غوغای تابلوی پولاک

این تابلوی ۲۵۰ میلیون دلاری تلفیقی از نظم در قالب بی نظمی است

خبر توقیف تابلوی جکسون پولاک «نقشی بر زمینه سرخ هندی» در گمرک فرودگاه امام خمینی به دلیل بدهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، یکی از مهم‌ترین اخبار روزهای گذشته بود. این تابلو برای نمایش در یکی از موزه‌های ژاپن به این کشور فرستاده شد و بعد از ۶ ماه به ایران باز پس فرستاده شد که در گمرک فرودگاه توقیف شد. این اثر که «نقشی بر زمینه سرخ هندی» نام دارد و جکسون پولاک، نقاش آمریکایی آن را خلق کرده، گران‌ترین تابلوی گنجینه موزه هنرهای معاصر به شمار می‌رود. خوشبختانه با تفاهم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و گمرک این اثر بعد از ۱۸ روز به موزه هنرهای معاصر بازگردانده شد. حال اهمیت این اثر چیست و چرا این قدر اثر پولاک گرانقیمت است؟

«نقشی بر زمینه سرخ هندی» یکی از آثار معروف نقاش معاصر آمریکایی، جکسون پولاک است که یکی از ماندگارترین آثار جنبش هنری اکپرسیونیسم انتزاعی است.

این اثر که در ابعاد نجومی ۵/۲۴۳ در ۱۸۳ سانتی‌متر در سال ۱۹۵۰ میلادی خلق شده است، به اعتقاد اکثر کارشناسان هنری، متوازن‌ترین و هماهنگ‌ترین کار پولاک در میان دیگر کارهای اوست که تجربه‌ای متفاوت از نظم در قالب بی نظمی متداول کارهایش است.

هم‌اکنون اثر نقشی بر زمینه سرخ هندی در مالکیت موزه هنرهای معاصر تهران قرار دارد. در سال ۲۰۰۳ میلادی، پیشنهادی برای خرید این اثر از طرف یک کلکسیونر آمریکایی به مبلغ ۱۰۵ میلیون دلار مطرح شد که در زمان خود بالاترین رقم پیشنهادی برای یک اثر هنری بود اما از طرف دکتر سمیع آذر، مدیریت وقت این مجموعه هنری، این پیشنهاد رد شد. سال گذشته این تابلو ۲۵۰ میلیون دلار قیمت گذاری شد.

● سبک تابلو

چنانکه در برخی دانشنامه‌های اینترنتی آمده است ، هیجان‌نمایی انتزاعی یا اکسپرسیونیسم انتزاعی شیوه‌ای است که در سال ۱۹۱۲ از اکسپرسیونیسم و با انتشار مجله سوار کار آبی ایجاد شد. پیشوایان این مکتب واسیلی کاندینسکی، پل کله و فرانتس مارک در مونیخ بودند.در واقع این سبک نتیجه برخورد طیف‌های مختلف هنرمندان مهاجر (به دلیل جنگ در اروپا) و بومی در نیویورک بود. این جنبش در واقع یک سبک آمریکایی است که موجب پیشتازی نیویورک از پاریس به عنوان مرکز هنر جهانی شد. این هنرمندان بیش از آنکه مصلحان انقلابی باشند، آرمانگرایانی بودند که بیش از جهان ملموس خویش، دغدغه مفاهیم کلی را داشتند. جکسون پولاک از پیشگامان جنبش هیجان‌نمایی انتزاعی است.

به جز پولاک، شاخص ترین آثار هنری در این سبک را می‌توان به افرادی چون هانری ماتیس، مارک توبی، آرشیل گورکی، ویلهم دکونیگ و مارک روتکو نسبت داد. ماتیس، پولاک و روتکو، سه نفر اول در این سبک بودند. ماتیس با نقاشی آتلیه سرخ به شهرت رسید، پولاک با استفاده از شیوه‌ای نو (که بعدها با عنوان نقاشی کنشی معروف شد) آثاری درهم پیچیده و باطراوت آفرید و روتکو که از هرگونه خط نگاری پرهیز کرد و نام‌گذاری عددی ساده را جایگزین القاب سنگین پیشین کرد.

این سبک آمیزه‌ای از هیجان اکسپرسیونیستی، نگاره‌های ساده بدوی (نقاشی شنی سرخپوستی و باغ‌های ذن) و تجربه‌ای از نظم در قالب بی نظمی است. هنرمندان این سبک بیش از آن‌که در سبک باهم شباهت داشته باشند، در نگرش و دیدگاه دارای وجه اشتراکند: همه می‌خواهند قیود و تکنیک‌های سنتی و دستوری را زیر پا بگذارند و ضوابط دیرینه زیبایی‌شناختی را لغو اعلام کنند، که نمونه بارز آن نقاشی‌های جکسون پولاک است.

● چگونگی خریداری تابلو

تابلوی پولاک چطور از ایران سردرآورد؟ بعد از تأسیس موزه هنر‌های معاصر تهران تصمیم گرفته شد که آثار هنری را برای مجموعه و گنجینه هنر‌های معاصر خریداری کنند، این اثر در آن زمان به قیمت بسیار نازلی خریداری شد و به ایران آمد.

وقتی قرار شد موزه هنر‌های معاصر تهران ایجاد شود، ریاست وقت موزه تصمیم گرفت موزه را به گونه‌ای در آورد که نه تنها جنبه ملی داشته باشد بلکه در عرصه بین‌المللی نیز جزو مجموعه‌های ارزشمند به شمار آید، به همین خاطر و به دلیل وضعیت مالی خوبی که ایران به دلیل فروش نفت به دست آورده بود، شروع به خریداری آثار نقاشان معاصر قرن‌های ۱۹ و ۲۰ میلادی از حراجی‌ها و مجموعه‌های خصوصی کرد. به این صورت بسیاری از آثار ارزشمند جهانی توسط موزه هنر‌های معاصر تهران، گردآوری شد که یکی از ارزشمند‌ترین آنها تابلوی جکسون پولاک است. خوشبختانه این آثار پس از انقلاب نیز در ایران ماند و در نمایشگاه‌های مختلفی به نمایش درآمد.

محمدرضا پارسا