حلقه های مفقود حجاب

پدیده بدحجابی هرچند ریشه در كشف حجاب دوران پهلوی داشت, اما از سال های پایانی جنگ و تضعیف فضای بسیار معنوی سال های اولیه انقلاب, به دلیل اجباری بودن حجاب اسلامی آغاز شد

نتایج یك آمارگیری را كه در تابستان ۱۳۸۰ انجام شده است، چنین گزارش می‏دهد: «مطالعه میدانی انجام شده در سطح شهر تهران در تابستان ۱۳۸۰ نشان می‏دهد حدود ۵۴ درصد از زنان تهرانی دارای پوشش كمتر یا غیر اسلامی و غیرقانونی در معابر عمومی هستند.»

آمار ذكر شده مربوط به سه سال قبل در شهر تهران است. مسلماً شهرستانی‏ها بیشتر به حجاب مقید، هستند، اما طبق تحقیقات جامعه‏شناسی، هر آنچه در بافت اجتماعی شهر تهران رخ می‏دهد با یك فاصله زمانی، به سایر نقاط كشور تسرّی می‏یابد. این فاصله زمانی نیز سال به سال با گسترش وسایل ارتباطی، كمتر می‏شود. افزایش آمار بدحجابی حتی در شهرستان‏های كوچك كشور، این نظریه را تأیید می‏كند. آن هم در كشوری كه ۲۵ سال از حكومت یك دولت اسلامی در آن می‏گذرد و مردمش سابقه آن مقاومت تحسین برانگیز را در مقابل كشف حجاب در كارنامه خود دارند؛ كشوری كه رعایت حجاب در آن، حكمی قانونی بوده و عفیفه‏گی صرف نظر از سودمندی روش‏ها به انحای مختلف، در آن تشویق می‏شده است و افراد متخلّف به شدت توبیخ می‏شده‏اند.

هرچند بدحجابیِ بسیاری از زنان و دختران نه به منزله ضدیت آنها با دین كه تنها نوعی سهل انگاری است و بسیاری از ما مسلمانان در مواجهه با اوامر و نواهی دینی داریم، اما عواملی باعث شده است كه اخیراً این سهل انگاری‏ها به صورت نامباركی افزایش و تسرّی پیدا كند و بخشی از بدحجابی‏ها كه در واقع نوعی بی‏حجابی است، به برخوردهای مقابله جویانه با حكومت اسلامی و دین تبدیل شود.

نیكلاس كریسف، خبرنگار مجله نیویورك تایمز در مقاله‏ای با عنوان «این ایرانی‏های... (حذف عبارت)» كه حاصل سفر او به شیراز است، می‏نویسد: «زنان و دخترانی كه اگر بدون پوشش مناسب اسلامی از خانه خارج شوند به زندان خواهند افتاد، این روزها از لباس‏هایی استفاده می‏كنند كه نه تنها جذابیت‏های آنها را خفه نمی‏كند، كه آنها را برجسته‏تر هم می‏كند.»

او با مشاهده زنان و دخترانی كه «مانتوهای چاك‏دار و تنگ» می‏پوشند و روسری‏های آنها «بیشتر شبیه هد بند است تا پوششی برای پنهان كردن موهای رنگ شده‏شان» تأكید می‏كند كه از این جوانان، متولدین اوایل دهه شصت بعد از انقلاب هستند كه امروز می‏خواهند بسیاری از قوانین و آداب را تغییر دهند.

كریسف، با لحنی طعنه‏آمیز خطاب به رهبران دینی ما می‏گوید كه باید مواظف باشند، زیرا در پوشش زنان ایرانی نه تنها هیچ اثری از اسلامی بودن نیست كه به نوعی وهن عقاید مذهبی نیز محسوب می‏شود، و این همان دردی است كه امروز دل بسیاری از مردم را می‏سوزاند.

پدیده بدحجابی هرچند ریشه در كشف حجاب دوران پهلوی داشت، اما از سال‏های پایانی جنگ و تضعیف فضای بسیار معنوی سال‏های اولیه انقلاب، به دلیل اجباری بودن حجاب اسلامی آغاز شد و با سیاست‏های دوران سازندگی قوّت گرفت و پس از روی كار آمدن اصلاح طلبان و طرح آزادی‏های مدنی، ابعاد تازه‏ای به خود گرفت، به طوری‏كه امروز دولتمردان، متولیان فرهنگ و بسیاری از مردم را به چالش كشانیده و البته واكنش‏های متفاوتی را نیز به دنبال داشته است.

● هشدار در مورد بدحجابی‏

بسیاری از مردم كه حتی در ظاهر تقیّد چندانی به حجاب ندارند، نگران تأثیر حضور زنان و دختران بدحجاب بر فرزندان، همسران و روابط خانوادگی خود هستند. بسیاری دیگر نیز از ارزش‏هایی سخن می‏گویند كه در این سرزمین ریشه دار بوده و خون جوانان كشور برای پاسداری از آنها ریخته شده است؛ اما اعتراضات مردمی به جز چند مورد امضای طومار در برخی مساجد تهران در اعتراض به این شرایط و برگزاری تظاهراتی محدود، در حدّ درد دل‏های دوستانه باقی می‏ماند؛ لكن برخی شخصیت‏های مذهبی و بخشی از مسئولین كشور، به‏طور رسمی اعتراضات خود را مطرح می‏كنند.

آیه اللَّه مكارم شیرازی ضمن انتقاد از ترویج صوفی‏گری و بدحجابی در قم تصریح می‏كنند: «مسئولان قم در خواب هستند، وقتی مردم راه بیفتند، آنها بیدار می‏شوند». ایشان ضمن دعوت همگان به امر به معروف و نهی از منكر، تأكید می‏كنند: «حوزه‏ها و مسئولان در این زمینه مسئولند و باید خودباختگی را كنار بگذارند و به فكر چاره باشند.»

نیره اخوان، نماینده اصفهان در مجلس پیشنهاد می‏كند كه دولت باید اقدامی كلان برای «حفظ حجاب» انجام دهد و از اختلاط در فضاهای آموزشی از جمله دانشگاه‏ها جلوگیری كند.

حداد عادل، رئیس مجلس شورای اسلامی نیز می‏گوید: «در اینكه وضع حجاب كشور باید بهبود یابد، شكی نیست... اما ما با سخت‏گیری‏هایی كه مغایر قانون باشد، مخالفیم.»

برخی نشریات نیز با جدیت به این موضوع می‏پردازند. روزنامه جمهوری اسلامی با گزارش‏های متعدد از جمله نمایش لباس زیر در ویترین مغازه‏ها، اعتراض شدید به ابتذال و بدحجابی خانم‏های شركت كننده در جشن ملی جوانان، و گزارش دیگر در زمینه برخورد با مظاهر بدحجابی در ماه‏های اخیر، نگرانی خود را از این شرایط ابزار می‏دارد.

مجله «یا لثارات» گاه بدحجابان را به اقدامات عملی تهدید می‏كند و ابراز می‏دارد كه صبر مردم حزب الله حدّی دارد. عضو شورای مركزی حزب الله در یكی از جلسات این شورا با بیان ریشه‏های بدحجابی و به طور كلی تخدیر فكری و اعتقادی جامعه، تصریح می‏كند كه اگر مسئولان در مبارزه با مفاسد كوتاهی كردند یا توانایی مقابله نداشتند، مردم باید خودشان اقدام كنند.

نیروی انتظامی نیز در این زمینه وارد عمل می‏شود. سردار قالیباف در پاسخ به خبرگزاری جمهوری اسلامی مبنی بر اینكه ناجا در زمینه حجاب زنان چه برنامه‏ای دارد، تصریح می‏كند: «بر اساس قانون، نیروی انتظامی با افرادی كه به صورت زشت و ناپسند و به شكل مانكن در جامعه حضور می‏یابند، برخورد می‏كند». البته او معتقد است كه ماهیت این نوع برخورد با دیگر برخوردهای نیروی انتظامی متفاوت است، چرا كه «این موضوع در واقع یك نوع انحراف اجتماعی است و به صرف برخورد پلیسی حل نخواهد شد» و برای حل ریشه‏ای آن باید مدیران و كارشناسان كشور چاره جویی كنند.

در تكمیل موضع نیروی انتظامی، سرهنگ عبداللهی، رئیس اداره مبارزه با مفاسد اجتماعی نیروی انتظامی تهران بزرگ به خبرگزاری جمهوری اسلامی می‏گوید: «مأموران نیروی انتظامی به افرادی كه با پوشش نامناسب در جامعه حاضر می‏شوند، تذكر می‏دهند و فقط در صورت عدم پذیرش تذكر پلیس و مقابله با مأموران، نیروی انتظامی اقدام لازم برای تحویل آنان به مراجع قضایی را عملی خواهد كرد». او می‏افزاید: «اخیراً شایعاتی در خصوص اعمال خشونت در اجرای طرح برخورد با بدحجابی مطرح شده كه همگی كذب محض است.»

اما اخبار نشان می‏دهد كه پس از یك سكوت چندین ساله در برخورد با مفاسد اجتماعی، نیروی انتظامی دوباره حركت‏هایی را هرچند با نرمی بیشتر و قانونمندتر از گذشته، آغاز كرده است؛ از آن جمله ۱۳۲ زن بدحجاب در استان سمنان و ۶۱ تن در استان زنجان دستگیر می‏شوند كه برخی با تعهد كتبی، مرخص شده و برخی دیگر با تشكیل پرونده به مراجع قضایی تحویل می‏شوند. در شهرستان ارومیه به ۳۴۰۰ نفر از زنان برای رعایت حجاب تذكر داده می‏شود و در شهر قم و مشهد نیز طرح‏هایی برای پاك‏سازی شهر از آلودگی‏ها اجرا می‏شود.

محمد علی ابطحی، مشاور رئیس جمهور با انتقاد از این عملكرد، در سایت شخصی خود می‏نویسد: «نیروی انتظامی در مورد مبارزه با بدحجابی در سر خیلی از مراكز رفت و آمد مینی‏بوس‏های قشنگی كه خودش شكل یك زندان كوچك را دارد، متوقف كرده‏اند كه دیدن آن، دل بد حجاب و با حجاب را می‏لرزاند.»

● بی‏حجابی، حق زنان در جامعه مدنی‏

در مقابل این دیدگاه كه قائل به منع بدحجابی حتی از طریق اعمال قانون هستند، طیف قدرتمند دیگری است كه از آن حمایت می‏كند. این طیف كه آزادی پوشش را از حقوق اولیه زنان و از بدیهیات جامعه مدنی می‏داند،

▪ در رویكرد به بحث حجاب، عمدتاً بر چهار محور تأكید دارد:

۱) تشكیك در اصل وجوب حجاب به عنوان یك حكم اسلامی برای زنان، با توسل به تفاسیر جدید از آیات و روایات؛

۲) نفی لزوم دخالت حكومت در نحوه پوشش مردم؛

۳) آزادی پوشش از حقوق اولیه بشر؛

۴) مبارزه سیاسی با نظام حاكم از طریق تأكید بر آزادی پوشش.

شادی صدر كه عقیده دارد به دلیل ماهیت كاملاً مذهبی زنان ایران، سخن گفتن از مبارزه با مذهب و جمهوری اسلامی به عنوان عامل نجات زنان، بی‏نتیجه است و تنها باعث دور شدن آنها از زنانی می‏شود كه می‏خواهند برای آنها كار كنند، حجاب را از منظر فقهی و علمی به صورت هم‏زمان مورد توجه قرار می‏دهد. او در مقاله‏ای با عنوان «آیا حكومت مسئول بی‏حجابی است؟» در مجله زنان، ضمن انتقاد به برخوردهای نیروی انتظامی با زنان و دختران، اشاره می‏كند كه بر طبق آیات قرآن و روایات وارده در این موضوع، استثنائات فراوانی در باب حجاب زنان مطرح است كه همگانی بودن حجاب را آن هم با شرایط امروز جهان، كاملاً زیر سؤال می‏برد. او در ادامه شواهدی نیز از غیر حكومتی بودن حجاب می‏آورد و می‏گوید: «نگارنده در جریان تحقیقات خود به هیچ موردی در تاریخ شیعه برنخورد كه زنی به دلیل رعایت نكردن حجاب، مجازات شده باشد (اگر چنین شواهدی وجود داشته باشد، از اطلاع یافتن از آن با كمال میل استقبال می‏شود).»

او در مطلب دیگری، بی‏حجابی زنان را در مقابل سایر معضلات اجتماعی بسیار كم اهمیت‏تر می‏داند و می‏نویسد: «این سؤال همچنان برجا خواهد ماند كه: چه كسی و چگونه اولویت‏های حكومت اسلامی را تعیین می‏كند؟ مشاور امور بانوان نیروی انتظامی اخیراً گفته است: این نیرو در حال تهیه لایحه‏ای برای مبارزه با بدحجابی است. آیا این نیرو و دفتر امور بانوان نیروی انتظامی در حال تهیه قوانینی برای مبارزه با زن كشی، خود سوزی و خودكشی زنان، خشونت خانگی و اجتماعی علیه زنان و... هم هست؟»

راحیل ابوعلی، در مطلبی با عنوان «جنبش بی‏حجابی» در سایت زنان ایران، حجاب را نمادی از خشونت علیه زنان می‏داند كه مردان سیاست یا شعار روسری یا توسری در ایران پیاده كرده‏اند. او می‏نویسد: «اگر به تاریخ ۲۵ ساله اجبار حجاب در ایران بنگریم می‏بینیم كه زنان ایرانی، دانسته یا ندانسته پایه‏گذار جنبشی به نام جنبش بی‏حجابی شده‏اند كه با گذر از مراحل مختلف توانسته است فضایی را با آن وضعیت پوشش به فضایی این چنین تبدیل كند. جنبشی كه اگرچه حركت آن، گاه به دلیل افزایش فشارها و بازداشت‏ها و مجازات‏های سخت، كند، و گاه با كاهش محدودیت‏های اجتماعی كه با آغاز ریاست جمهوری محمد خاتمی شاهد آن بوده‏ایم، سریع گشته، ولی همواره در جامعه ردپایی از خود به جا گذاشته است و اكنون اگر با اتمام دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی و شروع به كار مجلس هفتم همه آزادی‏های جامعه مدنی (!!!) از شهروندهای ایرانی گرفته شود و جامعه سیری برگشتی را طی كند، این جنبش باز هم به حركت خود ادامه خواهد داد. چنانچه می‏بینیم كه دختران و زنان ایرانی علی رغم اینكه به طور مرتب مورد هجوم و تاخت و تاز نیروهای تندرو قرار می‏گیرند و ملزم به پرداخت جریمه و تحمل شلاق می‏شوند، مجدداً با پوشش‏های قبلی در اجتماع ظاهر شده و دیگر حاضر به تقلیل خواسته‏ها و گذشتن از ابتدایی‏ترین حقوق خود نیستند و تنها تأثیر این خشونت‏ها را می‏توان از بین بردن قبح بازداشت و شلاق در میان دختران ارزیابی كرد. تأثیری كه جامعه را مجبور به پرداخت بهایی بس سنگین خواهد كرد.»

این گونه ترسیم از فضای اختناق و سركوبگری كه با چاشنی اغراق همراه است، در مطالب دیگری نیز دنبال می‏شود. به نقل از سایت تریبون فمینیستی ایران، كمیسیونِ زنانِ یكی از سازمان‏های مخالف جمهوری اسلامی با نوشتن نامه سرگشاده‏ای به خانم لوییز آربور، رییس كمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، نگرانی خود را در مورد برخوردهای اخیر حكومت ایران در مورد حجاب زنان ابراز می‏كند. در بخشی از این نامه آمده است: «نیروهای انتظامی رسمی جمهوری اسلامی ایران و گروه‏های فشار غیر رسمیِ آن اخیراً به بهانه بدحجابی و برهنگی، خشونت گسترده‏ای را علیه زنان و دختران آغاز كرده‏اند. گزارش‏هایی كه از ایران می‏رسد حاكی از حمله افراد ناشناس با چاقو به دختران و تهدید به پاشیدن اسید در صورت رعایت نكردن حجاب كامل می‏باشد. در شهرهای مختلف ایران به صورت كاملاً از پیش برنامه‏ریزی شده حكم شلاق در مورد زنان و دخترانی كه شلوارهای كوتاه (پایین‏تر از زانو) پوشیده‏اند، در محل برهنگی اجرا می‏شود.»

مطالبه آزادی پوشش به عنوان یكی از حقوق زنان، از دیگر مباحثی است كه از سوی این طیف‏ها دنبال می‏شود. ایمان مظفری در مطلبی با عنوان «همه آماده می‏خواهیم به مبارزه با مفاسد اجتماعی برویم» كه در سایت زنان ایران به چاپ می‏رسد، از مطالبه‏ای سخن می‏گوید كه پس از سال‏ها فشار و محدودیت، امروز زنان به كسب آن امیدوار هستند: «همه اینها یك تحول و دگرگونی جبری در جامعه‏ای است كه به دنبال آزادی است.

هاجرالسادات قاسمی

---