پارادوکس سویا

همهٔ ما تاکنون از منافع سویا زیاد شنیده ایم اینکه سویا می تواند با بیماری های قلبی مبارزه کرده جلوی پوکی استخوان را بگیرد و با داشتن ترکیبات مؤثر در برابر سرطان قد علم کند

همهٔ ما تاکنون از منافع سویا زیاد شنیده‌ایم. اینکه سویا می‌تواند با بیماری‌های قلبی مبارزه کرده جلوی پوکی استخوان را بگیرد و با داشتن ترکیبات مؤثر در برابر سرطان قد علم کند. اما چندی است که داستان‌های دیگری نیز در مورد سویا شنیده‌ می‌شود. داستان‌هائی که از سمت تاریک سویا سخن می‌گوید. مخالفان می‌گویند سویا می‌تواند سلامتی را به خطر اندازد، احتمال ابتلاء به سرطان را افزایش دهد و بیماری‌هائی از قبیل پوکی استخوان، مشکلات تیروئیدی، سوءتغذیه، آلزایمر و نازائی را سبب شود. این بحث‌ها و تناقضات، باعث سردرگمی مردم شده است. زیرا از یک‌سو مخالفان عنوان می‌کنند که حرف‌هایشان بر اساس داده‌های علمی است و از سوئی دیگر بعضی از موافقان به‌خصوص صاحبان صنایع در مورد منافع سویا بیش از حد غلو می‌کنند.

اما در این بین بعضی نیز در تلاش هستند تا راه‌حل منطقی و درستی را به مردم ارائه دهند. آنها معتقد هستند که هر چند سویا نمی‌تواند شفابخش همه بیماری‌ها باشد و مسلماً سوال‌های بی‌جوابی در مورد آن وجود دارد اما همگان می‌توانند سویا را در یک رژیم غذائی متعادل و متناسب وارد کرده و از منافع آن نیز بهره‌مند شوند. هر چند بعضی از تحقیقات علمی از مضرات مصرف سویا حکایت دارد اما نمی‌توان نتیجهٔ به‌دست آمده از یک یا دو تحقیق را به کل تعمیم داد. شاید نتیجهٔ یک تحقیق در یک منطقه با منطقهٔ دیگری از کرهٔ زمین متفاوت باشد. از طرفی بسیاری از این مطالعات که نشان از مضرات سویا دارد در آزمایش‌های مربوط به حیوانات صادق است در مورد انسان صادق نیست. به‌عنوان مثال بروکلی و دیگر سبزی‌های کروسی فروس (Cruiferous) دارای ترکیبی هستند موسوم به Indole-۳-carbind که یک ترکیب ضدسرطان در انسان‌ها است. اما در بعضی از گونه‌های حیوانی این ماده باعث ایجاد سرطان می‌شود. اگر قرار بود تنها به نتایج حاصل از آن گونهٔ خاص اکتفاء می‌شد باید تمام بروکلی‌ها و کلم‌های موجود در دنیا نابود می‌شد. از آنجا که غذاهای حاوی سویا نقش مهمی در رژیم غذائی بسیاری از گیاه‌خواران دارند نویسندگان این مقاله برای رفع نگرانی این دسته از افراد بررسی‌های زیادی را در مورد مضرات گفته شده، به عمل آورده‌اند. آنچه می‌خوانید خلاصه‌ای است از فعالیت آنها.

● سویا و تیروئید

بسیاری از غذاها حاوی ترکیبی به‌نام گواتروژن هستند که در عملکرد غذهٔ تیروئید تداخل ایجاد می‌کند و در موارد حاد ممکن است باعث بزرگ شدن غدهٔ تیروئید (گواتر) شود. از جمله مهمترین غذاهای حاوی این ترکیب می‌توان به سویا، ارزن و سبزی‌های کروسی فروس اشاره کرد. اما این غذاها تنها در مناطقی که مصرف ید در آنها بسیار پائین است این مشکل را ایجاد می‌کنند. به بیان دیگر اثر کمبود ید در نقاطی که رژیم غذائی آنها سرشار از گواتروژن است به بدترین شکل بروز می‌کند. هر چند خبر مربوط به مصرف سویا و سوء عملکرد غذهٔ تیروئید برای بسیاری از گیاه‌خواران جدید است اما در عمل بیش از ۷۰ سال است که محققان در این زمینه فعالیت می‌کنند. در سال‌های ۱۹۵۱ تا ۱۹۶۱ بازار تحقیق در مورد این موضوع بسیار داغ بود زیرا ۱۰ مورد گواتر در میان نوزادانی که از غذاهای تهیه شده از آرد سوءتغذیه می‌کردند در این سال‌ها شناسائی شد. در آن زمان به این نتیجه رسیدند که مصرف سویا برای نوزادان که بر پایهٔ سویا بنا شده، خیلی تغییر کرده است.

از دههٔ ۱۹۶۰ تاکنون این غذاها از ایزولهٔ پروتئین سویا که فاقد ترکیبات گواتروژن است تهیه و باید غنی شده است. هیچ موردی از ابتلاء به گواتر در نوزادانی که با این غذاها تغذیه شده‌اند، طی ۴۰ سال گذشته دیده نشده است. همچنین هیچ مدرکی دال بر شیوع گواتر در جوامعی که در رژیم غذائی آنها در کنار سویا به مقدار کافی ید وجود دارد دیده نشده است. اما ممکن است مصرف زیاد سویا در جوامعی که مصرف ید در آنها بسیار پائین است مشکلاتی از این قبیل ایجاد کند که آن هم عمدتاً در میان گیاه‌خواران دیده می‌شود. زیرا منبع عمدهٔ ید که ماهی است در رژیم غذائی این افراد وجود ندارد. اما هر کس که در رژیم غذائی‌اش به مقدار کافی ید دریافت می‌کند می‌تواند بدون هیچ مشکلی سویا مصرف کند. مصرف غذاهای غنی شده با ید، همچنین نمک یددار می‌تواند این مشکل را تا حدودی برطرف کند. اما اگر افراد گیاه‌خوار از خوردن نمک منع شده‌‌اند می‌توانند از مکمل‌های ید استفاده کنند.

● سویا و زوال عقلی

در مرکز مطالعات قلب هونولولو در هاوائی، تحقیقی صورت گرفت که با نتایج عجیبی همراه بود. این تحقیق در مردان ژاپنی مقیم هاوائی به‌منظور تأثیر رژیم غذائی بر زوال عقلی صورت گرفته بود. در این مطالعه دانشمندان دریافتند آن دسته از مردانی که به‌طور مکرر در طول دههٔ ۴۰ تا ۶۰ زندگی‌شان توفو (فرآوردهٔ غذائی حاصل از سویا) مصرف کرده‌اند بیشترین احتمال ابتلاء به زوال عقلی در دههٔ ۷۰ تا ۹۰ زندگی در آنها دیده شده است. این تحقیق روی ۳۰۰۰ مرد در فاصلهٔ سال‌های ۱۹۶۵ تا ۱۹۶۷ و مجدداً در ۱۹۷۱ تا ۱۹۹۳ انجام شد. طی این مدت، محققان از طریق کالبد شکافی کوچک شدن مغز آن دسته از مردانی را که در این فاصله فوت کرده بودند نیز بررسی کردند. انتشار نتایج این بررسی سؤالات زیادی را برانگیخت، که درصد بیماری زوال عقلی در کشورهای آسیائی به مراتب پائین‌تر از کشورهای غربی است و اینکه افراد پیر در ژاپن از توانائی‌های مغزی بهتری نسبت به سایر جوامع برخوردارند چگونه می‌توان به نتایج حاصل از مطالعهٔ هاوائی اطمینان کرد. از طرف دیگر تفاوت‌های بسیار زیادی بین فرهنگ شرق و غرب وجود دارد. برای دستیابی به نتایج واقعی باید تحقیق را در خود کشور ژاپن بین افرادی که به‌طور مکرر توفو مصرف می‌کنند و آنهائی که توفو نمی‌خورند به‌عمل آورد که این تحقیق نیز تاکنون انجام نشده است.

● سویا و مواد معدنی

منتفدان سویا می‌گویند میزان فیتات سویا بسیار بالاست که این مسئله جذب آهن، روی و کلسیم را در بدن محدود می‌کند. اما از آنجا که سویا به‌طور طبیعی غنی از کلسیم است بدن را با کمبود کلسیم مواجه نمی‌کند. نه تنها این مسئله بلکه تعدادی از تحقیقات نشان می‌دهد ایزوفلاوون‌های سویا از سلامت استخوان‌ها حفاظت می‌کنند. همچنین زمانی‌که پروتئین سویا جانشین پروتئین‌های حیوانی شود میزان دفع کلسیم از ادرار کاهش می‌یابد. البته تحقیقاتی نیز وجود دارد که می‌گوید میزان کلسیم بدن زنان گیاه‌خوار کم است. اگر گیاه‌خواران از طرق غذاهای طبیعی سرشار از کلسیم، غذاهای غنی شده یا مکمل‌ها به مقدار کافی (۱۰۰۰mg در روز برای افراد ۱۹ تا ۵۰ سال) کلسیم دریافت می‌کنند جای نگرانی نیست می‌توانند با خیال راحت سویا بخورنند. البته رژیم غذائی آنها باید برای جذب کامل کلسیم به مقدار کافی پروتئین ویتامین D نیز داشته باشد. البته اینکه سویا جذب آهن را محدود می‌کند کاملاً درست است. اما این دلیل خوبی برای اجتناب از سویا نیست در عوض گیاه‌خواران باید مطمئن باشند که در رژیم غذائی‌شان مواد غنی از آهن همچون غلات، حبوبات، خشکبار، دانه‌ها و میوه‌های خشک شده در کنار مقدار کافی ویتامین C باید وجود داشته باشد. ویتامین C جذب آهن از غذاهای گیاهی را افزایش می‌دهد. اما تنها وجود ویتامین C در رژیم غذائی کافی نیست. این ویتامین برای بهترین اثر باید همراه با آهن مصرف شود. جذب روی نیز همچون آهن توسط سویا محدود می‌شود. اما مجدداً اجتناب از فرآورده‌های سویا روش مناسبی برای به‌دست آوردن مقادیر کافی روی، نیست. در عوض باید رژیم غذائی را از ترکیبات حاوی روی همچون خشکبار، دانه‌ها، غلات کامل و حبوبات غنی کرد.

● سویا و سرطان سینه

شهرت سویا در دنیا از زمانی آغاز شد که شواهد علمی نشان داد سویا به دلیل داشتن ایزو فلاوون خطر ابتلاء به سرطان سینه را با محدود کردن اثرات هورمون استروژن کاهش می‌دهد. اما تعدادی از مطالعات بالینی که اخیراً صورت گرفته است عنوان می‌کند مصرف سویا اثرات استروژنی در بافت سینهٔ زنان جوان دارد که این مسئله خطر ابتلاء به سرطان را افزایش می‌دهد. گرچه ارزش این مطالعات زیاد نیست زیرا زمان انجام آنها کوتاه بوده و در درازمدت صورت نگرفته است. به‌عنوان مثال داروی tamoxifen که برای معالجه سرطان سینه مصرف می‌شود اگر در کوتاه‌مدت مصرف شود، اثرات استروژنی دارد. حال آنکه در درازمدت اثرات ضداستروژنی دارد. علاوه‌بر این محققانی که در آزمایشگاه روی سلول‌های سرطان سینه کار کرده‌اند نشان داده‌اند که مقادیر کم ایزوفلاوون سویا که موسوم به جنیستن (genistein) است باعث تکثیر سلول‌های سرطانی شده، حال آنکه مقادیر زیاد این ترکیب رشد سلول‌ها را متوقف می‌کند. همچنین شواهدی وجود دارد که خوردن سویا در سال‌های اول زندگی و مخصوصاً در دوران بلوغ از ابتلاء دختران به سرطان سینه در سال‌های بعد زندگی‌شان محافظت می‌کند. محافظت در برابر سرطان، تنها به اثرات استروژن ایزوفلاوون محدود نمی‌شود. به‌عنوان مثال genistein با محدود کردن عملکرد آن دسته از عروق خونی که از رشد تومورهای بدخیم حمایت می‌کنند فعالیت این تومورها را کند می‌کند. و آن دسته از آنزیم‌هائی را که باعث رشد بی‌رویهٔ سلول می‌شوند غیرفعال می‌کند. همچنین سویا ممکن است متابولیسم استروژن را به‌گونه‌ای تغییر دهد که بدن را در برابر ابتلاء به سرطان حفاظت کند.

● مصرف سویا و ناباروری

گروهی از محققان می‌گویند بین مصرف ایزوفلاوون با ناباروری رابطهٔ مستقیمی وجود دارد. مدرک موجود گله‌ای از گوسفندان ماده در استرالیا است که پس از خوردن یک نوع شبدر غنی شده از ایزوفلاوون با مشکلات شدید ناباروری مواجه شده بودند. اما نکته‌ای که نباید فراموش شود این است که گونه‌های مختلف حیوانی در برابر ایزوفلاوون متفاوت عمل می‌کنند که در این میان گوسفندان در مقایسه با سایر حیوانات نسبت به ایزوفلاوون بسیار حساس هستند. همچنین مقدار ایزوفلاوون خورده شده توسط این گوسفندان نیز فوق‌العاده زیاد بود. تحقیق منتشر شده‌ای نیز می‌گوید مصرف ۴۰ میلی‌گرم ایزوفلاوون در هر روز، تأثیری بر عملکرد باروری در مردان ندارد. همچنین بر اساس مطالعهٔ دیگری که روی بزرگسالان بین ۲۰ تا ۳۴ ساله صورت گرفته و با توجه به تغذیه‌ٔ آنها در دوران نوزادی، مشخص شد که تفاوت زیادی در باروری افرادی که در دوران نوزادی از غذاهای فرموله‌ شده با سویا استفاده کرده‌اند با آنهائی که غذاهای تهیه شده از شیر گاو خورده‌اند وجود ندارد. اگر سویا باعث ناباروری می‌شد ژاپن باید با مشکلات شدید ناباروری مواجه بود. به عبارت دیگر هر چند ایزوفلاوون‌های سویا اثرات شبه استروژنی ضعیفی دارند اما هیچ مدرکی دال بر مشکلات ناباروری در افرادی که این غذاها می‌خورند وجود ندارد.

● سخن آخر

بر پایهٔ شواهد و مدارک موجود برای همهٔ افراد سالمی که به مقدار متعادل آن را می‌خورند کاملاً بی‌خطر است. مقدار متعادل سویا یعنی ۲ تا ۳ وعده در روز. زنانی که سابقهٔ ابتلاء به سرطان سینه دارند و در گذشته غذاهای حاوی سویا مصرف کرده‌اند می‌توانند همچنان از سویا لذت ببرند زیرا شواهد کافی دال بر اثرات منفی سویا در مورد افزایش خطر ابتلاء به سرطان سینه وجود ندارد.

منبع: www.vegan out reach.org

ترجمه: معصومه سمنانی