چهارشنبه, ۲۶ دی, ۱۴۰۳ / 15 January, 2025
۴ سؤالی که درباره زلزله می پرسند
ورقه زمین‌ساختی ایران بین ورقه‌های زمین‌ساختی اوراسیا و عربی قرار گرفته است...
حرکت ورقه زمین‌ساختی عربی از جنوب به ورقه زمین‌ساختی ایران فشار می‌آورد و از آنجا که صفحه زمین‌ساختی ایران در شمال به ورقه پایدار توران محدود است یعنی نمی‌تواند بیشتر به سوی شمال جابجا شود (تا پیشرفت ورقه عربی به سوی شمال و شمال شرق را مستهلک کند) به ناچار خودش دچار تغییر شکل به صورت چین‌خوردگی و گسل می‌شود. ۹۰ درصد از تغییر شکل، غیرلرزه‌ای است و خوشبختانه فقط ۱۰درصد آن لرزه‌ای است. این لرزش ناگهانی و آزادشدن انرژی جمع‌شده در یک محل از طریق گسل‌ها به زلزله منجر می‌شود. با این مقدمه، قصد دارم در این مطلب به رایج‌ترین پرسش‌های این روزها درباره این بلای طبیعی پاسخ دهم.
● چرا در ایران بیشتر از عربستان زلزله می‌آید؟
مناطقی مانند عربستان و ورقه عربی عمدتا از لحاظ زمین‌شناختی در وضعیت پایدار هستند بنابراین در چنین مناطقی با وجود تغییرشکل کمی که رخ می‌دهد، زلزله‌های کمی هم می‌آید ولی در ایران با توجه به توضیحی که در ابتدا آمد اینگونه نیست. ضمنا همه جای ایران هم به یک میزان زلزله نمی‌آید. زلزله‌ها در منطقه جنوب ایران مثلا در شهر بندرعباس بیش از هر جای دیگر ایران می‌آیند و در شهر آبادان کمتر از هر جای دیگری و این مساله به موقعیت این شهر‌ها در نزدیکی یا دوری از مناطق و گسل‌های فعال در پوسته ایران بستگی دارد.
● چرا زلزله‌ها توسط مراکز مختلف متفاوت گزارش می‌شود؟
اطلاعات اولیه زمین‌لرزه ۱۶ آوریل ۲۰۱۳ سراوان با بزرگای ۵/۷ ریشتر از سوی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران اعلام شد و این بزرگا در بعضی رسانه‌های داخلی به عنوان گزارش رسمی اعلام شد و اصلاح هم نشد (در حالی که تمام مراکز لرزه‌نگاری از جمله پژوهشگاه زلزله و سازمان USGS، بزرگا را به ۷/۷ یا ۸/۷ اصلاح کردند) و همچنین اینکه بزرگای زمین‌لرزه ۱۸ آوریل ۲۰۱۳ تسوج در آذربایجان شرقی در رسانه‌های داخلی به نقل از موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران ۲/۵ اعلام شد این در حالی بود که مراکز دیگر زلزله‌شناسی داخلی و بین‌المللی بزرگا را ۷/۴ یا ۸/۴ گزارش کرده بودند. یادآوری می‌شود تمام مراکز لرزه‌نگاری بین‌المللی، اطلاعات اولیه زمین‌لرزه‌ها را منتشر می‌کنند و به ویژه برای زلزله‌های شدید (با بزرگای ۶ به بالا) این اطلاعات (بزرگا یا ژرفا یا هردو) ۲ بار یا حتی ۳ بار از سوی این مراکز تصحیح و مجددا اعلام می‌شوند (بزرگای زمین‌لرزه سراوان و به‌ویژه ژرفای آن ۳ بار اصلاح شد و بزرگای و ژرفای زمین‌لرزه تسوج ۲ بار تصحیح شد) بنابراین مشکل در بسیاری از مواقع در اعلام رخداد زلزله‌هاست ولی محاسبه اندازه زمین‌لرزه‌ها مانند هر اندازه‌گیری فیزیکی دیگری دارای خطاست. هرچه تعداد ایستگاه‌ها بیشتر و نرم‌افزارهای محاسبه روزآمدتر باشند، امکان اندازه‌گیری دقیق‌تر و سریعتر وجود دارد و هرچه تعداد کمتر باشد (یا ایستگاه‌ها از هم دورتر باشند) خطاهای اندازه‌گیری بیشتر است.
● چرا زلزله اخیر سیستان کم‌تلفات بود؟
در ساعت ۱۵:۱۴ سه‌شنبه ۲۷ فروردین، زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۷/۷ در نزدیکی سراوان و خاش در استان سیستان و بلوچستان آمد (۵۶ سال بعد از آخرین زمین‌لرزه با بزرگای بیش از ۵/۷ در ایران -البرز- و ۱۶ سال بعد از آخرین زمین‌لرزه با بزرگای ۰/۷ در شرق ایران) که در لحظات اول بیم آن می‌رفت فاجعه‌ای در کشور پدید آمده باشد و یکی از گسله‌های جنوب شرقی ایران در این ناحیه نزدیک به مرز (با روندی شمال‌غرب- جنوب شرق) باعث رویداد باشد چرا که در ابتدا ژرفای این زلزله حدود ۱۵ کیلومتر اعلام شد، ولی بعد از آنکه معلوم شد خوشبختانه زلزله‌ای ژرف و در منطقه‌ای تقریبا خالی از سکنه در ایران رخ داده است، (لرزه اصلی ۶۳ کیلومتر و پس‌لرزه‌ها همگی بین ۶۰ تا ۸۰ کیلومتر) و با محاسبه سازوکار زمین‌لرزه (که کششی بود) و مشاهده روند تقریبا شرقی-غربی گسلش مشخص شد که زمین‌لرزه مربوط به پهنه فرورانش مکران است و در ۳۷۰ کیلومتری شمال ساحل مکران رخ داده است. زلزله در ایران یک کشته (خانمی که ظاهرا برای چیدن گیاهان صحرایی با خانواده به کوهستان‌های سراوان رفته بود در اثر سنگ لغزش هنگام زلزله کشته شد) و در پاکستان ۴۰ کشته به جا گذاشت. احساس شدن این زلزله از دهلی‌نو و اسلام‌آباد و کابل تا کویت، دوحه، منامه، دوبی و شیراز و کیش و بوشهر سوال‌ها و نگرانی‌های مختلفی را برانگیخت و البته دلیل تمام این گستردگی محدوده، ژرفای زیاد کانون زمین‌لرزه بود. نکته مهم آنکه بیش از ۱۰۰ میلیون انسان در جنوب غرب آسیا این زلزله را احساس کردند و از سوی دیگر این زلزله هم دلیل دیگری شد بر اینکه کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس بر خطر لرزه‌خیزی در جنوب ایران و همچنین این‌بار به دلیل احتمال سونامی (شبیه سونامی پس از زلزله ۱۱ مارس ۲۰۱۱ ژاپن) و آسیب به نیروگاه بوشهر هم ابراز نگرانی کنند که البته به دلایل مختلف از جمله عدم شباهت منطقه حاشیه اقیانوس آرام به حاشیه دریای عمان و خلیج‌فارس از نظر زمین‌شناختی و همچنین ریخت و ژرفای کف خلیج‌فارس این نوع تشبیه بی‌وجه به نظر می‌رسد ولی بازنگری در مطالعه‌های ریسک و ملاحظات ایمنی در کل ناحیه خلیج‌فارس و دریای‌عمان با مشارکت همه کشورهای حاشیه این دریاها الزامی است.
● آیا در نقاطی که نزدیک به کانون زلزله نبوده‌اند، برای مثال در پایتخت هم امکان بروز زلزله وجود دارد یا نه؟
مناطق دیگر ربطی به گسل‌هایی که اخیرا در آنها انرژی آزاد شده، ندارند و بنابراین زلزله‌های اخیر امکان وقوع زلزله در آنها (گسل‌های دیگر) را تغییر خاص و قابل ذکر و مشاهده‌ای نداده است اما مردم سراسر ایران باید همیشه آماده باشند، چون کشورمان بیش از ۱۰۰ گسل لرزه‌خیز (شناخته‌شده) دارد که هر کدام ممکن است دچار جنبش جدیدی شوند و بسیاری از شهر‌های بزرگ و کوچک ما در کنار این گسل‌ها واقع‌اند و بنابراین احتمال وقوع زلزله در هر نقطه از کشور که روی گسلی لرزه‌خیز واقع شده، وجود دارد.
دکتر مهدی زارع
دانشیار و معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست