تحقق راه راست

آنان که به قیامت ایمان ندارند از صراط مستقیم منحرفند مومنون۷۴ و در آیه کریمه دیگری می فرماید «قل اننی هدانی ربی الی صراط مستقیم دینا قیما مله ابراهیم حنیفا» انعام ۱۶۱ «حنیف» در مقابل «جنیف» است

راه راست یا همان صراط مستقیم را توضیح داده و بیان کنید قرآن کریم چه توصیفی از ماهیت و ابعاد آن ارائه داده است؟

در بخش نخست پاسخ به این سؤال مفهوم صراط مستقیم و صراط مستقیم به عنوان تنها راه هدایت انسان مطرح گردید. اینک در ادامه دنباله مبحث را پی می گیریم:

● تصویر صراط مستقیم در قرآن

قرآن کریم «صراط مستقیم» را به دو گونه ترسیم کرده؛

۱) در برخی از آیات آن را به صورت راهی افقی تصویر نموده است

۲) در برخی دیگر به صورت راهی عمودی. آیه کریمه می فرماید: «آنان که به قیامت ایمان ندارند از صراط مستقیم منحرفند (مومنون۷۴) و در آیه کریمه دیگری می فرماید: «قل اننی هدانی ربی الی صراط مستقیم دینا قیما مله ابراهیم حنیفا» (انعام-۱۶۱) «حنیف» در مقابل «جنیف» است. اگر کسی در راهی که می رود تمام تلاشش این باشد که به سمت چپ و راست جاده گرایش داشته باشد، او را جنیف می گویند؛ یعنی اهل جنف و گرایش به انحراف است؛ و چنین شخصی، اگر مراقب نشود، منحرف خواهد شد. اما رونده ای که تمام تلاشش این است که در وسط جاده حرکت کند و این حالت را حفظ کند، او را «حنیف» می گویند.

این آیات کریمه، صراط مستقیم را به صورت راهی افقی ترسیم کرده که دو طرف آن انحراف است و تنها راه وسطی راه هدایت است و لذا از حضرت امیرالمؤمنین(ع) آمده است: «چپ و راست گمراهی است و راه وسطی همان جاده و صراط مستقیم است و دو طرف آن ضلالت است و تمام کتاب های آسمانی و آثار نبوت پیامبران بر همان صراط است... (نهج البلاغه خطبه۱۶)

و در سوره «طه» به جای صفت «مستقیم» صفت «سوی» را برای صراط ذکر می فرماید: «ای پیامبر، بگو به مخالفان که مترصد و منتظر باشید که به زودی خواهید دانست چه کسی از اصحاب صراط سوی است و چه کسی هدایت یافته است.» (طه-۱۳۵)

«صراط سوی» یعنی بزرگراه هدایتی که در حالت توسط و اعتدال قرار دارد و عاری از هرگونه انحراف است.

در آیه کریمه دیگری نیز می فرماید: «افمن یمشی مکبا علی وجهه اهدی امن یمشی سویاً علی صراط مستقیم؛ (ملک-۲۲) آیا آن که بیراهه می رود و افتان و خیزان و بر روی خود حرکت می کند هدایت یافته تر است یا آن که به صورت سوی و در صراط مستقیم حرکت می کند؟» (طه-۸۱)

قرآن کریم تصویر دقیق تری را نیز از صراط مستقیم ارائه کرده که همان تصویر «عمودی و صعودی» آن است. در آیه ای می فرماید: طغیان و تجاوز نکنید؛ زیرا هر کس طغیان کند، غضب من بر او حلال می گردد و در او حلول می کند و هر کس که مستحق عذاب من گردد، سقوط خواهد کرد: «ولا تطغوا فیه فیحل علیکم غضبی و من یحلل علیه غضبی فقد هوی (آل عمران-۱۰۳)

«هوی که مصدر فعل «هوی» است، به معنای سقوط و فرو افتادن است و سقوط در مسیر و طریق عمودی رخ می دهد نه در راه افقی. مثلا وقتی که انسان از طنابی بالا می رود اگر رها شده بیفتد، می گویند سقوط کرده و آن گاه که بر جاده افقی حرکت می کند، رهایی و جدایی وی را انحراف می گویند.

قرآن کریم، انسان را در حال صعود به سوی خداوند می داند. لذا می فرماید: «واعتصموا بحبل الله جمیعاً ولا تفرقوا (فاطر-۱۰).» چون خداوند علی و متعالی است و طنابی که از طرف او آویخته شده از بالا به پایین است، اعتصام به آن طناب برای صعود به بالا است. البته در طناب صاعد نیز انحراف به چپ یا راست مطرح است، لیکن انحراف از آن همراه با سقوط است.

تعبیر قرآن درباره کلمه طیبه نیز همین است که صعود می کند و به سوی خدا بالا می رود: «اگر کسی عزت و بزرگی را می خواهد باید بداند که همه عزت از خدا و نزد خدا است و اگر کسی می خواهد به این عزت برسد، عقاید پاک و طوبی و عمل صالح است که راه تکامل عمودی را می توان با آن طی کرد و بالا رفت تا عنداللهی شد و به نزد خداوند رسید و آن گاه جلوه ای از عزت خداوند نصیب او می شود.» (انعام-۱۶۱)

● قرآن و عترت، دو ظهور صراط مستقیم:

قرآن کریم، صراط مستقیم را دین قیمی می داند که خود ایستاده و پیروان خود را به ایستادگی می رساند. خدای سبحان به پیامبر اکرم(ص) می فرماید: «ای پیامبر، بگو به درستی که پروردگارم مرا به صراط مستقیمی دعوت نموده که دین قیم است به دینی که خود ایستاده و هم پیروانش را به ایستادگی می رساند که همان روش حنیف و متعادل و میانه ابراهیم خلیل(س) باشد.» (بحار۸۶ص۶۶)