بازی کودکانه

دوره ی زمامداری زمامداران جهان, بدون کمک گرفتن و استفاده ی مناسب از بازیگری, به طور خنده آوری کوتاه خواهد بود بازیگری به عنوان یک عنصر اصلی در تسهیل روابط اجتماعی به کار می رود و وسیله یی است برای حفظ منافع و به دست آوردن امتیازات در همه ی موارد زندگی

«مارلون براندو» در دیباچه‌ی خود برای کتاب «تکنیک بازیگری» استلا آدلر این‌گونه می‌نویسد: «دوره‌ی زمامداری زمامداران جهان، بدون کمک گرفتن و استفاده‌ی مناسب از بازیگری، به‌طور خنده‌آوری کوتاه خواهد بود ... بازیگری به عنوان یک عنصر اصلی در تسهیل روابط اجتماعی به کار می‌رود و وسیله‌یی است برای حفظ منافع و به دست آوردن امتیازات در همه‌ی موارد زندگی».

بی‌شک براندو تأکید مناسبی بر روی استفاده از بازیگری فطری هر انسانی، در تسهیل روابط اجتماعی‌اش دارد اما آیا تمام انسان‌ها این‌گونه‌اند و همیشه در حال بازیگری هستند؟ کودکان جزو قشری هستند که به هیچ وجه نمی‌توانند از این حربه برای تسهیل روابط اجتماعی خود استفاده کنند زیرا اگر بخواهند برای به دست آوردن یک آب‌نبات گریه کنند تا آن را به دست آورند خیلی زود لو می‌روند و سیاستشان عیان می‌گردد. مقوله‌ی بازیگری کودکان و نوجوانان هم به‌طور قطع همین‌گونه است. هنگامی که از یک کودک می‌خواهیم تا نقشی را بازی کند خیلی زود خود را لو می‌دهد و بسیار سهل‌انگارانه (که البته طبیعی است) با نقش رفتار می‌کند. اگر به او بگوییم نقش یک پدربزرگ را بازی کن او سریعاً بدن و صدای خود را می‌لرزاند و اگر به او بگوییم مثل یک معتاد راه برو او سریعاً خود را خم می‌کند اما به‌راستی چه اتفاقی افتاده است که بازی بسیاری از کودکان در سینمای کشورمان بسیار قابل قبول و در بعضی از آثار فوق‌العاده صورت گرفته است؟

«رضا کیانیان» در مقدمه‌یی که در یکی از کتاب‌هایش به نگارش درآورده از جایزه گرفتن کودکان در جشنواره‌ی فجر به عنوان بازیگر اظهار تعجب کرده بود و این اتفاق را غیرمنطقی می‌دانست و معتقد بود که باید به کارگردانان این نابازیگران کودک جایزه داده شود زیرا آن‌ها هستند که بار اصلی را به دوش می‌کشند و در حقیقت هم این‌گونه است. هنگامی که «مجید مجیدی» برای ساخت «رنگ خدا»، «حسین رمضانی» را انتخاب کرد در حین فیلمبرداری اتفاقات مختلفی را چید تا حسین رمضانی را به خنده وادار کند یا او را به گریه بیندازد و بسیار دقیق و هوشمندانه رمضانیِ کودک و البته نابینا را در موقعیت‌هایی قرار داد تا عکس‌العمل‌های مناسب را از او دریافت کند. شاید در این امر هرگز «چکمه» ساخته‌ی «محمدعلی طالبی» را از یاد نبریم. آن پلانی که دختربچه در کوچه‌ی بن‌بست گیر می‌افتد و شروع به گریه کردن می‌کند و با کمی دقت درخواهید یافت که در هنگام فیلمبرداری گروه یک‌باره به سمت بازیگر دختر هجوم برد و او را در بن‌بستی گیر انداخت و دخترک از روی ترس به گریه افتاد و آن صحنه‌ی زیبا شکل گرفت. در تاریخ سینمای ایران نمونه‌های درخشان دیگری مانند «خانه‌ی دوست کجاستِ» عباس کیارستمی، «قصه‌های مجیدِ» کیومرث پوراحمد و «باشو غریبه‌ی کوچکِ» بهرام بیضایی وجود دارد که هر کدام به نوعی و البته غالباً از بازیگرانی که گفته شد، سود برده‌اند.

بازیگری کودکان در سینمای ایران یک اتفاق ساده نیست بلکه از هوشیاری تأییدشده‌ی یک گروه نشأت می‌گیرد اما در سینمای جهان هم این‌گونه است؟

«استیون اسپیلبرگ» در یکی از سکانس‌های «جنگ دنیاها» با بازی «تام کروز» ناگهان پسر تام کروز را به استودیو می‌‌آورد تا کروز با دیدن او هیجان‌زده شود و بازی مورد دلخواه اسپیلبرگ را انجام دهد. شاید در نگاه اول عجیب باشد که چرا اسپیلبرگ با کروز به تمام معنا حرفه‌یی این‌گونه رفتار کرده است ولی باید گفت در سینمای حرفه‌یی نیز باید از تمام نیروها کمک گرفت تا کار بهتر ارایه شود؛ پس یقیناً در سینمای جهان هم از این نوع بازیگردانی چه برای بازیگران حرفه‌یی و چه برای نابازیگران استفاده می‌شود اما در مقایسه‌ی سینمای هالیوود با کشورهای دیگر دارای سینما یک تفاوت بزرگ وجود دارد و آن این که بازیگران و نابازیگران در هالیوود در حال رشد هستند نه پسرفت و به سمت تکامل قدم می‌گذارند نه به سمت فراموشی. «مهدی باقربیگی» بازیگر نقش «مجید» در قصه‌های مجید را به یاد می‌آورید؟

آیا اکنون از او خبر دارید و یا اصلاً چهره‌ی او را به خاطر می‌آورید؟ باقربیگی به رغم این ‌که یک نابازیگر بود اما بدون شک جای رشد و تکامل را داشت زیرا انصافاً از نیروی فطری خاصی در بازیگری برخوردار بود. در هالیوود هیچ‌گاه یک بازیگر آن‌قدر زود فراموش نمی‌شود، به عنوان مثال اشخاصی چون «لئوناردو دی‌کاپریو» که از نوجوانی تا دو سال پیش چندین بار کاندید اسکار شده ‌است. مطمئناً «سارا پولی» را هم باید به این گزینه‌ها اضافه کرد یعنی شخصی که از کودکی با بازی در «قصه‌های جزیره» حالا یکی از ارکان مهم سینمای مستقل هالیوود و اروپا در زمینه‌ی بازیگری، نویسندگی و کارگردانی محسوب می‌شود.

شاید به خود بگویید که بازیگری کودکان هالیوودی هم با کمک کارگردان نتیجه می‌دهد اما هالیوود اثبات کرده است کودکانی که وارد عرصه‌ی سینما می‌شوند با این عرصه و حرفه‌ی آن به خوبی آشنا می‌گردند و به بازی‌های خودشان آن‌ هم در نقش‌های گوناگون ادامه می‌دهند و حتی در سنین کم نیز کاندید اسکار می‌گردند و این اتفاق یعنی آگاهی بازیگران کودک هالیوودی از علم روز بازیگری که مطمئن باشید حضور مستمر آن‌ها را در سنین جوانی و کهنسالی‌شان به همراه خواهد داشت.

سیدسعید هاشم‌زاده