نگاهی به پاسداشت سنت های ایرانی اسلامی

انتظار خورشید انتظار خورشید در تیره ترین شب سال

پاسداشت آیین های کهن ایرانی- اسلامی از دیرباز در کشورمان به عنوان یک سنت پسندیده قابل احترام مردم بوده است. از گرامیداشت یاد ائمه معصوم(ع) و عزاداری برای آنان خصوصاً برگزاری هر ساله مراسم عزاداری سرور و سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) در دهه اول محرم تا آیین های مذهبی و ملی دیگری همچون اعیاد اسلامی، نوروز، یلدا و... همگی نشان از پویایی فرهنگ ناب ایرانی دارد که با فرهنگ اسلامی درآمیخته شده و در هر برهه ای از زمان تلالو خاصی یافته است.

به عنوان مثال در هفته گذشته ایام سوگواری تاسوعا و عاشورا در سراسر ایران اسلامی با شور و حال خاصی و به صورت خودجوش توسط مردم برگزار شد و امشب آیین سنتی یلدا برگزار می شود و پس از آن نیز در آینده مراسم اربعین حسینی، دهه فجر و... توسط مردم برگزار خواهد شد که زنده نگه داشتن این ایام به نوعی از زنده بودن روح ایرانی اسلامی در میان مردم ماخبر می دهد.

همین موضوع بهانه ای شد تا نگاهی به آیین های سنتی و شب یلدا در ایران اسلامی داشته باشیم.

● یلدا به تعبیر معنوی

آیین یلدا به تعبیر معنوی مراسم شکیبایی و بیداردلی برای خروج از تاریکی، پرزمان ترین شب سال و شادمانی و ستایش برآمده از رؤیت تیغه های زرین نور خورشید نخستین روز زمستان است.

یلدا یک آیین باستانی ایرانیان روشن گرا است که در هاله نور، مهر و شادمانی طولانی ترین شب سال در پایان فصل پاییز و شب زمستان در ستیغ خورشید فردایش زاده می شود. این زایش بنابه اقوال عمری ۸-۷ هزار ساله دارد.

یلدا یا شب چله در فرهنگ لغات فارسی یک کلمه سریانی به معنای میلاد و نیز معنی زمان ولادت حضرت عیسی«ع» ذکر شده است اما در زبان فارسی یلدا آخر پاییز و شب نخست زمستان است که از آن شب درازتر نباشد.

درباره شب یلدا معنا و تعبیر متنوع گفته می شود. به عنوان نمونه ای دیگر، شبی است که روز بعد آن «میترا» نام فرشته موکل به مهر و محبت و فرشته نگهبان راستی و عهد و پیمان و مظهر روشنایی و خورشید دیگر بار زاده می شود و روز آغاز به طولانی شدن، گرما و یکی از مراسم سنتی مردم ایران زمین است.

● نیاکان ایرانی کاشف بلندترین شب سال

بنابه گفته «دکتر جنیدی» بنیان گذار فرهنگی نیشابور و ارسطوشناس و تاریخ باستان «شب چله بزرگداشت علم در دوران باستان است. نیاکان ما در ۷ هزار سال پیش به گاه شماری خورشیدی دست پیدا کردند و با تفکر و تأمل دریافتند اولین شب زمستانی بلندترین شب سال است.»

«خسروی» دانش آموخته علوم اجتماعی می گوید: «آیین های باستانی نشانگر عمق اندیشه معقولانه نیاکان ما در شناخت ماهیت های معنوی زندگی، ستایش و قدرشناسی فلسفه گردش زمانی پدیده های طبیعی و تأثیرشان در امیدواری، نشاط و نکویی اجتماعی است؛ نگرش و باورهایی که پس از گذشت هزاران سال امروزه انسان ایرانی عصر تکنولوژی به آن فرهنگ و سنت اجدادی می بالد و مطابق زمان در زندگی مورد توجه قرار می دهد و این پاسداشت به نسل نو از خردسالی یادآوری می شود.

به گفته وی، مفاخر معنوی سنت ها چه ملی و چه مذهبی پیامی ارزش مدار از دل تاریخ کهن ایران اسلامی است و باید توجه داشت این جلوه های آیینی هزاران سال پیش در شرایط اجتماعی و از زیستگاه های برآمده که امکانات و ابزارهای زندگی و آموزشی نبوده و یا ابتدایی و اندک بوده است. آنان در موقعیت های سخت زمان بدون بهره از برق و گاز و تسهیلات مخابراتی و... و در سرمای شبانه و گرمای روز و محدودیت های اقتصادی چنان تفکر و دانش داشتند که انسان در عصر مدرنیزه و ماشینیزم شیوه و آیین های شان را ستایش می کنند و حرمت فرهنگی و معنوی باورهای نیاکان را همچنان اجر می گذارند و از آن ماندگاری و یادآورها چنان یاد و اجابت می کنند که پنداری با یک اتفاق نو و دلپذیری روبرو شده و یا در انتظار آمدن آن ها از جمله سنت شب یلدا، تدارک مناسب می بینند.»

● فال حافظ، نیات حضار و شب چره

در روز کاملا روشن و آفتاب درخشان ده ها نوع لامپ و روشنایی جلابخش ویژه به میوه جات رنگارنگ و آجیل های خوش خوراک مغازه ها است. اما قیمت ها جذابترند! از چند روز پیش از شب یلدا خانواده ها مراسم آیینی طولانی ترین شب سال را تدارک می بینند که شب چره گردهمایی های خانوادگی و آشنایان است. میوه ها توی ظرف روی میز یا سینی مسی لب کنگره ای- البته اگر هنوز در خانه ها باشد- زمانی که کرسی گذاشته می شد، چیده می شوند. شب هنگام که همه اعضای خانواده به شادمانی حاضرند و بعضا مهمان دارند، همه چیز آماده پذیرایی و تناول است. برش های قرمز هندوانه، انارهای دانه یاقوتی رنگ آبدار، ازگیل و آجیل مخصوص شب چله به حضار چشمک می زنند. پدر بزرگ و مادربزرگ در محاصره نوه و بعضا نتیجه هاشان هستند. از پدربزرگ فال حافظ می خواهند. یکی به نیت قبولی در کنکور، دیگری عشق یک موتورسیکلت! و آن دیگر قول مسافرت کنار دریا در تابستان. فضای اتاق گرم و پرشور و انباشته از گفت وشنودهاست. مادربزرگ می گوید خدا پدر آن ها که شب یلدا را بنا گذاشتند بیامرزد که لااقل به این بهانه سراغ هم می آییم و از حال و وضع هم خبردار می شویم. یک زوج جوان در بین مهمانان از مرد سالمند میزبان می خواهند برایشان فال حافظ بگیرد. او از قفسه کتاب، کتاب جلد چرمی حافظ را می آورد. همه سکوت می کنند. مرد مژه بر هم می زند و زیر لب زمزمه می کند... با انگشت اشاره، کتاب را باز می کند... کمی مکث می کند... می گوید: به به! و می خواند:

هزار شکر که دیدم به کام خویشت باز

ز روی صدق و صفا گشته ام با دلم دمساز

● بیدار تا برآمدن آفتاب

برگزاری شب یلدا را از کودکی به خاطر دارم. مردم به سنت های دینی و ملی مثل سوگواری محرم، اعیاد اسلامی، شب یلدا و... اهمیت می دهند.

«محسن» که سال ها به کار بافندگی مشغول بوده است حالا پس از سال های کودکی، به سنت ها دلبستگی دارد و می گوید یکی دو بار شده که شب یلدا تا صبح بیدار مانده و با برخی از افراد خانواده شب زنده داری کرده است و شاهد برآمدن آفتاب اولین روز زمستان بوده است.

از یک مغازه دار آجیل فروش به نام «محمد بایرامی» درباره شب یلدا می پرسم. او با این بیان که آیین های باستانی را باید زنده نگه داشت، می افزاید: «طبق رسم متداول خانواده ها در شب یلدا به دیدار اقوام می روند و از حال و احوال همدیگر جویا می شوند. رسم خوبی است اما مثل سابق آن چنان رفت و آمد نمی شود. جوان ها کمتر به سنت یلدا توجه می کنند. به نظرم مراسمی که جنبه ملی دارد باید عمومی باشد. در این مورد صدا و سیما باید برنامه های متناسب با سنت ها داشته باشد. مردم را جذب خود کنند. از مراسم سنت ها در روستاها و بخش های کشور برنامه مناسب با آیین ها چه ملی و چه دینی، تهیه کنند و شیوه برگزاری رسوم کهن را در سطح کشور برای عموم بشناسانند و به جای برخی برنامه های تکراری در هر کانال، لااقل حتی یک کانال به شناسایی طبیعت و رسوم زندگی و باورهای هر منطقه اختصاص دهند.»

● سنت ها؛ ارزش فرهنگی و هویت ملی

«صدری» داروساز می گوید: «برگزاری آیین قدیمی شب یلدا بسیار خوب است. یلدا، شب به خصوص با رسم خاص و طولانی ترین شب سال نزد ما ایرانیان است که یک نوع رسم ملی محسوب می شود. خانواده ها و آشنایان در دیداری ساعاتی شب یلدا را با تفأل از کتاب شعر حافظ شیرازی و حرف و تنقلات برگزار می کنند.» این شهروند هم تاکید دارد که سنت های خوب که از پدران به ارث مانده باید گرامی داشت و به فرزندان توصیه کرد که سنت هایی از جمله شب یلدا در زمره ارزش های فرهنگی و هویتی کشورمان است.

از او می پرسم نظرشان درباره چگونگی توجه به آیین های باستانی در زمان کنونی چیست؟ وی اظهار می دارد: «به نظرم رویکرد به سنت ها مقداری کم شده ولی ما باید پایبند سنت ها باشیم و آیین های ملی-دینی را به بچه ها یادآوری کنیم. همچنان که از گذشته ها در مراسم محرم شرکت کرده ایم. شخصاً روز عاشورا روی بام خانه می روم دعای عاشورا می خوانم و با خودم خلوت می کنم. باز تاکید می کنم باید سنت ها حفظ شوند.»

● بازار گرم هندوانه و انار...

«اسماعیل رضازاده» میوه فروش است. از او وضعیت بازار مصرف میوه جات شب یلدا را می پرسم. می گوید: «هندوانه، انار و ازگیل برای شب یلدا بیشتر مصرف می شود. به همین خاطر ما هم این نوع میوه جات را بیشتر می آوریم چون بازارش گرمتر و بهتر است.» نظرش در مورد سنت شب یلدا، این است: «شب یلدا به عنوان یک سنت قدیمی ایرانیان، باعث می شود افراد فامیل به جمع خانواده ها به شب نشینی بروند و یک شب شاد را با دیدار و پرس وجوی احوال همدیگر تا اواخر شب تدارک ببینند.»

او به مراسم مذهبی اشاره می کند و می گوید: «یک سنت دینی هم مراسم محرم و یادآوری آزادگی و عدالت خواهی در برابر دنیاپرستان است.» این مغازه دار هم به این نظر است که بچه ها را بایست با سنت های کهن سرزمین مان آشنا کنیم و آیین ها را فراموش نکنیم تا برای همیشه باقی بمانند.

● انتظار در شب یلدا

اما «دکتر میرجلال الدین کزازی» استاد زبان و ادبیات فارسی درباره آیین و ماهیت شب یلدا، گفته است: «شب یلدا از درازترین شب های سال و یکی از بزرگترین مراسم های ایرانیان است. ایرانیان همواره شیفته شادی و جشن بوده اند و این را با روشنایی و نور می آراستند. آن ها خورشید را نماد نیکی می دانستند و در جشن های شان آن را ستایش می کردند.»

گفته استاد زبان و ادبیات فارسی، همچنین حاکی از آن است که در درازترین و تیره ترین شب سال، ستایش خورشید نماد دیگری می یابد. یلدا ریشه در فلسفه انتظار دارد، مردمان سرزمین ایران با بیدار ماندن، طلوع خورشید و سپیده دم را انتظار می کشند تا خودشان شاهد دمیدن خورشید باشند و آن را ستایش کنند. خوردن خوراکی ها و مراسم دیگر در این شب بهانه ای برای بیدار ماندن است، و به نوعی فلسفه انتظار .

آنان با هوش ورزی، تحمل دشواری ها و تأمل گستره قلمرو زیستن شان را می کاویدند تا منشور معنویت و علم زندگی را هر چه بیشتر بشناسند، از رهگذر آن مجهولات حیاتی را دریابند و از طریق معرفت پوینده خود بهورزی هر چه بیشتر زندگی را نیز متحول کنند. محصول هزاران سال نیاکان ما مفاخر متعدد سنتی و آیینی است که فرهنگ بالندگی نسل در نسل را تاکنون و همیشه آینده به تاریخ وانهاده شده ، همین رسم یلدا که درواقع امر عبور از تاریکی و خشنودی رؤیت روشنایی می باشد، یکی از سنت های خوب ملی ایرانیان است.

آیین های کهن سرزمین ما ریشه در حکمت و اصالت هویت فرهنگ ایران دارند. مستند این نشان ها نیز در عرصه های مختلف فرهنگی جهانی درک، تقدیر و تفسیر معنوی شده و برخی ثبت بین المللی شده است. این یادمان ها طی قرون گذشته از حوادث گوناگون متأثر نشده است. در عصر تکنولوژی، نمادهای سنت ها، آرامش خاطر و شادی و غروری هستند که باید آنها را پاسداشت... نیاکان تاریخ را نگارش کردند نسل ها می خوانند و می بالند.

آیین های باستانی ایرانیان در سرزمین ایران پس از قرن های پرفراز و نشیب و تأثیرگذاری در عرصه های تاریخی، اجتماعی و تغییرات در بافت، متن زندگی و روابط قومی، برخی همچنان ماندگار از نسل به نسل های هزاران سال تاکنون محفوظ وملموس است از جمله همین شب یلدا. در آیین های این رسم، همانطور که پیشتر آورده شد، هندوانه معمولاً به عنوان به اصطلاح سرسبد میوه جات گذاشته می شود. درخصوص صرف هندوانه برخی از مردم بر این باورند که خوردن مقداری هندوانه در شب یلدا سبب جلوگیری از سرماخوردگی و بیماری انسان در طول مدت زمان چله بزرگ و چله کوچک در فصل زمستان خواهد شد. همچنین نقل است سفره شب یلدا در برخی مناطق به نوعی حالت سفره هفت سین عید نوروز را دارد و در آن آینه و قاب تصویر حضرت علی«ع» گذاشته می شود.

● شب یلدا، ثبت آثار ملی ایران

آیین شب یلدا پس از ۸هزار سال قدمت در سی ام آذرماه ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی ثبت شد.

معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در ارتباط با این امر گفته است: «به منظور ثبت ملی آیین شب چله این نشان مستندسازی شد و خوشبختانه در حوزه ثبت میراث ناملموس نسبت به گذشته شتاب بیشتری داشته ایم.» گفته وی با اشاره به این که قدمت آیین های شب چله به ۸هزار سال می رسد، همچنین حاکی از این است که شب یلدا یکی از قدیمی ترین آیین های فرهنگی در عرصه سرزمین ما و نیز سرزمین های دیگر است و در بسیاری از فرهنگ ها گرامی داشته می شود. به همین دلیل جهت حفاظت و گسترش آن برای نسل های آینده آن را به ثبت رساندیم.»

● یادمان رسوم نیاکان در زندگی ماشینی

یک دانش آموخته جامعه شناسی، رسوم باستانی را از دریچه ای جهانی می نگرد با این مضمون که جشن آیین های ملی یکی از ویژگی های تقویم تاریخی همه جوامع است که از کهن ترین دوران ها تا به امروز همه ملت ها، اقوام، ایل ها و... در روزهایی از سال برگزار می کنند.

«صنوبر محمدی» در این باره توضیح می دهد:«یکی از نیکویی های آیین ها به فراموشی سپردن برنامه های جدی و شغلی متعارف و تکراری روزانه است لیکن در زندگی شهری و بالطبع زندگی ماشینی توجه به آن کمرنگ شده می نماید. با این حالت اما نشان و اهداف آیین ها از یادها نرفته و مردم به نوعی از چنان رسم های نیاکان خود استقبال می کنند و از این فرصت های دلپذیر با خشنودی دور هم نشستن خانوادگی یا میهمانی و دیدار اقوام و آشنایان، طراوت و تنوعی به روزمرگی زندگی داده و از احساس آرامش و لذت ویژه آیینی برخوردار می شوند.»

وی در ادامه، با اشاره به این که برگزاری جشن آیین هایی نظیر شب یلدا به ویژگی های فرهنگی، اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی و اعتقادی هر جامعه بستگی دارد، می افزاید: «براساس آنچه درمورد آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز ذکر شده است واژه یلدا به معنی ولادت خورشید (مهر) است و رومیان آن را «ناتالیس اتویکتوس» یعنی روز تولد مهر و شکست ناپذیر نامیده اند. به باور آنان در این درازترین شب سال که اهریمنی و نامبارکش می دانستند، تاریکی شکست می خورد و روشنایی پیروز و خورشید زاده می شود.

یلدا، آخرین شب فصل پاییز و شب اول زمستان و طولانی ترین شب سال را می توان یک جشن گردهمایی خانوادگی خواند که خویشاوندان در خانه بزرگ خانواده جمع شده و به بیانی سرمای آغاز زمستان را با نشستن دور کرسی و تجدید دیدار و جویایی حال و وضع سلامت همدیگر و شکر حق تعالی، خوردن شبچره و رسم دیرینه تفال اشعار حافظ شب چله را به خوشدلی به نیمه شب می رسانند.

بنابر رسم و عادت ذایقه ای به عنوان نمونه مبتنی بر آنچه پیرامون برگزاری شب چله نقل و ذکر شده است در برخی شهرها گندم، مغز بادام و گردو، توت خشک، تخم هندوانه، در نواحی دیگر حلوای شکری، خرما، نخودچی و... در ناحیه ای دیگر شیرینی، باقلوا، کشمش و آجیل درهم مخصوص یلدا، در شهری دیگر رنگینک، انجیر خشک و... مورد مصرف است.»

● سیر فرآیند پایداری آیین ها

با شخصی از دست اندرکاران یک تشکیلات فرهنگی- ملی تماس می گیرم نظرش را در خصوص شب یلدا می پرسم، می گوید تخصصی در این باره ندارد. می گویم به عنوان یک شهروند که قطعاً اسم و رسم شب یلدا برایش کاملاً آشنا است لااقل برداشتش را از این آیین ملی و همگانی تعریف کند. وی که نمی خواهد اسمش نوشته شود نوع شناخت آیین های باستانی را در دو مقطع سنی، متفاوت می خواند و چنین می گوید: «یک سری از سنت ها از بچگی در محیط خانواده دیده و شنیده شده که در آن سن دلیلش برای بچه شناخته نیست اما خوشایندش است. بعد در بزرگسالی به علت تکرار همان سنت ها علاقه مندی اش تبدیل به علت و هدفمندی آن آیین ها می شود. مثلاً فرد در دوران بچگی، آیین نوروز را بیشتر از جنبه سرگرمی دید و بازدیدهای خانوادگی، لباس نو، شیرینی و عیدی گرفتن می شناسد. در سال های بعد، آن حالت و خاطره های بچگی از نوروز به لزوم و باور انجام آن رسم در او می شود. در بعد دیگر رسوم، آن بوده است که در سالیان دور جامعه کشاورزی برای باروری کشت و محصولش در انتظار باران و یا نور خورشید بوده که برآورد خواسته اش به شادی جمعی دیگران هم می انجامد. همچنین برگزاری جشنی به نام سده بوده است.» (نام جشنی که ایرانیان قدیم روز دهم بهمن ماه برپا می کردند و بنا به مستند شاهنامه فردوسی این جشن پس از پیدا کردن آتش برقرار شده است.)

این شهروند ادامه می دهد: «از طرفی گفته شده مردمان قدیم زمستان را به دو بخش چله بزرگ و چله کوچک می نامیدند که هر یک تأثیرات جوی خودرا دارد. همچنین در میان این آیین های هزارها سال پیش، شب یلدا هم یک سنت بوده است و مردم از گذشته هر سال شب اول زمستان را نوعی جشن می گرفتند که قضیه آن به فرهنگ ملی خودمان برمی گردد. یا آنچه که شب چهارشنبه سوری خوانده شده است.»

وی ادامه صحبتش به آیین های مذهبی اشاره دارد و چنین می گوید: «یک سری آیین ها هستند که به خاطر اعتقاد، علاقه و باورهای مذهبی اجرا می شده و می شود و فرهنگ مسلمان شیعی اسلامی در آن ها لحاظ می شود و ممکن است در جاهای دیگر هم باشد. تمام این مراسم نزد هر ملت و قوم متناسب با شرایط مذهبی، فرهنگی آداب و باورهای رایج خود برگزار و در طول گذشت سال ها شکل داده شده اند. به نظر من سنت ها طی سال ها ماندگاری شان مستلزم زمان بری طولانی بوده است.»

● بخشش پدر نسبت به خطای فرزند

«محمدی» جامعه شناس، گفتار خود را با نقل دیدگاه های هموطنی که از وی به عنوان یک آذربایجانی جهان دیده یاد می کند، پیرامون سبب جاودانی و تداوم برگزاری رسم شب یلدا و موقعیت این آیین در برخی کشورها، ادامه می دهد. او می گوید «بخارایی» مرد دنیا دیده ای که بیشتر عمر خود را در کشورهای اروپایی گذرانده است علت دیر پا بودن و ماندگاری آیین شب یلدا را پاسداشت و احیا داشتن آن سنت بزرگ فرهنگی- ملی می داند و معتقد است این رسم را باید سال به سال زنده تر و باشکوهتر برگزار کرد. وی که از خطه آذربایجان شرقی- تبریز- است می گوید: «در برپایی این سنت، گذشت بزرگترها نسبت به کوچکترها نیز نمود می یابد. برای مثال اگر قصور و خطایی از طرف فرزند نسبت به پدر صورت گرفته و دل او را رنجانده باشد، پدر بزرگتری و مهرورزی نسبت به فرزندش می کند و او را به پاس شب یلدا می بخشد.»

گفته این هموطن درباره آیین شب یلدا همچنین حاکی از آن است که در کشورهای همجوار ایران، نظیر ترکیه، گرجستان و برخی کشورهای دیگر به دلیل نزدیکی فرهنگی مابین، برگزاری این آیین بزرگ نیز رواج یافته و مردم آن را گرامی می دارند.

او می افزاید شب یلدا اختصاص به مسلمانان ندارد. این سنت برای تمام ادیان که در کشور ایران زندگی می کنند نیز قداست خاصی دارد. مثلا یک خانواده مسیحی وقتی فرزندشان را برای دفاع و حفاظت از کشور هنگام جنگ به جبهه می فرستند و او شهید می شود، وقتی فرزند پسر مسیحی در کشور ما به خدمت سربازی می رود و یا مسیحیان در مجلس شورای اسلامی نماینده دارند و بنابراین به رسمیت ایرانی شناخته می شوند، آنان نیز به تبعیت از سایر ایرانیان و مسلمانان این رسم شب یلدا را جشن می گیرند و گرامی می دارند. باشد که این آیین کهن ملی و مذهبی با وجود اشاعه دگرگونی های صنعتی و تکنولوژی امروز به عنوان نمادی از واقعیت های فرهنگی، قومی و تاریخی این مرز و بوم هیچگاه فراموش نشود.»

● آیین ها به روایت کهنسال ترین مسافر قطار

جثه ای مینیاتوری دارد. موهای تمام سر و صورتش یکدست سفید شده است حتی ابروانش. عصا در دست دارد اما عینک طبی به چشم ندارد. وارد که شد سخت از لابلای جمعیت ایستاده نمی گذرد. یکی به دلیل هیکل استخوانی اش و دیگر، مردم راه عبورش را تا رسیدن به جای راحت گوشه واگن، باز کردند. در همان لحظه مرد میانسالی از روی نیمکت دو نفره بلند شد. مرد کهنسال با همه خستگی به آن مسافر اصرار کرد سر جایش بنشیند که او قبول نکرد. دو سه ایستگاه بعد واگن خلوت شد. حالا راحت همدیگر را می دیدیم و در اولین نگاه مهربانانه سلام کرد... ایستگاه بعد، تنها مسافر کنارش از نیمکت بلند شد و از واگن پیاده شد. او با دست به جای خالی کنارش اشاره کرد. نشستم. سلام دوباره و احوالپرسی... اندکی بعد بی آن که نگاه کند آرام گفت: «صبح آمدیم بیرون حالا می رویم خانه. هیچ کاری نکردیم.» می پرسم: چه کار باید می کردی؟ پاسخ می دهد: «یک کار خیر.» بدین ترتیب گفت وگوی مان پای می گیرد.

ادامه صحبتش تفاوت فکری بین برخی آدم های امروزی است: «آن زمان مردم با هم همبستگی داشتند. حال دنبال پولند.» به فکرم رسید موضوع گزارشم را با این مرد بس کهنسال اما متواضع در میان بگذارم بلافاصله سؤال می کنم: آن زمان ها که گفتید، مردم و خانواده ها سنت های نیک ایرانی را چگونه برگزار می کردند؟ مثلا نوروز یا شب یلدا که نزدیک است. می گوید: «آن سال ها رسوم قدیمی خیلی بهتر از الان انجام می شد. شب یلدا که شب چله هم می گفتند و طولانی ترین شب در سال است. اهل و عیال دور کرسی می نشستند. بچه ها و نوه های خانواده همراه پدر و مادرشان می آمدند خانه پدربزرگ و مادربزرگ. با هندوانه و تخمه و نقل و شیرینی پذیرایی می کردند. بزرگترها نیت می کردند. یک نفر حالا پدربزرگ یا عمو و یا دیگری فال حافظ می گرفت، معنا و تفسیر می کرد. در خانه ها و یا قهوه خانه ها شاهنامه خوانی می شد.

در هر کجا، کلام خدا قرائت می شد، از درگاهش تندرستی و عاقبت خیری طلب می شد. حالا اما آن شور درونی نسبت به ادای سنت ها کم شده. دور هم جمع می شوند یکی از تجارت می گوید، یکی از خرید اتومبیل. اما همه این جور نیستند...» به ایستگاه پایانی مترو رسیدیم. به اتفاق از پله برقی بالا رفتیم ادامه صحبت او این است: «هنوز سنت های ایرانی و الهی هست. هنوز شب یلدا برقرار است. همینطور مراسم محرم و صفر. عده ای به تکیه ها و مسجد می روند فیضی می برند. این قبیل مراسم هم از دوران های گذشته بوده است. منتهی زمان کودکی و جوانی و میانسالی ما، در و همسایه و آشنای محل و خودی همیشه از احوال هم بیشتر باخبر می شدند.»

حسن آقایی