تعطیلات در جهنم

گفت وگو با مایکل وینتر باتم ,کارگردان «جاده گوانتانامو»

مایکل وینتر باتم فیلمساز متعهد بریتانیایی پیش‌تر علاقه خود را به وقایع‌نگاری دنیای معاصر با فیلم‌هایی چون «به سارایوو خوش آمدید» و «در این دنیا» به نمایش گذارده است.

«جاده گوانتانامو» عنوان فیلم جدید اوست و همان‌گونه که از عنوان فیلم پیداست به تبعات ماجرای یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ در سراسر جهان می‌پردازد. گفت‌وگوی او را با شبکه چهار تلویزیون بریتانیا می‌خوانید.

▪ تنوع موضوعی فیلم‌هایتان مثال‌زدنی است. چه چیزی شما را به ساخت فیلم جاده گوانتانامو ترغیب کرد؟

ـ ماجرای سه پاکستانی تبعه انگلستان در گوانتانامو سر و صدای زیادی در رسانه‌ها به پا کرد.

با وکیل آنها تماس گرفتم و از طریق او با این سه نفر ملاقات کردم. آنها هم تمایل زیادی به تعریف کردن قصه خود داشتند.

دو نفر از آنها هنگام اسارت نوجوان بودند و حالا در ۲۱ سالگی مردانی پخته به نظر می‌رسیدند. هیچکدام هم نه سیاسی بودند و نه مذهبی.

آدم‌هایی عادی که در موقعیتی غیرقابل تصور گیر افتاده بودند. آنها به تعطیلات رفته بودند البته تعطیلات در جهنم.

▪ چرا تصمیم گرفتید مصاحبه‌های آنهارا با تصاویر بازسازی شده ترکیب کنید؟

ـ هسته مرکزی فیلم حرف‌های این سه جوان است. اما برای دراماتیزه کردن موضوع، بخش‌هایی به صورت داستانی تولید شدند.

اما در نهایت همه چیز براساس گفته‌های آنهاست. رفتار غیرانسانی آمریکا بازندانیان بی‌گناه، هیچ توجیهی ندارد. برای القای بلاهایی که بر سر آن سه نفر آمده لازم بود روایت تصویری مشاهدات‌شان را هم ببینیم.

▪ چگونه اعتماد این سه نفر را جلب کردید تا در ساختن فیلم به شما کمک کنند؟

ـ دو یا سه جلسه با آنها در حضور وکیل‌شان صحبت کردیم و همان جا موافقت آنها را برای آغاز پروژه جلب کردیم. پس از آن مت‌وایت کراس (کارگردان همکار وینتر باتم در این فیلم) مدت یک ماه از گفت‌وگوهایش با آن سه را فیلمبرداری کرد. حاصل آن فیلم‌ها ۶۵۰ صفحه مصاحبه بود و کار شروع شد. در اوایل فیلمبرداری آصف برای ازدواج به پاکستان بازگشت و ما کار را با روحل و شفیق ادامه دادیم. بعدها آصف دوباره بازگشت. آنچه مهم بود گفتن قصه پررنج و متحیرکننده زندگی این سه نفر بود. آنچه بر آنها رفته بسیار تاثیرگذار است.

▪ در «جاده گوانتانامو» به مانند یکی از فیلم‌های قبلی‌تان «به سارایوو خوش آمدید» از فیلم‌های خبری در لابه‌لای تصاویر ساخته‌شده استفاده می‌کنید. دلیل این ترکیب فیلم‌های خبری و داستانی چیست؟

ـ دلایل متعددی برای این کار دارم. اول برای تکمیل تاثیر گفتار متن،‌ همه فیلم‌های خبری جنگ در افغانستان را دیده‌ایم. می‌خواهم تماشاگر یادش باشد که آنجا چه اتفاقاتی افتاده. بعد هم تماشاگر در فیلم با این سه نفر همسفر می‌شود.

می‌خواستم گاهی هم به عنوان یک ناظر بیرونی به ماجرا نگاه کند. برخی از فیلم‌های خبری لحن جانبدارانه‌ای نسبت به آمریکا دارند. کنتراست میان تصاویر مستند و داستانی،‌ این تفاوت‌ها را به رخ می‌کشد.

▪ چرا در این فیلم از نابازیگران استفاده کرده‌اید؟

ـ می‌خواستیم از آدم‌های واقعی در محیط واقعی استفاده کنیم. کسانی که شبیه سه قهرمان داستان باشند. رفتارها هم باید طبیعی و یکسان می‌نمود تا فیلم برای تماشاگر باورپذیر باشد. برای این کار لزوما باید از نابازیگر استفاده می‌کردیم.

▪ بازی‌های سه قهرمان ماجرا بسیار باورپذیر از آب درآمده است. آیا آنها بداهه‌پردازی هم می‌کردند؟

ـ آنچه ما انجام دادیم این بود که برای آنها شرایط و فضایی فراهم کنیم تا تجربیات تلخ خود را بازتاب دهند. از این منظر تمام کار بداهه‌پردازی بود اما آنها از راهنمایی‌های ما هم بهره می‌گرفتند. فکر می‌کنم آن سه به فیلمنامه فقط نگاهی سرسری می‌انداختند. زندگی طولانی‌مدت آنها با مت، شناختی دوجانبه فراهم آورده بود و هر کدام می‌دانستیم در سر دیگری چه می‌گذرد.

▪ نظر سه بازیگر حرفه‌ای حاضر در فیلم از تجربه «جاده گوانتانامو» چه بود؟

ـ این را باید از خودشان بپرسید. اما سفر به افغانستان، پاکستان و ایران برای ساختن فیلم تجربه جالبی برای تمامی اعضای گروه بود اما در مورد تاثیرپذیری یا تغییر افکار آدم‌ها من چیزی نمی‌دانم.

▪ ژانر و موضوعی در سینما باقی‌مانده که آن را تجربه نکرده باشید؟

ـ «جاده گوانتانامو» را یک فیلم جاده‌ای می‌دانم. بخشی از آن هم یک فیلم دادگاهی-جنایی است. بخش دیگری مستند و خلاصه در یک فیلم حضور چند گرایش موضوعی سینمایی را می‌بینید.

به تجربه کردن علاقه‌مندم و اگر چیزی جذبم کند به سراغ ساختنش خواهم رفت. تفاوتی هم ندارد که به چه ژانری منتسب شود.

▪ تاکنون به فیلمسازی در هالیوود فکر کرده‌اید؟

ـ اگر بتوانید فیلم‌تان را آن‌گونه که می‌خواهید بسازید دیگر فرقی نمی‌کند که در کجا بسازید. فیلم‌هایی چون «جاده گوانتانامو» به‌شدت به افکار سازندگان‌شان وابسته‌اند. کسی نیامده به ما بگوید می‌خواهید درباره گوانتانامو فیلم بسازید. من و مت (وایت کراس) فیلمسازانی مستقل هستیم. هر جا هم که کار کنیم مستقل می‌مانیم.

● عوامل

▪ کارگردان: مایکل وینتر باتم، مت وایت‌کراس،

▪ موسیقی: هری اسکات و مالی نایمن،

▪ فیلمبردار: مارسل زیسکیند،

▪ تدوین: وینتر باتم و وایت کراس،

▪ ۹۵ دقیقه،

‌▪ محصول: انگلستان، ۲۰۰۶، مستند و داستانی.

● خلاصه داستان فیلم

سال ۲۰۰۱ چهار پاکستانی تبعه انگلستان برای شرکت در یک مراسم عروسی به سرزمین مادری بازمی‌گردند. بازگشت آنها از مسیر افغانستان با حمله آمریکا در تلافی ماجرای یازدهم سپتامبر همزمان می‌شود. در زمان بمباران یکی از اعضای گروه چهارنفره مفقود می‌شود.

نیروهای ضدطالبان هم سه نفر دیگر را به اسارت درمی‌آورند و به ارتش آمریکا تحویل می‌دهند و آنها سر از زندان مخوف گوانتانامو درمی‌آورند. در ادامه فیلم ماجرای سه سال حبس،‌ بازجویی و شکنجه را به تصویر می‌کشد در شرایطی که این سه نفر می‌خواهند بی‌گناهی خود را اثبات کنند.

مترجم: سحر شاعر زاده