فقه تخصصی و اجتهاد شورایی

از آنجا که خداوند برای هدایت انسانها دو محور اساسی پیامبر درون عقل و پیامبر برون انبیائ عظام را بکار گرفتند و در طول تاریخ , بعثتهای مکرر را در رساندن عقول بشری به بلوغ , انجام دادند لذا در پایان رسالت نبی مکرم اسلام ص با عنایت به این که انسان به مرحله ای از بلوغ عقلی و علو روحی رسیده است که می تواند با اتکائ به منابع موجود دینی و علمی و بر اساس اجتهاد خود به نیاز های خود و توجه به مصالح و مفاسد عموم تصمیم بگیرد پیامبر اسلام را خاتم نامیده و اعلام رسمی عدم ارسال رسول و وحی مستقیم کرد

از آنجا که خداوند برای هدایت انسانها دو محور اساسی " پیامبر درون = عقل " و " پیامبر برون = انبیائ عظام " را بکار گرفتند و در طول تاریخ ، بعثتهای مکرر را در رساندن عقول بشری به بلوغ ، انجام دادند لذا در پایان رسالت نبی مکرم اسلام ( ص) با عنایت به این که " انسان به مرحله ای از بلوغ عقلی و علو روحی رسیده است که می تواند با اتکائ به منابع موجود دینی و علمی و بر اساس اجتهاد خود به نیاز های خود و توجه به مصالح و مفاسد عموم تصمیم بگیرد " پیا مبر اسلام را خاتم نامیده و اعلام رسمی عدم ارسال رسول و وحی مستقیم کرد.

در طول تاریخ تفقه و اجتهاد ، اختلاف در آرای مجتهدین و حتی تضاد در بعض آنها مبین همین موضوع است .و بمرور که مسائل معتنابه بشری بیشتر و بیشتر می شود نیاز به عقل جمعی جهت استنباط از منابع ، بیشتر و بیشتر احساس شده که خود علما نیز به آن اذعان داشته اند .

از جمله است نظر صریح " فقیه بزرگ = آیه الله شیخ نعمت الله صالحی " که اجتهاد و نظر را مختص متخصص دانسته و متخصص نیز برحسب موضوع و دانش و تجربه شخص مشخص می گردد که به هیچ وجه انحصار به یک نفر یا یک قشر نبوده و می تواند در افراد مختلف در موضوعات مختلف محقق شود . ( انشائالله با ذکر منبع و کاملتر آورده خواهد شد . )

در این راستا یکی از صریح ترین نظرات که امید کاربری آن نیز بالاست ، نظر آیه الله هاشمی رفسنجانی (در جریان همایش "اجتهاد در دوره معاصر" که توسط دانشگاه مذاهب اسلامی دوشنبه دوم دی، در تهران برگزار شد ) بوده که علاوه بر تخصص فقهی ، اشراف کاملی بر تنگناها و معضلات مسائل مستحدثه ( که بمراتب از گستردگی بیشتری نسبت به مسبوقات دارد ) دارند که :

۱) نمی‌توان جامعه‌ای را که تحت عنوان اسلام اداره می‌شود، با برخی روایات مدیریت کرد که هزار و چند سال پیش در آن شرایط بدون اجتهاد، بدون توجه به عقل و بی‌توجه به مصالح و مفاسد، نقل شده است.

۲) در آن دوران موضوع هوا و فضا، اعماق چند هزار متری زمین و مسائل پیچیده‌ امروزی وجود نداشت. "مسائل مستحدثه مسائلی هستند که هر لحظه اتفاق می‌افتند و در دوران کنونی، ما باید با عقل و منابعی که در اختیار داریم، آن‌ها را حل کنیم."

۳) چطور فردی می تواند درطول ۳۰-۴۰ ساله تحصیل خود، همه این حقوق را که هر کدام تخصص بزرگی است بداند؟ لذا ما باید به سمت فقه تخصصی در یک حکومت اسلامی برویم، زیرا دخالت در امور مردم با فقه تخصصی امکانپذیر است .

۴) که اگر فقه تخصصی را بپذیریم باید تقلید تخصصی را هم بپذیریم و این‌گونه لازم نیست کسی در همه امور از یک نفر تقلید کند.

۵) اگر به عقل و خواست قرآن در اجتهاد توجه شود، شورای فقهی حداقل برای مسائل عمده‌ مدیریت کشور تشکیل شود و علمای اهل تسنن و تشیع در دانشگاه‌ها با هم همراهی کنند، آنگاه می‌توان به وحدت جهان اسلام امید داشت و برای اداره جهان به ظرفیت اسلام اتکا کرد.

منابع موجود دینی : ( قرآن - سنت واحادیث - اجماع و عقل )

● نظرات فقیه بزرگ مرحوم حاج شیخ نعمت اله صالحی نجف آبادی

حوزه های علوم دینی اگر بخواهند به رشد و ترقی شایسته خود برسند باید همگام با پیشرفت علوم در سطح جهان ، گامهای بلندی در راه تحقیق و پژوهش بردارند .

همانگونه که امام خمینی به این حقیقت تلخ رسیده بود که فقه با وضعی که فعلا دارد و به تعبیر خود ایشان " فقه مصطلح " یا اجتهاد مصطلح برای اداره جامعه کافی نیست ۱، لذا باید تلاش همه جانبه و پیگیری برای تحرک بخشیدن به فقه شروع شود و فقه را باید بگونه ای بازسازی کرد که از حالت عدم توانایی اداره جامعه بیرون آید .

بدین منظور پیشنهادات ذیل ارائه می گردد :

۱) قبل از هر کار باید ابواب مختلف فقه ، تخصصی شود و آنچه مرحوم آیه الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی در مورد لزوم تخصصی کردن فقه فرمودند عملی گردد . چرا که :

▪ اولا : عمر یک فقیه برای اجتهاد عمیق و همه جانبه در همه ابواب فقه کافی نیست ، چون فقه استدلالی به ویژه به سبک جواهری آن به اندازه ای وسیع و گسترده است که بدون تردید یک مجتهد نمی تواند همه ابواب آنرا به طور جامع الاطراف و منطبق با نیازهای جدید جامعه بررسی و در آن اجتهاد کند .

▪ ثانیا :اگر در فقه اسلامی رشته های تخصصی ایجاد شود و هر گروهی از فقهای متخصص ، همه نیروی فکری و فعالیت تحقیقی و پژوهشی خود را فقط در همان رشته تخصصی خویش بکار ببرد بدون تردید آفاق جدیدی در پیش چشم فقهای محقق و پژوهشگر گشوده خواهد شد .

۲) پس از تخصصی شدن قسمتهای مختلف فقه ، فقها باید بحثهای اجتهادی و تخصصی خود را بر مبنای مقایسه و تطبیق پایه گذاری نمایند ( مقایسه با رشته تخصصی مشابهی که در جهان پیشرفته و جود دارد ) مانند علوم قضایی ، حقوق ، تجارت ، اقتصاد و ....

۳) در مسائلی که در ادله اجتهادی یا فتاوای فقها ، تعارضی یا ابهامی وجود دارد و کشف ملاک حکم از راه آزمایش و بکار بستن علوم تجربی ممکن باشد فقها ، رجوع به کارشناس علوم تجربی را مورد توجه و عمل قرار دهند .

۴) اجتهاد در مسائل فقهی نباید بگونه ای انجام شود که نتیجه اش با اصول علمی قطعیت یافته ، در تضاد باشد و نباید به صورتی ارائه شود که دانشمندان حقیقت جو را از هر فرقه و دینی نسبت به فقه اسلام و نهایتا اصل اسلام بی رغبت کند .

محمد صالحی

۱- منشور حوزویان ص ۳۳ – ۳۴ ( صحیفه نور جلد ۲۱ ص ۹۸ )

منبع : کتاب پژوهشی جدید در چند مبحث فقهی - فصل چهارم - صالحی نجف آبادی

مرجع : http://mahsan.parsiblog.com/