تنبیه, پدیده ای منسوخ

تاریخ تعلیم و تربیت نشانگر آن است که برخی کودکان همیشه دچار مشکلات عاطفی و رفتاری بوده اند و گرچه این رفتار امری طبیعی است لکن از دید افراد جامعه این کودکان را با الفاظی چون شرور, خطاکار, سرکش, اصلاح ناپذیر, ناسازگار و غیره خطاب نموده اند

تنبیه عکس‌العملی است که از سوی مربی بر روی فرد تحت تعلیم و به منظور اصلاح رفتار وی اعمال می‌شود و انواع آن را می‌توان تنبیه بدنی و تنبیه اخلاقی دانست و نوع اول آن عملی است مذموم و منسوخ که از روش‌های تربیتی سنتی به شمار می‌رود و به اشکال مختلف انجام می‌شود و چون حد و مرزی برای این کار تعیین نشده، گاه تا سرحد شکنجه نیز به تنبیه بدنی افراد اقدام می‌شود و در مدارس و مکتب‌خانه‌های قدیم همیشه چوب و فلک آماده بوده است. افرادی را نیز به این کار گمارده بودند تا مجری دستورات معلمین باشند و خوشبختانه با منسوخ شدن روش‌های تربیتی قدیم و سنتی، نوع تنبیه‌های بدنی نیز تغییر کرده و از روش‌های تنبیهی متداول‌تری استفاده می‌شود و چون به طور سلیقه‌ای انجام می‌شود، انواع مختلفی دارد.

تاریخ تعلیم و تربیت نشانگر آن است که برخی کودکان همیشه دچار مشکلات عاطفی و رفتاری بوده‌اند و گرچه این رفتار امری طبیعی است لکن از دید افراد جامعه این کودکان را با الفاظی چون شرور، خطاکار، سرکش، اصلاح ناپذیر، ناسازگار و غیره خطاب نموده‌اند.

در نظام تعلیم و تربیت سنتی که سخت‌گیری‌های انضباطی با سختی و خشونت‌های بی‌حساب همراه بود و با افراد به شیوه‌های نادرست و خشونت‌آمیز تربیتی رفتار می‌شد و بدون چشم‌پوشی از خطاهای دانش‌آموزان به تنبیه بدنی آنان اقدام می‌نمودند، برای کنترل رفتار نادرست متعلیمن همیشه تنبیه بدنی وجود داشته است و افرادی که مرتکب تخلفی می‌شدند خود را سزاوار تنبیه می‌دانستند و به مرور زمان ایده انجام این عمل ناپسند به نسل‌های بعدی منتقل گردید و افراد نیز بدون هیچ‌گونه مخالفتی به این پدیده شوم تن در می‌دادند و به بهانه اصلاح رفتار فرد متخلف بدون در نظر گرفتن نوع تخلف، اقدام به تنبیهات شاق می‌نمودند در حالی که لازم است بین تخلف انجام شده و نوع تنبیه تناسبی وجود داشته باشد زیرا رفتار نادرستی که در کلاس از دانش‌آموزان سر می‌زند گرچه همه به بر هم زدن نظام کلاس می‌انجامد، لکن سطوح مختلفی دارد مثلا صحبت کردن با دانش‌آموز بغل دستی یا برگرداندن سر، تکان دادن مداوم دست و پا نیز گرچه شاید تا حدودی به بی‌نظمی و هرج و مرج کلاس بینجامد لکن نمی‌توان آن را تخلفی غیرقابل اغماض تلقی کرد و به همین دلیل فرد را به اشد مجازات رسانده و با بدترین وجه ممکن تنبیه نمود.

یکی از اصول کلاس‌داری این است که معلم مقرراتی را برای دانش‌آموزان تعیین نموده و انتظارات خود را به صراحت بیان نماید و از اعمال مقررات با تغییر ناگهانی پرهیز نماید تا دانش‌آموزان نیز با شناخت این انتظارات، خود را با خواسته معلم وفق دهند و معلم در تدوین این مقررات باید موارد زیر را رعایت نماید:

۱) مقررات تعیین شده از ۵ یا ۶ فقره بیشتر نباشد.

۲) مقررات را نصب‌العین دانش‌آموزان قرار دهد.

۳) هرچند وقت یک بار این مقررات عوض شده و تعداد آن کاهش یابد.

بررسی‌های به عمل آمده نشانگر آن است که هرگونه ناهنجاری در رفتار دانش‌آموز، ناشی از مشکلات خانوادگی و فردی بوده و هیچ فردی بدون داشتن مشکلات دچار رفتار سوءتربیتی نمی‌شود لذا وظیفه متولیان تعلیم و تربیت است که به جای قضاوت‌های نادرست در مورد افراد و اعمال تنبیه بدنی قدری به مشکلات زندگی فرد توجه نموده و در رفع این نابسامانی‌ها وی را یاری نمایند.

یکی از دلایل این ناسازگاری‌های دانش‌آموزان که به رفتارهای ناهنجاری و گاهی مدرسه‌گریزی و ترک تحصیل منجر می‌شود دوگانگی در تربیت خانواده و مربیان می‌باشد که در این زمینه و به منظور بهبود رفتار نادرست دانش‌آموزان، تعامل اولیای مدرسه و خانواده بسیار ضروری است تا با هماهنگی در رفتار و اعمال مقررات، این دو گروه به نتایج مثبت و قابل قبولی رسیده و جوان و نوجوان را از این تعارض و عدم هماهنگی نجات داد.

مربی که به فکر اصلاح رفتار متربی خود می‌باشد باید به جای اعمال مقررات خشک و اهانت و تنبیه بدنی که اثرات نامطلوبی را به همراه خواهد داشت، از الفاظ محترمانه استفاده نموده و بیشتر به تحسین دانش‌آموز خود اقدام نماید تا با این رفتار علاوه بر جلوگیری از جری شدن دانش‌آموز، او را نسبت به عمل انجام شده پشیمان نموده و درصدد عذرخواهی برآید.

گرچه امروزه نظام تعلیم و تربیت کشورمان از وجود معلمین دلسوز و نیک‌اندیش برخوردار است و به واسطه گذراندن سطوح تحصیلی بالا و کلاس‌های ضمن خدمت با جدیدترین شیوه‌های تعلیم و تربیت آشنا بوده و با به‌کارگیری روش‌های نوین تربیتی و استفاده از تجارب ارزشمند خود، تنبیه را روشی منسوخ در رسیدن به اهداف آموزشی و پرورشی می‌دانند لکن در بین این اقشار زحمتکش و دلسوز کم نیستند معلمینی که با نادیده گرفتن مقررات تعیین شده در آئین‌نامه اجرایی مدارس به دلایل مختلف از جمله عدم آشنایی با روش‌های تربیتی و اعتقاد به سنت‌گرایی و عدم شناخت روانشناسی رشد و نحوه رفتار با افراد دارای سنین مختلف وخلاصه عدم توانایی در امر کلاس‌داری و فن تدریس و غیره به تنبیه بدنی اقدام نموده و گاه به همین دلیل، خود و دیگران را به زحمت انداخته‌اند.

ما باید در انجام امور، خداوند باری‌تعالی را ناظر بدانیم و همان‌گونه که خداوند عزوجل با توجه به اقتدار بی‌حد خود در مجازات و تنبیه بندگان خطاکارش هیچ‌گونه تعجیلی نداشته و آخرین فرصت‌ها را به شخص خاطی می‌دهد تا به خود آمده و توبه نماید و زمینه را برای بخشش خطاکاران فراهم می‌نماید.

وزارت آموزش و پرورش نیز در راستای ماموریت‌های خود و به منظور ساماندهی رسیدگی به تخلفات دانش‌آموزی و نظم پذیری و قانون‌گرایی و جهت جلوگیری از اعمال تنبیهات سلیقه‌ای در فصل ششم آئین‌نامه اجرایی مدارس ضمن بیان وظایف دانش‌آموزان در محیط مدرسه و تاکید بر اجرای دقیق آن و پرهیز از انجام اعمال خلاف مقررات به بیان فرآیند ترغیب و تشویق و تنبیه دانش‌آموزان پرداخته و در این خصوص رعایت موارد ذیل را الزامی دانسته است؛

۱) تنبیه انضباطی باید روشنگرانه و آگاه کننده باشد.

۲) به شرایط جسمی و روانی سنی خانوادگی واجتماعی دانش‌آموز توجه شود.

۳) تنبیه با تخلفی که دانش‌آموز مرتکب شده، متناسب باشد.

۴) خیرخواهی اولیای مدرسه برای دانش‌آموز و ولی او تبیین شود.

۵) فاصله زمانی بین وقوع تخلف واجرای تنبیه، نزدیک و منطقی باشد.

۶) شیوه‌های جبران تخلف به دانش‌آموز ارائه گردد.

۷) در اجرای تنبیه آبروی دانش‌آموز حفظ شود و در حضور جمع انجام نشود.

۸) خارج از چارچوب تعیین شده اعمال دیگر تنبیهات از قبیل اهانت و تعیین تکلیف درسی ممنوع است و در اعمال تنبیهات نباید بین دانش‌آموزان تبعیض واستثنایی قائل شد.

به امید روزی که در نظام تعلیم و تربیت کشورمان به جای استفاده از روش‌های خشونت‌آمیز و سوءتربیتی و اعمال تنبیهات بدنی از روش‌های تشویق به جای تنبیه استفاده نماییم.

محمدعلی علیمردان (کارشناس دفتر آموزش و پرورش راهنمایی تحصیلی)