بیماری قند به زبان ساده

دیابت یا آنطوری که در بین عامه مردم رایج است, «مرض قند» یا آنگونه که همزبانان افغان و تاجیک ما می گویند «بیماری شکر», در واقع ناشی از یک اتفاق ساده است تجمع بیش از حد گلوکز در خون تمام عوارض این بیماری هم به دلیل وجود همین منبع اصلی انرژی بدن به وجود می آید

دیابت یا آنطوری که در بین عامه مردم رایج است، «مرض قند» یا آنگونه که همزبانان افغان و تاجیک ما می‌گویند «بیماری شکر»، در واقع ناشی از یک اتفاق ساده است؛ تجمع بیش از حد گلوکز در خون. تمام عوارض این بیماری هم به دلیل وجود همین منبع اصلی انرژی بدن به‌وجود می‌آید...

واحد پول سلول‌های بدن، گلوکز یا همان قندخون است. این ارز رایج بدن، اگر بیش از حد نیاز سلول‌ها در اختیارشان قرار بگیرد، ممکن است عوارضی ایجاد کند که می‌توانند در دراز مدت آثار جبران‌ناپذیری داشته باشند.

در بیماری دیابت، به دلایل مختلف میزان گلوکز در خون بالاتر از حد طبیعی می‌شود؛ این بالا‌بودن قند باعث تغییراتی در ترشح هورمون‌های بدن می‌شود. تغییرات هورمونی در کنار وجود منبع انرژی اضافی، رشد بیش از حد بعضی سلول‌ها و سرکوب سلول‌های دیگر را به دنبال دارند و در نهایت آثار مضر بیماری دیابت به‌وجود می‌آید.

دلایل مختلفی برای بالا رفتن قندخون وجود دارد اما به‌طور کلی می‌توان همه این دلایل را در ۲ علت اصلی خلاصه کرد:

یا بدن به میزان کافی انسولین تولید نمی‌کند. (دیابت نوع۱) یا اینکه سلول‌های بدن به خوبی به انسولین پاسخ نمی‌دهند. (دیابت نوع۲)

دیابت انواع مختلفی دارد اما شایع‌ترین آنها همین دیابت نوع۱ و نوع۲ هستند.

● دیابت نوع۱

بیشتر در کودکان و نوجوانان به وجود می‌آید یعنی از سنین پایین ایجاد می‌شود ولی می‌توان آن را در هر سنی دید. این بیماری بین سفیدپوستان شیوع بیشتری دارد. دیابت نوع۱ در واقع یک بیماری خودایمنی است یعنی در اثر اختلالات سیستم ایمنی، خود بدن علیه سلول‌های تولید‌کننده انسولین در پانکراس (سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس) واکنش نشان می‌دهد و باعث تخریب آنها می‌شود. نتیجه کاهش انسولین در بدن، ناتوانایی سلول‌ها در استفاده از قندخون و بالا ماندن سطح آن در خون است که می‌تواند عوارض بدی به دنبال داشته باشد. این واکنش خودایمنی ممکن است در همان سنین ابتدایی زندگی و به دنبال یک بیماری ویروسی ساده به وجود بیاید.

هیچ روش پیشگیری‌ای برای دیابت نوع۱ وجود ندارد. نکته مثبت در مورد این بیماری این است که حساسیت و پاسخ مثبت به انسولین در این بیماران کاهش نیافته است و به همین دلیل با انسولین می‌توان این بیماری را کنترل کرد.

● دیابت نوع۲

مقاومت به انسولین علت اصلی این بیماری است. دیابت نوع۲ ممکن است با کاهش ترشح انسولین هم همراه باشد اما گاهی هم حتی لوزالمعده در واکنش به میزان بالای قندخون انسولین زیادی هم ترشح می‌کند و میزان انسولین در خون بیشتر از حد طبیعی است. باوجود این مساله، سلول‌ها توانایی برداشت قند از خون و مصرف آن را ندارند، گیرنده‌های انسولین در این سلول‌ها در اثر بعضی عوامل خاص آسیب می‌بینند و حساسیت خود را از دست می‌دهند. در مراحل اولیه بیماری، می‌توان این کاهش حساسیت به انسولین را با انواع داروهای مختلف که بر عملکرد سلول‌ها اثر می‌گذارند، تغییر داد و کنترل کرد.

دیابت نوع۲، شایع‌ترین نوع بیماری دیابت است و ۹۰ تا ۹۵ درصد بیماران به این نوع دیابت مبتلا هستند. نکته‌ای که وجود دارد این است که در این بیماران بیشتر اوقات در نهایت سلول‌های بتای پانکراس که وظیفه تولید انسولین را به عهده دارند از بین می‌روند و تولید انسولین کاهش پیدا می‌کند و این بیماران هم در صورت کنترل‌نشدن مناسب قندخون ممکن است به تزریق انسولین نیاز پیدا کنند. بیشتر بیماران مبتلا به این نوع دیابت، بزرگسالان هستند و کودکان و نوجوانان درصد کمی از این مبتلایان را تشکیل می‌دهند. این بیماری در افراد چاق و خانم‌ها شیوع بیشتری دارد.

● انواع دیگر دیابت

دیابت بارداری، دیابت خودایمنی و دیابت ناشی از ابتلا به بیماری‌های پانکراس، انواع دیگر دیابت هستند که مکانیسم به‌وجود آمدنشان مشابه دیابت نوع۲ است. در دیابت نوع۱، علت اصلی یک اختلال ژنتیک یا نقص در تولید انسولین به‌وسیله پانکراس است که بعد از مدتی خود را نشان می‌دهد؛ اما در دیابت نوع۲ اغلب اوقات به غیر از زمینه وراثتی، بیماری‌های پانکراس، بیماری غدد درون ریز، بعضی عفونت‌ها، مصرف بعضی داروها مانند کورتون و هورمون‌های تیروییدی هم در به‌وجود آمدن بیماری نقش دارند. شیوه زندگی و نوع رژیم‌های غذایی و نداشتن‌تحرک و چاقی هم از عوامل اصلی زمینه ساز دیابت نوع۲ هستند.

● علایم دیابت

علایم دیابت به دلیل بالا‌بودن قندخون به وجود می‌آیند و شایع‌ترین آنها تشنگی و تکرر ادرار و پرادراری است. در واقع این علایم به این دلیل ایجاد می‌شوند که گلومرول‌های کلیوی که در آنها بازجذب قند از ادرار صورت می‌گیرد، تا حد خاصی می‌توانند قند را از ادرار جذب کنند، در صورت بالا‌بودن قندخون، این قند اضافی در ادرار باقی می‌ماند و باعث غلیظ‌شدن آن می‌‌شود و به همین دلیل آب بیشتری همراه با ادرار دفع می‌شود؛ در نتیجه علایم اصلی این بیماری که تشنگی شدید و پر ادراری است، بروز می‌کنند. گاهی نیز فرد به علت ترشح بیش از حد انسولین در واکنش به بالا‌بودن قندخون دچار پرخوری ناشی از گرسنگی شدید می‌شود. خستگی، تاری دید، پوست خشک و خارش پوست، گزگز و مورمور در انگشتان پا یا دست‌ها، فشارخون بالا، تغییرات خلق، افسردگی، عفونت‌های مکرر، کند‌بودن روند ترمیم زخم‌ها هم از دیگر علایم شایع این بیماری هستند که معمولا مدتی بعد از بروز بیماری ایجاد می‌شوند، ولی ممکن است فرد در زمان تشخیص دیابت هم دچار این علایم باشد.

علایم بیماری، به خصوص تشنگی شدید و پرادراری، در دیابت نوع۱ می‌توانند بسیار سریع و ظرف چند هفته اتفاق بیفتند در حالی که در دیابت نوع۲ این علایم ممکن است روند آهسته‌تری داشته باشند و طی مدت طولانی‌تری به‌وجود بیایند.

دکتر سیداحسان بیکایی