت و جماد و حیوان می‌دهد"(معراج السعاده).منشاء غضب صفات و افعالی چون فخر و کبر و عجب و غرور و لجاجت و مراء و استهزاء و حرص و دشمنی و حب جاه و مال و امثال آن است، به طوری که با وجود این حالات و صفات، خلاصی از غضب ممکن نیست. البته مطالعه و توجه و تفکر در روایاتی که در مذمت غضب رسیده نیز از راههای معالجه غضب است، از رسول خدا (ص) روایت شده: "الغضب جمره من الشیطان؛ خشم پاره‌ای آتش از شیطان است". از امیرالمومنین‌(ع) نیز روایت شده: "زنهار بپرهیز از خشم که آغازش دیوانگی و پایانش پشیمانی است" نیز می‌فرمایند: "الغضب یفسد الالباب و یبعد من الصواب؛ خشم عقلها را تباه می‌گرداند و از مسیر درست دور می‌کند". در بیان دیگری می فرمایند: "نیرومندترین مردم کسی است که با بردباری بر خشم خود چیره شود". انسان باید هنگام خشم بر خود مسلط بوده و از خطای خطاکاران درگذرد. قرآن کریم می‌فرماید: "ولیعفوا و لیصفحوا الا تحبون ان یغفر الله لکم والله غفور رحیم؛ و باید عفو کنند و گذشت نمایند. آیا دوست ندارید که خداوند شما را ببخشد؟ و خداوند آمرزنده مهربان است"(نور:۲۲).

انبیای الهی بخصوص خاتم انبیاء حضرت محمد مصطفی (ص) و ائمه طاهرین (ع) مظهر رحمت و غفران الهی‌اند و از اهل عفو و گذشت از خطاکاران. روایت شده در جنگ حنین مالک بن عوف که بیش از سی‌هزار نفر را از مناطق مختلف حجاز برای جنگ با مسلمانان بسیج کرده بود و سپاهش با برجای گذاشتن غنایم فراوان شکست خورده بود، به سوی طائف فرار کرد. رسول خدا (ص) ضمن دیدار با بعضی از اسیران که از جمله خویشان مالک بن عوف بودند از حال او پرسید. گفتند: به طائف گریخته و به قبیله ثقیف پیوسته است. حضرت فرمودند: به او خبر دهید که اگر نزد ما بیاید و اسلام را بپذیرداسیرانش را آزاد می‌کنم و اموالش را به او باز می‌گردانم و صد شتر هم به او خواهم داد. مالک بن عوف وقتی این خبر را شنید مخفیانه خود را به پیامبر (ص) رساند و اسلام اختیار کرد. پیامبر (ص) هم به وعده خویش عمل کرد و او را به ریاست قومش برگزید؛ و او به همراه قومش با مشرکان ثقیف جنگیدند، به طوری که سرانجام آنها به اسلام گرویدند.

مصطفی یاسینی