پرورش ماهی استرلیاد

تنها گونهٔ خاویاری اروپای مرکزی که سراسر زندگی خود را در آبهای شیرین رودخانه طی می کند استرلیاد می باشد این ماهی متعلق به گروه ماهی های غضروفی – استخوانی است که در طبیعت در رودخانه های با آب های زلال و تمیز به سر می برد و در این آبها در وهلهٔ نخست از بی مهرگان و مواد آلی که در گل و رسوبات رودخانه وجود دارند تغذیه می نماید این ماهی شدیداً به آب آلوده حساس است

تنها گونهٔ خاویاری اروپای مرکزی که سراسر زندگی خود را در آبهای شیرین ( رودخانه ) طی می کند استرلیاد می باشد . این ماهی متعلق به گروه ماهی های غضروفی – استخوانی است که در طبیعت در رودخانه های با آب های زلال و تمیز به سر می برد و در این آبها در وهلهٔ نخست از بی مهرگان و مواد آلی که در گل و رسوبات رودخانه وجود دارند تغذیه می نماید . این ماهی شدیداً به آب آلوده حساس است .

ماهی استرلیاد دارای گوشتی با کیفیت عالی است و علاوه بر آن به عنوان یک ماه آکواریومی دارای ارزش می باشد . تخمریزی این ماهیان اوایل ماه مه ( اواخر اردیبهشت ) صورت می گیرد . درجه حرارت آب باید ۱۰ تا ۱۲ درجهٔ سانتیگراد باشد . ماهیانی که به حد بلوغ جنسی رسیده اند در محل تخمریزی که بسترهای شنی رودخانه های دارای جریان سریع آب می باشد جمع می شوند .

● تکثیر مصنوعی

متأسفانه وقتی که در فصل بهار هوا گرم می شود ، دورهٔ تخمریزی این ماهی بسیار کوتاه ( حدود یک هفته ) می گردد . فصل تخمریزی را پرورش دهنده می توان با انتقال ماهیان ماده به محیطی آرام و سرد طولانی تر کند .

براساس اطلاعات موجود ، غدد هیپوفیز خشک از گونه های دیگر ماهیان خاویاری ( گونه های مهاجر بزرگ نظیر فیل ماهی ، سوریوگا ، تاس ماهی روسی و . . . ) برای تحریک هورمونی ماهیان استرلیاد مولد بالغ مناسب ترین می باشند . با استفاده از این هورمون ها نتایج درخشانی حاصل شده است ولی عمده ترین کشورهای پرورش دهنده ماهی خاویار ( شوروی سابق و ایران ) تولید خاویار را انحصاراً در اختیار دارند . و بنابراین صدور غدهٔ هیپوفیز خاویار در مناطق د یگر اصلاً عملی نیست .

در صورتیکه غده هیپوفیز ماهی خاویار در دسترس باشد مقدار معمول آن برای تخم گذاری ۴ - ۵/۲ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد . باید تزریق بر دو جنس نر و ماده صورت گیرد . بهترین نتیجه وقتی بدست می آید که در ماهیان ماده یک تزریق مقدماتی ( ۱۰ درصد ) ۲۴ ساعت قبل از تزریق اصلی انجام شود.

می توان مالش دادن سطح شکم را برای خروج تخمک ها ۲ تا ۳ روز پس از تزریق بر حسب درجه حرارت انجام داد ، یعنی هنگامی که تعداد کمی تخمک سیاه رنگ در کف تانگی که ماهی در آن نگهداری می شود چسبیده باشد . سپس ماهی ها را بایستی از آب خارج کرد ، پشت سر ماهی و قاعدهٔ بالهٔ لگنی آن را در یک دست گرفت ، بطوریکه تخم های سیاه رنگ کاملاً رسیده از منفذ تناسلی ماهی بصورت رشتهٔ مروارید مانندی خارج شود .

هرگاه فقط تعداد محدودی تخم ظاهر گردد بدین معنی است که تخمگذاری هنوز کامل نشده است و یا فقط تا حدودی صورت گرفته است . نظر به اینکه تخمدان ماهی استرلیاد مانند تخمدان کپور ماهیان دارای لایهٔ پوشی به نام « لافیا » نمی باشد . بدین جهت تخمک های رسیدهٔ آن آزادانه در حفرهٔ شکم می ریزند . به همین دلیل تخمک ها را نمی توان با مالش دادن سطح شکم خارج نمود . تخم ها را باید با ایجاد شکافی بوسیلهٔ جراحی خارج نمود .

اسپرم ماهی استرلیاد کمی کدر و بصورت مایع براق با جلوهٔ رنگارنگ می باشد که براحتی بر اثر دستکاری نمودن نرها به هدر می رود ، زیرا ماهیان نر که تحت فشار عصبی و جنب و جوش هستند عضلات شکم خود را منقبض نموده و به ناحیهٔ شکم فشار می آورند و در این صورت اسپرم خارج می شود . در صورتیکه حجم اسپرم ها کافی نباشد می توان یکی از نرها را کشته و بیضه ها را خارج کرد و از یک پارچه نازک رد نمود .

در هنگام باروری توجه خاصی را باید به رقیق بودن اسپرم مبذول داشت . نظر به اینکه تخم این نوع ماهیان میکروپیل های زیادی دارند ، وقتیکه اسپرم رقیق نشده برای باروری بکار رود حالت چند اسپرمی پیش می آید ، بعضی اسپرم های متعددی می توانند وارد تخمک شوند .

نتیجهٔ این پدیده رشد غیر عادی و مرگ جنین است . در صورتیکه اسپرم ماهی استرلیاد تقریباً ۵۰ بار رقیق شود از این حالت پیشگیری خواهد شد . براساس اطلاعات موجود می توان از غدهٔ هیپوفیز کپور ماهیان برای تکثیر ماهیان استرلیاد نیز استفاده کرده ولی باید مقدار آن را به چندین برابر رساند تا به مقدار ۸ تا ۱۵ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن برسد . به دلیل آنکه تهیهٔ غدهٔ هیپوفیز ماهی خاویار با مشکلات چندی توأم است و همچنین نیاز به مقدار زیادی از غدهٔ هیپوفیز ماهی کپور معمولی است ، می توان از هورمون های آزاد کنندهٔ گناد و تروپین ( هورمون مشابه GARH ) به طور موفقیت آمیزی استفاده کرد . در مورد ماهی استرلیاد هورمون GARH به تنهایی کافی است و نیازی به آنتاگونیست دوپامین برای تحریک هورمونی ماهی استرلیاد بالغ نمی باشد .

معمولاً مقدار مؤثر هورمون زیاد بوده و مقدار ۵۰ تا ۱۰۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن باید به داخل محوطهٔ شکمی تزریق شود تا تخمک گذاری را تحریک کند . در آبی با دمای ۱۵ – ۱۳ درجهٔ سانتیگراد و غلظت اکسیژن ۱۰۰ درصد ، ۸۰ تا ۱۰۰ درصد ماهیان مولد باید به درمان پاسخ دهند . معمولاً نسبن درصد ماهیانی که تا حدودی تخمگ گذاری می کنند کم است .

برای زدودن حالت چسبندگی تخم ها از محلول نشاسته ( ۲۰۰ تا ۲۵۰ گرم نشاستهٔ خانگی رقیق شده در یک لیتر آب با دمای ۱۵ – ۱۲ درجهٔ سانتیگراد استفاده می شود ، زیرا این محلول به تدریج سخت می گردد ، چسبندگی به تدریج در مدت یک ساعت و نیم محو می شود . وقتی که میزان باروری زیادی است تخمک ها چسبندگی کمتری دارند و احتمال چسبندگی آنها به یکدیگر کم است .

در این دمای کم تخم های ماهی استرلیاد به کندی رشد می کنند و برای رشدشان ۷ – ۵ روز زمان لازم است. در طول این مدت تخم ها را باید روزانه تحت تأثیر مالاشیت سبز قرار داد تا از هر گونه آلودگی قارچی و باکتریایی جلوگیری شود .

● پرورش نوزادان

طی مرحلهٔ تفریخ نوزادان بزرگ و فعال خود را از پوستهٔ تخم آزاد ساخته و در ظرف تفریخ با جریان آب شنا

می کنند و می توان به آسانی آنها را در یک تور متصل به دریچهٔ خروجی جمع آوری نمود . در مرحلهٔ ای که نوزادان تغذیه نمی کنند انکوباتورهای برگ برای رپورش نوزادان مناسبند . در تانک های پرورش باید جریان قوی آب همزمان با هوادهی برقرار شود .

این دو عامل برای رشد نوزادان در مراحل اولیه ضرورت دارند ، زیرا نوزادان در این مرحله احتیاج دارند که در جریان آب جمع شوند .

حد شروع مرحلهٔ تغذیه در این نوزادان همزمان با ناپدید شدن مدفوع آنهاست که به شکل رشته های مارپیچی ( به اصطلاح مدفوع سیاه رنگ روده ) در قسمت عقب روده می باشد . در ابتدا ماهیان از کرم های کوچک ( کرم های قطعه قطعه شده ) پلانکتون های جانوری تصفیه شده از آب و یا ناپلیوس های آرتمیایی تازه تفریخ یافته تغذیه می نمایند .

به تدریج که رشد آنها زیادتر می شود می توان آنها را با مواد غذایی حاوی پروتئین زیاد مانند غذای ماهیان قزل آلا تغذیه نمود . در این مرحله سرعت رشد ماهی بخاطر مرغوب بودن کیفیت غذا زیاد شده و در مدت ۶ هفته به طول ۵ تا ۷ سانتی متر می رسد . از این زمان به بعد می توان نوزاد ماهیان استرلیاد را در سامانه های متراکم و با استفاده از غذاهای ساخته شده تغذیه نمود .

● پرورش در قفس

فناوری پرورش استرلیاد در قفس های شناور در دریاچه ها و آبگیرها ، در دهه ۸۰ در روسیه پایه گذاری شد . مشخص گردید که استرلیاد را می توان در تابستان در قفس های میله ای ثابت یا شناور پرورش داده و در زمستان در قفس هایی در زیر یخ نگهداری نمود . که در این حالت از هر متر مربع ۱۵- ۱۰ کیلوگرم محصول قابل عرضه به بازار بدست می آید .

برای زمستان گذرانی موفق ، میانگین وزن ماهیان زیر یک سال باید حداقل ۲۵ – ۲۰ گرم و ماهیان سال دوم حداقل ۳۰۰ – ۲۵۰ گرم باشد .

استرلیادهای جوان در قفس های تابستانه با تراکم ۳ – ۵/۱ کیلوگرم در متر مربع ذخیره شده و ۳ – ۱ بار در روز با غذای پلت مرطوب ، که از ماهیان هرز مخلوط با درسنیا ( Derissena ) خرده شده تشکیل می شد مورد تغذیه قرار می گرفتند . افزایش نسبی سالانه وزن حدود ۲۰ – ۱۰ درصد بود . در زمستان مولدین در قفس هایی با تراکم ۱۵ – ۱۰ کیلوگرم در متر مربع نگهداری می شدند .

حداقل ۳ -۲ سال طول می کشد که استرلیادهای جوان در قفس ها به رسیدگی جنسی برسند . درصد بقای فصلی ۱۰۰ – ۹۰ درصد است .

مدت زمان لازم جهت طی مراحل لاروی تا رسیدگی جنسی در نرها ۵ – ۴ سال و در ماده ها ۸ – ۷ سال طول می کشد . وزن ماهیان ماده رسیده ۹۰۰ گرم و نرهای رسیده ۷۰۰ گرم می باشد .

بهتر است بچه ماهیان استرلیاد تا وزن ۵۰ گرمی را در تانکهای پلاستیکی ۴ متر مربع نگهداری نمود . چنانچه دمای آب به ۱۷ – ۱۵ درجه سانتیگراد برسد ماهیان بالای ۵۰ گرم را باید به استخرهای ۱۰۰۰ – ۵۰۰ متر مربعی منتقل کرده و به میزان ۳ – ۲ درصد وزن بدن غذادهی شوند .

در دمای ۵/۸ – ۸ درجه سانتیگراد این بچه ماهیان را باید به استخرهای زمستان گذرانی منتقل کرد و در دمای ۳ – ۲ درجه سانتیگراد غذادهی کمتر است متوقف شود . آب این استخرها باید دارای mgr ۹ – ۶ اکسیژن ۹/۸ = ۷/۷ = PH باشد .

● بیماریهای ویروسی ماهیان خاویاری

عوامل ویروسی شناخته شده در ماهایان خاویاری را می توان در ۴ خانواده رادنو ویریده ، هر پسویریده ،

ایریدو ویریده و پاپووا ویریده ) طبقه بندی کرد . دو تا از این خانواده ها ، هرپسویریده ویریده تعدادی از ویروس های سایر ماهیان به انضمام شدیدترین ( جدی ترین ) ویروس های یافت شده در ماهیان خاویاری را شامل می شوند .

برای بیماریهای ویروسی در ماهی خاویاری درمانی وجود ندارد . بنابراین جلوگیری از تماس بین ماهی حساس و ماهی آلوده ضروری می باشد .

▪ بیماری ویروسی شبه پاپووای تاسماهی سفید ( Wsov )

یک عامل شبه پاپووا ویروس از یک تاسماهی سفید وحشی زیر یک سال در رودخانه کولومبیا تشخیص داده شده است . این ویروس هیچگونه نشانی خارجی یا داخلی بیماری مشهودی را در ماهی بوجود نیاورده بود . با این وجود ، ضایعات ذره بینی در آبشش ، کبد ، طحال و کلیه وجود داشت . بزرگ شدن یاخته های آلوده و حاشیه ای شدن کروماتین در هسته ، مهم ترین مشخصه های ملاحظه شده است .

در بررسی میکروسکوپ الکترونی وجود ذرات ویروس شش بر ، بدون پوشش ، به قطر ۵۵ نانومتر در هسته یاخته های بزرگ شده مشخص گشته است . با توجه به اینکه این آلودگی فقط در یک تاسماهی وحشی دیده شده است . اهمیت کلی این ویروس برای جمعیت های تاسماهی نامشخص باقی می ماند .

▪ بیماری ادنوویروس تاسماهی سفید ( Wsav )

ادنوویروس تاسماهی سفید ( Wsav ) در رابطه با تلفات تاسماهی سفید تحت مراقبت در کالیفرنیا در سال ۱۹۸۴ و متعاقباً در تاسماهی سفید در ایتالیا شناسایی گردید . ماهیان آلوده به جز لاغری مفرط پیش رونده ، نشانی خارجی دیگری بروز ندادند . مشاهده شدن هسته های خیلی بزرگ شده و عمیقاً رنگ آمیزی شده پوشش مخاطی روده کوچک و چین مارپیچی در مقاطع بافتی رنگ آمیزی شده به روش هماتوکسیسین وائوزین ( H & E ) از مشخصات آلودگی ( Wsav ) می باشد . در موارد نادر یافته های آلوده به ویروس در کبد تشخیص داده می شوند . ویروس این بیماری ( Wsav ) از سال ۱۹۸۴ فقط به طور دوره ای در میان تاسماهی سفید پرورشی در کالیفرنیا دیده شده و به طور معمولی یک عامل بیماری زای جدی تاسماهی سفید در نظر گرفته نمی شود .

محمد انتظامی

منابع

۱- پرورش کپور ماهیان پرورشی - تألیف ، لازلو هورواث – گلمبرلا.

۲- برادرام نویری ، شهروز ، ( ۱۳۴۳ ) - پرورش تاسماهیان- تاریخ انتشار ( چاپ اول ) زمستان ۱۳۸۰ -

ناشر : نشر حق شناس صفحهٔ ۵۶ .

۳- بیماری ماهیان پرورشی ، تألیف : دکتر بابامخیر ، تاریخ انتشار : پاییز ۱۳۸۱ ( چاپ چهارم ) - ناشر : مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران .

۴- پرورش کپور ماهیان استخری – تألیف : لازلوهورواث ، کریس سی گریو – ترجمه : دکتر فروغ پاپهن ، دکتر ناصر حقوقی راد .