کاهش ۳۰ درصدی ترافیک با هوشمند شدن

تاکسی های هوشمند, اتوبوس های هوشمند و در نهایت حمل ونقل هوشمند واژه هایی هستند که بارها از زبان مسوولان ترافیکی شنیده می شود اما رسیدن به آن, به رویایی برای شهروندان تبدیل شده است

● سیستم‌های هوشمند در پیچ‌وخم ترافیک پایتخت گیر‌افتاده‌اند

تاکسی‌های هوشمند، اتوبوس‌های هوشمند و در نهایت حمل‌ونقل هوشمند واژه‌هایی هستند که بارها از زبان مسوولان ترافیکی شنیده می‌شود اما رسیدن به آن، به رویایی برای شهروندان تبدیل شده است.در دههء ۹۰ میلادی هوشمندسازی حمل و نقل و ترافیک در دنیا کلید خورد و در شهرهای ایران هم در ابتدای دههء ۱۳۷۰ خورشیدی روش‌های هوشمند کردن حمل و نقل بررسی و به کار گرفته شد اما این روش‌ها هیچگاه به طور کامل اجرایی نشد.در طرح جامع حمل و نقل و ترافیک شهر تهران که همزمان با طرح‌های راهبردی پایتخت در حال تهیه بود و هم‌اکنون به شورای شهر ارایه شده، بخشی به سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند اختصاص یافته است.

سابقهء مطالعات حمل و نقل و ترافیک تهران به سال ۱۳۴۷ بر می‌گردد که در این سال طرح جامع شهر تهران تصویب شد. بعد از این طرح کامل‌ترین مطالعات ترافیکی تهران در سال ۱۳۵۰ توسط شرکت فرانسوی سوفرتو صورت گرفت. در این طرح دو برنامهء میان‌مدت و بلندمدت پیش‌بینی شده بود که عمر برنامهء میان‌مدت تا سال ۱۳۶۰ و برنامهء بلندمدت تا سال ۱۳۷۰ بود تا این‌که در چند سال اخیر همزمان با مطالعات طرح‌های راهبردی شهر تهران مطالعهء طرح جامع حمل و نقل و ترافیک هم به پایان رسید که فصل هفتم این طرح به طور کامل به سیستم‌های حمل و نقل هوشمند که به اختصار ITS خوانده می‌شود اختصاص یافته است.

هزینهء اجرای سیستم‌های حمل و نقل هوشمند در مقایسه با احداث تسهیلات جدید به طور متوسط ۳۵ درصد کم‌تر است و این سیستم‌ها باعث ارتقای ایمنی، کارآیی و کاهش حمل و نقل می‌شود.

خدمات مختلفی توسط سیستم‌های حمل و نقل هوشمند داده می‌شود که ۱۶ مورد آن بسیار اساسی و کاربردی است. این خدمات ۱۶ گانه شامل مدیریت ترافیک بزرگراهی، مدیریت ترافیک شریانی، مدیریت حمل و نقل عمومی، مدیریت سوانح و امدادرسانی، مدیریت موارد اضطراری، سیستم‌های پرداخت الکترونیکی، مدیریت اطلاع‌رسانی به مسافر، مدیریت بانک‌های اطلاعاتی، مدیریت ایمنی و پیشگیری، مدیریت تعمیر و نگهداری راه، مدیریت شرایط اقلیمی‌جاده، مدیریت ناوگان حمل و نقل ترانزیت، مدیریت حمل و نقل چند شیوه‌ای، امکانات درون خودرویی، مدیریت پارکینگ وسیستم‌های هشدار و اطلاع‌رسانی حوادث است.

● چراغ‌های هوشمند

سیستم کنترل چراغ‌های راهنما را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: اول، سیستم کنترل زمان ثابت، این سیستم بدون توجه به وضعیت موجود بر اساس بازه‌های زمانی که از قبل برای یک تقاطع تعریف شده چراغ‌ها را کنترل می‌کند. دوم،‌سیستم «پیش زمان‌بندی»‌یا pre-time است که قادر است بازه‌های زمانی سبز و قرمز یک تقاطع را در زمان‌های مختلف در حافظهء خود نگاه دارد. به این ترتیب که این بازه‌ها برای ساعات مختلف شبانه‌روز متفاوت درنظر گرفته و عمل شود.

نوع سوم، سیستم کنترل هوشمند است که آن را می‌توان واکنشی به شرایط مختلف ترافیکی عنوان کرد. این سیستم مبتنی بر اطلاعات دریافتی لحظه به لحظه از تقاطع موردنظر است، تا با توجه به وضعیت ترافیک آن تقاطع عکس‌العمل نشان دهد. بنابراین این سیستم از سه عنصر گیرنده، پردازشگر و یک بازوی اجرایی که همان چراغ راهنماست تشکیل شده.

هم اکنون بیش از ۳۰۰ تقاطع پایتخت مجهز به چراغ‌های هوشمند ترافیکی است اما این چراغ‌ها مشکلاتی را به همراه دارند. اغلب چراغ‌های هوشمند مجهز به شمارشگر به جای ایجادآرامش برای شهروندان کارآیی خود را از دست داده‌اند به طوری‌که «محمود سیادت موسوی» کارشناس ترافیک وحمل ونقل شهری در این باره می‌گوید:«گاهی مشاهده می‌شود که شمارشگر یا پرش داشته و یا روی عدد خاصی متوقف می‌شود. این نشان می‌دهد یک سیستم جداگانه می‌شمارد و یک سیستم جداگانه به شکل هوشمند عمل می‌کند. بنابراین این دو سیستم با هم در تناقض است.»او وقتی با این پرسش مواجه می‌شود که آیا در سیستم هوشمند نمی‌توان از شمارشگرها استفاده کرد؟ می‌گوید:« شمارنده در ذات خود مبتنی بر این است که بدانیم چه زمانی رنگ چراغ تغییر خواهد کرد. در حالی که سیستم هوشمند به طور لحظه‌ای یک تقاطع را کنترل می‌کند. بنابراین باید یکی از این دو سیستم را انتخاب کنیم. اگر می‌خواهیم از شمارشگر استفاده کنیم کنترل چراغ‌ها را از هوشمند به سیستم زمان ثابت یا سیستم pre-time تغییر داده یا فقط در تقاطع‌هایی که هنوز به سیستم هوشمند مجهز نشده و تعدادشان هم در تهران کم نیست، استفاده کنیم.»

● اطلاع‌رسانی هوشمند

از سوی دیگر یکی از بخش‌های جالب سیستم حمل و نقل هوشمند مربوط به سیستم پیشرفتهء اطلاع‌رسانی به مسافران است که این سیستم هم هنوز در شهرهای کشور به سطح استاندارد خود نرسیده است. اغلب مسافران در صورتی که از اطلاعات کافی برخوردار باشند بهترین مسیر ممکن را انتخاب می‌کنند و در این زمینه سیستم‌های پیشرفتهء اطلاع‌رسانی ترافیک برای پر کردن این خلا\ به وجود آمده است.

در کنار جاده‌های برخی از شهرهای دنیا، آنتن‌های فرستنده‌ای نصب می‌شود که برد آن‌ها بسیار محدود است و هنگامی‌که خودرویی از کنار این آنتن‌ها عبور می‌کند سیستم رادیویی خودرو امواج را دریافت کرده و پیام ارسالی را به زبانی که قبلا توسط راننده انتخاب شده قرائت می‌کند. حسن این سیستم در این است که به صورت محلی از طریق رادیوی خودرو اطلاع‌رسانی می‌کند مثلا هشدار می‌دهد که در ادامهء مسیر قسمت‌هایی از جاده دچار یخ‌زدگی شده است و پیشنهاد مسیرهای جایگزین را می‌دهد.

البته تکنیک اطلاع‌رسانی به رانندگان، امروزه در شهر تهران به صورت رادیویی و توسط کانال پیام و در برخی نقاط روی تابلوهای اطلاعاتی معمولی یا پیام متغیر انجام می‌پذیرد که از ابتدایی‌ترین شیوه‌های مطرح در مطلع کردن رانندگان از شرایط ترافیکی محسوب می‌شود.

● تاکسی و اتوبوس هوشمند

در عین حال بخش دیگر هوشمندسازی ترافیک مربوط به حمل و نقل عمومی ‌است که در این زمینه از سال‌ها پیش قول‌هایی داده شد که هنوز اجرایی نشده است. سال ۱۳۸۳ بود که «کامران حاج نصراللهی» مدیرعامل اسبق سازمان حمل‌ونقل و ترافیک که هم‌اکنون دبیر شورای عالی ترافیک کشور است با حضور در صحن علنی شورای شهر از هوشمند شدن سیستم‌های اتوبوسرانی و تاکسیرانی با جدیدترین روش‌های متداول در دنیا خبر داده بود که این خبر اخیرا توسط «سید جعفر تشکری‌هاشمی‌» معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران تکرار شد. هوشمندسازی تاکسی‌ها و اتوبوس‌ها با استفاده از سیستم‌های ردیاب یا GPS و کارت‌های هوشمند پرداخت کرایه از جمله بخش‌های کوچکی از این وعده وعید‌ها را شامل می‌شود که در طرح جامع حمل و نقل و ترافیک هم مطرح شده است.

تشکری در این باره اعلام کرده است که شهرداری در حال تهیهء نرم‌افزاری برای ارایهء خدمات ترافیکی در بخش‌های مربوط به اتوبوس، مترو و پارکومتر از طریق یک کارت هوشمند است.

وی با اشاره به کارتی شدن بلیت‌های اتوبوس شرکت واحد بعد از اتمام عملیات فنی طرح، افزود:«بعد از تکمیل نرم‌افزار اجرای این طرح، شهروندان می توانند با استفاده از یک کارت از خدمات ترافیکی شهر برخوردار شوند.»به گفتهء مسوولان و کارشناسان ترافیکی اجرای سیستم حمل و نقل هوشمند می‌تواند تا ۳۰ درصد از ترافیک بکاهد اما باید منتظر ماند و دید در صورت تصویب طرح جامع حمل و نقل ترافیک چه راهکارهایی برای ارتقای هوشمندسازی ترافیک گره خوردهء پایتخت صورت می‌گیرد.

نازنین امیری