کـشـیـدن مـایـع نـخـاعـی چـه خـطـری دارد

پرسشی از دکتر علیرضا ناطقیان فوق تخصص بیماری های عفونی کودکان

کودک بی‌قرار و تب‌دارتان را که مدام استفراغ می‌کند و سطح هوشیاری‌اش هم کم شده به یکی از مراکز‌درمانی می‌رسانید و متخصصان کودک می‌گویند به عفونت پرده‌های مغز یا همان مننژیت مشکوک‌اند و کودک باید ‌«ال‌پی» شود...

شما حتی نام این روش تشخیصی را هم نشنیده‌اید و وقتی می‌گویند باید روی مایع نخاعی کودک آزمایش‌هایی انجام دهند تا متوجه مشکل او شوند، ته دلتان خالی می‌شود. نخاع؟ همسرتان گریه می‌کند و می‌گوید: «شنیده‌ام پسر فلانی در اثر همین کار فلج شد، عموجان پدرم هم برای همین کار عقیم شد!» هجوم اطلاعات یا بهتر بگوییم شنیده‌های درست و غلط، شما را دچار تردید می‌کند؛ آیا اجازه انجام چنین اقدامی را بدهم یا نه؟ با دکتر علیرضا ناطقیان، فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی کودکان و و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در مورد باورهای مختلف در مورد گرفتن مایع مغزی نخاعی یا «ال‌پی»، گفت‌وگو کرده‌ایم.

▪ شاید خیلی‌ها بدانند مایع نخاعی داخل فضای مغز و بین پرده‌های آن و در اطراف نخاع جریان دارد اما نمی‌دانند وظیفه این مایع در بدن چیست. لطفا در این مورد توضیح دهید.

یکی از وظایف اصلی این مایع، حفظ مغز داخل حفره جمجمه است. مغز در این مایع شناور است و بنابراین اگر ضربه‌ای به سر وارد شود، به سادگی صدمه نمی‌بیند. این مایع شفاف و بی‌رنگ‌ حاوی پروتئین و قند است و در مواردی که پزشک مشکوک به عفونت پرده‌های مغز (مننژیت) یا التهاب مغز می‌شود و در برخی بیماری‌های التهابی، به گرفتن مایع مغزی- نخاعی یا پونکسیون کمری نیاز است.

▪ مایع نخاعی چگونه گرفته می‌شود؟

کودک را به پهلو می‌خوابانیم یا به حالت نشسته قرار می‌دهیم و معمولا دستیار کمک می‌کند ستون?فقرات خم و فضای مهره‌ای کمری از پشت باز شود. پوست ضدعفونی و سوزن مناسبی از لابلای دو مهره کمری عبور داده می‌شود تا نوک آن وارد فضای اطراف نخاع شود. بعد از گرفتن چند قطره از این مایع، سوزن خارج و محل پانسمان خواهدشد.

▪ آیا مایعی که گرفته می‌شود، قابل‌جبران است؟ این‌کار خطرناک نیست؟

بله، هر کودک طبیعی هر ساعت ۲۰ میلی‌لیتر مایع مغزی نخاعی تولید می‌کند و اگر این روش با رعایت تمام اصول انجام ‌شود، بی‌خطر است. عارضه شایع آن در بزرگسالان سردرد است ولی در بچه‌ها کمتر این عارضه مشاهده می‌شود.

▪ چرا پزشکان اصرار دارند این روش تشخیصی زودتر انجام شود؟

برای هر نوزاد، شیرخوار یا کودک مشکوک به مننژیت، انجام ‌«ال‌پی» بسیار ضروری است و باید فورا انجام شود تا در صورت تشخیص مننژیت، به سرعت درمان آغاز شود.

▪ اینکه می‌گویند این‌کار باعث فلج پاها می‌شود، درست است؟

اگر این روش اصولی انجام شود، این عارضه بسیار نادر است. شاید منشاء این تفکر غلط، این باشد که برخی پزشکان برای بررسی علت‌های بیماری‌های فلج‌دهنده مانند فلج اطفال از روش «ال‌پی» استفاده می‌کردند. پاهای کودک مبتلا به بیماری‌ به مرور برای همیشه دچار ضعف یا فلج می‌شوند و والدین به اشتباه تصور می‌کنند کودک به دلیل انجام ‌‌‌«ال‌پی» از کمر به پایین فلج شده است.

▪ آیا ممکن است باروری کودک با انجام این کار در آینده دچار مشکل شود؟

نه، متاسفانه والدین به خصوص آنهایی که فرزند پسر دارند، چنین نگرانی‌ای دارند اما گرفتن مایع نخاع هیچ ربطی به باروری ندارد.

▪ انجام «ال‌پی» خیلی دردناک به نظر می‌رسد. آیا والدین باید احتیاط‌های خاصی بعد از انجام این اقدام انجام دهند؟

ناراحتی و درد در محل تزریق و احیانا سردرد، وجود خواهدداشت که با چند ساعت استراحت برطرف می‌شود. پانسمان محل «ال‌پی» را هم بعد از ۲۴ ساعت می‌توان برداشت و اگر مشکلی وجود نداشت، می‌توان ۲-۱ روز بعد کودک را حمام کرد.

▪ پزشکان نمی‌توانند بدون انجام «ال‌پی» درمان مننژیت را آغاز یا به طریقی از انجام این کار صرف‌نظر کنند؟

اگر پزشک تشخیص دهد خم‌کردن ستون فقرات ممکن است مشکل به وجود آورد یا حال عمومی و سطح هوشیاری کودک را وخیم ارزیابی کند، بلافاصله درمان را آغاز خواهد کرد و این اقدام تشخیصی را به بعد موکول می‌کند. البته تمام کودکانی که قرار است مایع نخاعی‌شان گرفته شود، از نظر وضعیت قلبی، تنفسی و عصبی و به خصوص از نظر علایم افزایش غیرطبیعی فشار داخل مغزی بررسی می‌‌شوند. اگر مشکلی وجود داشته باشد، انجام «ال‌پی» به بعد موکول می‌‌شود. بهتر است والدین به پزشک کودک خود اعتماد کنند.

الهه رضاییان