آیا جهان در حال تهی شدن از نفت است

در شرایطی كه بهای هر بشكه نفت خام از مرز 50 دلار فراتر رفته است و تولید كنندگان نیز با حداكثر ظرفیت خود به تولید این ماده سوختی مشغولند , نگرانیهایی در خصوص این امر كه آیا جهان در معرض یك شوك نفتی عظیم قرار دارد , شكل گرفته است

،پایگاه اینترنتی ״نشنال پست״ با ارایه گزارشی به بررسی آنچه پیش روی جهان وابسته به كمیابترین منبع انرژی یعنی نفت قرار دارد ، پرداخته است.در این گزارش آمده است : از زمان شكل گیری سیاره زمین طی میلیارد ها سال گذشته ،‌حدود دو تریلیون بشكه نفت قابل استخراج به لحاظ اقتصادی ، در این سیاره تولید شده است، اما بشر در مدت زمان كمی بیش از یك قرن ،‌تقریبا نیمی از این نفت را سوزانده است و احتمالا ما نیز باقی مانده این نفت را سریعتر از این زمان مورد استفاده قرار خواهیم داد.با توجه به تحولات اخیر در روسیه ، درگیریهای قومی در نیجریه، تنشهای موجود در عراق و تهدید در خصوص حمله تروریستی به پایانه های نفتی عربستان سعودی ، تصور شكل گیری یك بحران نفتی جدید و به دنبال آن سه رقمی شدن بهای نفت چندان دشوار نیست.با این وجود، اگرچه چنین افزایشی می تواند موجب پیشرفت اقتصاد جهان شود اما احتمالا عمری كوتاه خواهد داشت ، زیرا جنگ ها و بی ثباتی های سیاسی در نهایت پایان می یابند و نخستین اقدام، آغاز پمپاژ نفت است. اما پیچیده ترین مشكل زمانی پیش خواهد آمد كه درهنگام پمپاژ نفت با خشكی چاهها روبرو شویم و هیچ منابع جدید و كافی برای جایگزینی این چاهها وجود نداشته باشد.در ادامه این گزارش آمده است :اگر ذخایر شناخته شده نفت را با توجه به میزان مصرف سالانه این ماده سوختی در جهان تقسیم بندی كنیم به لحاظ نظری نفت كافی برای تامین تقاضای پیش بینی شده جهان برای مدت حداقل 40 سال و یا حتی بیشتر وجود دارد. اما با توجه به مكانیسم استخراج نفت ، جهان نباید آخرین قطرات نفت خود را پیش از شكل گیری بحرانی جدی در بخش عرضه مورد استفاده قرار دهد.با توجه به این امر، می توان چنین نتیجه گرفت كه تولید نفت الگویی ״ناقوس شكل״ در پیش خواهد گرفت ، بدین ترتیب كه تولید نفت بلافاصله پس از اكتشافات اولیه افزایش یافته و سپس روندی یكنواخت و بعد از آن سیر نزولی به خود می گیرد.با به كار بستن این الگو و استفاده از برآورده های محافظه كارانه تر در خصوص ذخایر نفتی جهان ، می توان چنین پیش بینی كرد كه جهان طی دهه جاری با اوج نرخ تولید نفت خود كه اغلب به عنوان ״اوج هابرت״ توصیف می شود رو به رو خواهد شد.طبق این تئوری كه قوانین آن در دهه 1950 توسط دكتر كینگ هابرت معرفی شدند، نفت منبعی محدود و پایان پذیر است.در ادامه این گزارش آمده است: البته كارشناسان نیز پیش از این و به طور برجسته تر پس از شوك نفتی دهه 1970 ، پایان عصر نفت را پیش بینی كرده اند. البته این افراد باید این نكته را مد نظر قرار دهند كه حجم ذخایر نفتی اثبات شده طی سه دهه اخیر به موجب اكتشافات جدید و به كارگیری روشهای توسعه یافته اكتشاف ، افزایش یافته است اما بدون یك كشف عظیم نفتی چنین پیشرفت هایی نیز چندان مفید نخواهند بود.بنا بر این گزارش ، برآوردهای منتشر شده در خصوص حجم ״اكتشاف نهایی״ نفت —یعنی مجموع نفت موجود به همراه آنچه پیش از این مورد استفاده قرار داده ایم—از دهه 1950 ثابت و در حدود دو تریلیون بشكه بوده است. علاوه بر آن، نرخ جهانی اكتشاف منابع نفتی دست نخورده نیز طی دهه های اخیر سیر نزولی به خود گرفته كه این امر به مفهوم تهی شدن جهان از نفت كشورهایی نفتخیز همچون كویت و عربستان سعودی است.دیوید گودستین ،استاد ״انستیتو فناوری كالیفرنیا״ و نویسنده كتاب״پایان گاز ،انتهای عصر نفت״ در این خصوص می گوید :״ مردم در تلاشند تا ذخایر نفتی جدید بیابند اما روز به روز میزان كمتری از این ماده سوختی كشف می كنند.״زمان واقعی رسیدن به ״اوج هابرت״ همچنان موضوعی مورد بحث است اما به اعتقاد گودستین، این دوران با فرض بر اینكه جهان برخوردار از دو تریلیون بشكه نفت است ، احتمالا طی پنج سال آینده فرا خواهد رسید.از سوی دیگر، اداره اطلاعات انرژی آمریكا، وابسته به وزارت انرژی این كشور، به این نتیجه رسیده است كه بر مبنای برخی برآوردها مبنی بر وجود سه تریلیون بشكه نفت در جهان، تا سال 2037 به ״اوج هابرت״ نخواهیم رسید.با این وجود، حتی چنانچه عرضه نفت به مدت چند دهه دیگر نیز افزایش یابد ،تردید وجود دارد كه این افزایش با میزان تقاضای نفت در كشورهای آسیایی توسعه یافته كه در بحبوحه تبدیل شدن به اقتصادهایی مبتنی بر نفت قرار گرفته اند، هماهنگ باشد.به عنوان مثال، حجم پالایش و فرآوری نفت پالایشگاههای چین هم اكنون در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 17 درصد افزایش یافته است. در هند نیز میزان مصرف سوخت دیزل با نرخ سالانه 10 درصد، در حال افزایش است.به گفته اداره اطلاعات انرژی آمریكا، با توجه به این امر و همچنین توسعه مداوم اقتصادهای غربی پیش بینی می شود كه مجموع مصرف نفت در جهان طی سال های آتی افزایش یافته و از 82 میلیون بشكه در روز در حال حاضر، به حدود 121 میلیون بشكه در روز در سال 2025 برسد.بنا بر این گزارش، این 39 میلیون بشكه نفت اضافی از مجموع تولید نفت فعلی تمام اعضای سازمان كشورهای صادر كننده نفت ( اوپك) بسیار فراتر است و با توجه به آنكه تقریبا تمام عرضه كنندگان نفت در جهان با تمام توان به پمپاژ نفت مشغولند، معلوم نیست كه این میزان نفت اضافی از كجا تامین خواهد شد.لیندا دومان، از آژانس بین المللی انرژی، در این خصوص می گوید :״اگر به ذخایر اثبات شده نفتی بنگرید متوجه خواهید شد كه تولید نفت جدید باید از سوی خاورمیانه و اوپك تامین شود.״وی می افزاید: ״به طور حتم مكتب فكری وجود دارد كه معتقد است عربستان سعودی به مدت چند سال كشف عمده ای در بخش نفت خود نداشته است و به همین دلیل قادر به افزایش تولید خود نخواهد بود. من در مورد عراق نیز اینگونه فكر می كنم. اما سخن ما این است كه چنانچه امكان سرمایه گذاریهای مستقیم خارجی فراهم شود، نفت كافی برای تامین تقاضای جهان كشف خواهد شد.״با این وجود، پرده فكنی های اخیر بر این تحلیل سایه تردید افكنده است.طبق پیش بینی آژانس بین المللی انرژی ( آی ئی ای)، عربستان سعودی قادر خواهد بود ظرفیت فعلی تولید نفت خود را كه 10 میلیون بشكه در روز است تا سال 2010 بیش از دو برابر افزایش دهد،‌اما بررسی های اخیر توسط ״روزنامه نیویورك تایمز״ حاكی از آن است كه میدان های نفتی بزرگ این كشور جدی تر از گذشته تنزل یافته اند.طبق اسناد داخلی شركت ״سعودی آرامكو״،‌شركت نفت دولتی عربستان سعودی ، این كشور طی سال های آتی احتمالا قادر به افزایش تولید خود به بیش از 10 میلیون بشكه در روز نخواهد بود.از سوی دیگر، این موضوع نیز همچنان مورد تردید است كه آیا عربستان از ذخایر نفتی كه مدعی آن است، برخوردار است یا خیر.بنا بر این گزارش ،‌عراق نیز حتی در صورت سرمایه گذاری میلیاردها دلا ر برای ایجاد زیرساخت های جدید ،‌احتمالا هرگز قادر نخواهد بود تولید نفت خود را به بیش از 6 میلیون بشكه در روز كه در مقایسه با سطح فعلی تولید نفت این كشور صرفا حدود سه میلیون بشكه در روز بیشتر است، افزایش دهد.گودستین همچنین می گوید :״من نمی دانم كه 120 میلیون بشكه در روز نفت مورد نیاز جهان چگونه فراهم خواهد شد. عربستان مدعی آن است كه روزانه یك میلیون بشكه در روز به تولید خود می افزاید و ما همچنان سرگرم بحث در این خصوص هستیم. از سوی دیگر باید این نكته را مد نظر قرار داد كه حوزه خزر تنها حدود سه درصد از نفت موجود در جهان را در خود جای داده است. بنابراین، تولید نفت اضافی جهان باید از سوی خاورمیانه تامین شود.״در ادامه این گزارش آمده است : با خشك شدن ذخایر نفتی ،‌افزایش قیمت ها موجب توسعه منابع نفتی غیر مرسوم از قبیل نفت سبك ونزوئلا می شود، كه مسلما״ مقرون به صرفه تر خواهد بود. اما این سوال وجود دارد كه این منابع تا چه اندازه می توانند به تولیدات نفتی مفید تبدیل شوند.״نشنال پست ״ در انتهای گزارش خود آورده است ،‌به رغم تمام آنچه گفته شد ، حتی در بدترین شرایط نیز انتظار نمی رود كه یك شبه با كمبود شدید نفت روبرو شویم. محتمل ترین سناریو آن است كه رشد اقتصادی مداوم در آسیا و آمریكای شمالی موجب افزایش یكنواخت تقاضای جهانی نفت به میزان دو تا چهار میلیون بشكه در روز شود. این تقاضای اضافی در ابتدا تامین خواهد شد. زیرا از یك سو، كشورهای حوزه خلیج فارس در حال افزایش ظرفیت تولید نفت خود هستند و از سوی دیگر، اكتشافات جدید نیز به مرحله تولید می رسند ‌اما در نهایت این میزان نفت نیز كافی نبوده و از آنجایی كه كشورها در تلاش برای افزایش تولید فعلی نفت هستند، قیمت این ماده سوختی دربازارهای جهانی بشدت افزایش خواهد یافت.