آیین قالیشویان در مشهد اردهال

مراسم قالیشویان در دومین جمعه مهر ماه هر سال, به یاد شهادت حضرت سلطانعلی بن محمدباقر ع با شور و غوغای غیرقابل توصیفی همراه با عزاداری و نوحه خوانی در مشهد اردهال برگزار می شود

مراسم قالیشویان در دومین جمعه مهر ماه هر سال، به یاد شهادت حضرت سلطانعلی بن محمدباقر(ع) با شور و غوغای غیرقابل توصیفی همراه با عزاداری و نوحه‌خوانی در مشهد‌اردهال برگزار می‌شود. این روز یادبود شهادت مظلومانه فرزند امام محمدباقر(ع) است که در این مکان شهید شد و به پاس فداکاری و رشادتش، همه ساله هزاران نفر از مشتاقان برای برپایی مراسم به این مکان می‌آیند.

از ماه‌ها قبل، قالی مخصوص مراسم توسط اهالی و بدون نقشه بافته می‌شود تا جایگزین قالی سال قبل شود. دستان هنرمندی از سر اخلاص و ارادت به اهل بیت(ع) و علی‌الخصوص حضرت سلطانعلی(ع) در تار و پودها گره می‌زنند و نقش دل می‌بافند. از چند روز قبل جماعت مشتاق، دسته دسته به محل وارد می‌شوند و خود را آماده برگزاری مراسم می‌کنند. شب قبل از برگزاری مراسم قالیشویان، قاریان قرآن و اهل دل گردهم می‌آیند و یک دوره قرآن مجید را ختم می‌کنند؛ چراکه برپایی چنین مراسمی برای مانوس‌شدن با کتاب هدایت انسان‌ها یعنی قرآن است.

در گذشته چوبدستی‌های مخصوص این مراسم که جنبه نمادین جنگ‌افزارهای قدیمی را دارد، صورتی نتراشیده و معمولی داشت. چند سالی است که چوبدستی‌های مورد استفاده در مراسم، توسط اهل فین خراطی شده و غالبا نام شریف حضرت سلطانعلی بن محمد باقر(ع) نیز بر آن حک می‌شود. صبح روز مراسم، هزاران نفر از شرکت‌کنندگان، خصوصا اهالی فین، که اغلب به صورت پیاده و با چوبهایشان که از فین تا اردهال پیاده آمده‌اند چوبدستی‌های خود را در‌دست گرفته و نزدیک چشمه آبی که در کنار مزار شاهزاده سلطان حسین است، می‌آیند. جماعت مشتاق و سوگوار که یاحسین‌گویان به طرف مرقد حضرت سلطانعلی بن محمدباقر(ع) حرکت می‌کنند، در صحن صفا گردهم می‌آیند بی‌آن که وارد حرم شوند. ابتدا، آیاتی از کلام‌الله مجید تلاوت می‌شود، سپس نوحه‌خوانی و ذکر مصیبت است تا همگان عزاداری کنند. بعد از ذکر مصائب امامزاده و نوحه‌خوانی برای ایشان مداح ذکر مصائب امام حسین می‌گوید و با فریاد حسین حسین شور خاصی به مراسم می‌دهد. سپس تعدادی از ریش‌سپیدان اهالی فین که چوب در دست دارند، قالی لوله شده‌ای را که در پارچه سبز رنگی پیچیده شده است از نمایندگان مردم خاوه ـ که در رکاب حضرت جنگیدند ـ تحویل می‌گیرند و آن را به جوانان فین تحویل می‌دهند و آنان با آداب خاص خود آنچه گرفته‌اند بر دوش می‌گذارند و از صحن صفا خارج می‌شوند. در جلوی آنها، هیئت عزاداری خاوه با علم و کتل پیش می‌روند. عزاداران در حالی که یاحسین می‌گویند، قالی را به طرف چشمه آبی که نزدیک بقعه شاهزاده سلطان حسین است، می‌برند. حاملین قالی فینی‌ها هستند و فینی‌های دیگر با چوبدستی‌های خود، قالی را حمایت می‌کنند که کسی غیر از مردم فین آن را لمس نکند.

نزدیک چشمه، حاملان قالی که با چوبدستی‌های خود آن را حمل می‌کنند، آماده شستن قالی می‌شوند. قالیشویان، قالی را به آب انداخته و آن را خیس می‌کنند. سپس قالی خیس را با کمک چوب‌های خود، سردست گرفته و با ذکر یاحسین به سمت صحن فینی‌ها برمی‌گردند و قالی را به اهالی خاوه تحویل می‌دهند.

هنگام تحویل قالی، احساسات غریبی از خود بروز می‌دهند؛ به گونه‌ای که بیننده‌ها گمان می‌برند می‌خواهند عزیزترین کس خود را به غیر بسپارند. این قالی نمادی از پیکر قطعه قطعه حضرت سلطانعلی است و قالیشویان، دسته‌ای از یاران ایشان هستند که نمی‌توانند پیکر مطهر را به خاک بسپارند. سرانجام قالی به خادمان حرم تحویل می‌شود، در حالی که در تمام این مدت جمعیت مشتاق، عزادار و سوگوار بوده و نوحه‌خوانی کرده‌اند. در مدت رفتن و برگشتن برای قالیشویی، یک نفر سوار بر اسب، سجاده امامزاده را روی دست حمل می‌کند.

این مردان خسته که با تحویل قالی که تمثیلی از پیکر پاک امامزاده است گویی واجبی شرعی را به انجام رسانده‌اند و رسم هزار و ۳۰۰ ساله را به پایان می‌رساند. آن گاه چوبدست‌ها را به آب زلال و روان می‌سپارند تا غبار از آن بشویند و گاه در این شستشو از گلاب ناب محلی که قالی را با آن شسته‌اند بهره می‌گیرند. دلیل این که برگزاری مراسم قالیشویان اختصاص به اهالی فین دارد آن است که در زمان جنگ حضرت با دشمنان، مردم فین به یاری ایشان شتافتند ولی هنگامی به دره قتلگاه رسیدند که ایشان به شهادت رسیده بود. فینی‌ها، پیکر مطهر حضرت را در قالیچه‌ای پیچیده تا نزدیک چشمه بردند، غسل دادند و به خاک سپردند. قالیشویان تا پیش از عهد صفوی، یکی از مراسم مهم مذهبی برای اهالی کاشان و فین بوده و ادامه آن نیز (تاکنون) امتیاز مذهبی برای ایشان و دوستداران اهل بیت است.

این مراسم، در یک روز برگزار می‌شود ولی چند روز قبل و بعد از آن، مردم در اطراف امامزاده گردهم می‌آیند، چادر می‌زنند و بازار خرید و فروش کالا رونق می‌گیرد. شب‌ها، کوه‌های اطراف از روشنایی چراغ‌ها نورانی شده و جلوه‌خاصی به آن می‌بخشد. تمام صحن‌ها و بام‌ها مملو از جمعیت می‌شود که نشان از حضور خیل مشتاقان و علاقه‌مندان به اهل بیت(ع) دارد.

پس از اتمام مراسم، جمعیت به تدریج به موطن خود بازمی‌گردند تا در جمعه بعدی که به جمعه نشلجی‌ها معروف است، دوباره گردهم می‌آیند و برخی نیز همانجا می‌مانند. در این روز اهالی این روستا، شبیه‌خوانی و تعزیه‌خوانی و عزاداری خاصی برگزار می‌کنند. مراسم تعزیه‌خوانی توسط گروه‌ها و هیئت‌های مذهبی مختلفی با شکوه هر چه تمام‌تر برگزار می‌شود. نقاره‌زنی از دیگر آداب این مراسم است که در سال‌های اخیر دوباره احیا شده و این رسم نیز انجام می‌شود. در گذشته نقاره‌زنی زمانی انجام می‌شد که بیماری در این مراسم و در این روز خاص، شفا می‌یافت که تعداد آنها نیز کم نبوده است و این خود شاهد دیگری از کرامات حضرت سلطانعلی(ع) است. بسیاری از شرکت‌کنندگان در مراسم نذوراتی دارند که همه ساله در این روز ادا می‌کنند. حاجت‌یافتگان سفره اطعام می‌گشایند و به شکرانه قبول دعا و نیایش، شفای بیمار یا برآورده شدن نیازشان، شرکت‌کنندگان را اطعام می‌کنند. در گوشه و کنار دیگ‌های غذا آماده گشته و عطر خوش غذای نذری فضا را آکنده می‌سازد.

اطعام از شروع مراسم که غالبا بعد از طلوع آفتاب است آغاز می‌شود و تا ساعت‌ها پس از پایان آن ادامه دارد و مسافران خسته و گرسنه و تشنه را سیر و سیراب می‌گرداند. تو گویی در این روز، درهای آسمان به این نقطه باز است و به حرمت وجود حضرت سلطانعلی(ع) کسی قدم از این خاک بیرون نمی‌نهد مگر آن که نیاز خویش گرفته و دعایش مستجاب شده باشد.

تو پای در راه نه و هیچ مپرس

خود راه بگویدت که چون باید رفت

از حضرت امام صادق(ع) نقل شده که ثواب زیارت برادرم حضرت سلطانعلی(ع) مانند زیارت جدم حسین(ع) است و به هر کسی که قدرت طواف اجداد عالی مقام مرا ندارد، بگویید به اردهال برود و برادرم را زیارت کند که ثواب آن مانند ثواب زیارت ایشان است.

حریم حضرت سلطانعی صفا دارد

نسیم تربت او عطر کربلا دارد

به پایبوسش اگر با نیاز روی آری

خدا به عزت او حاجتت روا دارد

حسین عابدینی