نارسایی کلیه از تشخیص تا درمان

نارسایی کلیه یک بیماری موذی و بی سروصداست کلیه ها آنچنان آهسته تخریب می شوند که بیمار کاملا از آن بی خبر است و معمولا وقتی اقدام می کند که در مراحل انتهایی بیماری قرار گرفته است

نارسایی کلیه یک بیماری موذی و بی‌سروصداست. کلیه‌ها آنچنان آهسته تخریب می‌شوند که بیمار کاملا از آن بی‌خبر است و معمولا وقتی اقدام می‌کند که در مراحل انتهایی بیماری قرار گرفته است...

اگر بخواهیم به علت‌های این نارسایی نظری اجمالی بیفکنیم، متوجه می‌شویم که در اغلب موارد این خود بیماران هستند که سال‌ها و ماه‌ها با بی‌خبری و بی‌توجهی نسبت به سلامت خود، تیشه را برداشته و بر کلیه‌ها می‌کوبند. بیمار از نارسا شدن کلیه تا عمل پیوند، راهی پر فراز و نشیب و دشوار را طی می‌کند و ما قصد داریم به مناسبت ۲۳ آذر، روز جهانی حمایت از بیماران کلیوی، این مراحل را یک‌به‌یک با دکتر حسین کرمی، فوق‌تخصص کلیه و مجاری ادراری و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی تجزیه و تحلیل کنیم.

▪ روند از کار افتادن کلیه‌ها چگونه است؟

این روند کاملا بدون نشانه است و به آرامی رخ می‌دهد. معمولا بیمار با ضعف، بی‌حالی، خستگی مزمن، رنگ‌پریدگی و بوی بددهان (تجمع اوره و کراتینین در خون باعث بوی بددهان می‌شود)، ورم دست‌ها و پاها یا پف‌آلود شدن دور چشم‌ها و افزایش فشارخون مقاوم به درمان مراجعه می‌کند. در این مواقع، آزمایش خون و ادرار درخواست می‌کنیم و بالا‌بودن کراتینین، اوره، پتاسیم و دفع پروتئین از ادرار، ما را به انجام آزمایش‌های دیگری سوق می‌دهد تا از کارافتادن کلیه‌ها مسجل شود.

▪ آیا یک عامل زمینه‌ای از پیش ناشناخته در این بیماری دخالت دارد یا می‌تواند بدون دلیل و خودبه‌خودی باشد؟

دیابت کنترل‌نشده و بالا‌بودن فشارخون به مدت طولانی ۲ علت اصلی نارسایی کلیه هستند، اما عوامل به این دو محدود نمی‌شود. مصرف بی‌رویه مسکن‌ها، برگشت ادرار به کلیه‌ها (به خصوص در کودکان)، انسداد مجرای ادرار و درمان نشدن به‌موقع آن ( در اثر وجود سنگ یا افرادی که مثانه عصبی دارند)، عفونت‌های خاص در گلو یا پوست (اگر به موقع درمان نشوند)، مصرف داروهای شیمی‌درمانی، سابقه بیماری به نام گلومرولونفریت و مصرف دارو‌هایی از خانواده آمینوگلیکوزید‌ها نیز از دیگر علت‌ها هستند. البته گاه نیز هیچ عامل اولیه‌ای وجود ندارد.

▪ آیا کلیه‌ها همیشه با هم از کار می‌افتند یا ممکن است یکی از آنها کاملا سالم باقی بماند؟

وقتی عامل سیستمیک باشد هر دو کلیه درگیرند مثل دیابتی که کنترل نشده است ولی وقتی سنگی باعث انسداد می‌شود یا فرد به‌طور مادرزادی دارای حالب تنگ در یکی از کلیه‌هاست که باعث تجمع ادرار در همان کلیه می‌شود در این مواقع (البته اگر مشکل بیمار سریع شناسایی نشود)یک کلیه از بین می‌رود. این افراد تا وقتی که کلیه مقابلشان مشکلی پیدا نکرده می‌توانند با یک کلیه، راحت زندگی کنند. افراد تک‌کلیه‌ای باید کاملا تحت‌نظر پزشک باشند. زیرا این کلیه برای بیمار حیاتی است. البته سیستم طبیعی بدن طوری عمل می‌کند که کلیه سالم، وقتی متوجه عدم کارکرد کلیه مقابل می‌شود به‌طور خودکار شروع به بزرگ‌ترشدن می‌کند تا بتواند کم‌کاری پیش آمده را جبران کند.

▪ آیا با تشخیص زودرس می‌توان مانع از پیشرفت نارسایی شد؟

برگرداندن کلیه نارسا به وضعیت اولیه تقریبا ناممکن است اما اگر در مراحل اولیه شناسایی شود، می‌توان مانع از پیشرفت تخریب شد زیرا پزشک با یافتن عامل تخریبی و کنترل آن، اجازه از کارافتادگی کامل، دیالیزی‌شدن و در نهایت، لزوم پیوند کلیه به بیمار را می‌گیرد. مثلا دیابت یا فشارخون با دارو کنترل می‌شود و داروهای نگهدارنده برای کلیه تجویز می‌شود. رژیم غذایی این بیماران باید کم‌نمک و فعالیت‌های بدنی متعادلی داشته باشند تا از تخریب بیشتر جلوگیری شود.

▪ آیا فقط بیماران با خطر بالا باید چکاپ شوند؟

حتی افراد سالم نیز با توجه به نظر پزشکشان گاهی باید آزمایش‌هایی انجام دهند ولی افراد در معرض خطر بهتر است هر ۶ تا ۱۲ ماه آزمایش‌های مربوط به سلامت کلیه را انجام دهند.

▪ چه وقت بیمار را برای دیالیز آماده می‌کنید؟

تا وقتی که عملکرد کلیه‌ها برای بدن کافی باشد، سعی می‌کنیم با دارو بیمار را در همان حالت نگه‌ داریم اما وقتی عوارض غیرقابل‌کنترل شود، ۲ گزینه پیش‌روی ما قرار می‌گیرد؛ اولین گزینه دیالیز است تا بتوانیم خون را تصفیه کنیم. تعداد جلسه‌ها بستگی به شدت نارسایی دارد و از

۱ بار تا ۳ بار در هفته انجام می‌شود، اما دیالیز را نمی‌توانیم به مدت طولانی ادامه دهیم. امروزه، پیوند اعضا در درمان این بیماران جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است و ابداع داروهایی که از پس زدن عضو پیوندی ممانعت می‌کند نیز این نوع از درمان را آسان‌تر کرده است پس گزینه نهایی و برتر پیوند کلیه است.

▪ آیا همه بیماران با نارسایی شدید کلیه، کاندید پیوند هستند؟

جوانان، کسانی که بیماری زمینه‌ای خاص ندارند، بیمارانی که رگ‌های کلیوی مسدود ندارند و افرادی که می‌توانند داروهایی را که برای جلوگیری از پس زدن کلیه داده می‌شود تحمل کنند کاندید‌های خوبی برای پیوند هستند. البته دهنده باید با گیرنده همخوانی نسجی داشته باشد. (اگر دهنده از بستگان بیمار باشد درصد موفقیت بالا خواهد بود)

▪ کلیه پیوندی چقدر عمر دارد؟

معمولا طول عمر ۵ تا ۱۰ ساله برای کلیه جدید پیش‌بینی می‌شود ولی آنچه طول عمر کلیه را بالا می‌برد، مراقبت بیمار از کلیه جدید و رعایت دستورهای داده‌شده توسط پزشک است. به صورت منظم و استاندارد بیماری که عوامل منفی زمینه‌ای را کمتر داشته باشد و کاملا دستورات را رعایت کند، بهتر می‌تواند از کلیه جدید محافظت کند. البته این به آن معنا نیست که کلیه پس بزند ولی بعد از این مدت کلیه پیوندی عملکردی مانند یک کلیه سالم را نخواهد داشت.

▪ مشکلات پیش روی این بیماران چیست؟

فرهنگ اهدای عضو در جامعه ما و شمار بیماران دچار نارسایی رو به گسترش است. پس باید امکانات زیادی را برای این عزیزان فراهم کنیم. بیماری که پیوند کلیه انجام می‌دهد باید به راحتی به داروهایی که مانع از پس زدن کلیه می‌شوند، دسترسی داشته باشد. لازم است سیستم سازمان‌یافته‌ای از این بیماران پشتیبانی کند. برخی از بیماران به دلیل ناتوانی مادی قادر نیستند پیوند کلیه را انجام دهند یا در تهیه دارو‌های بعد از پیوند دچار مشکل می‌شوند. سودجویی‌ها و دلالی‌ها، باید کاملا ریشه‌کن شود. خوشبختانه کشور ما در پیوند کلیه، جزء پیش‌رو‌هاست و درصد موفقیت بالایی را در این حیطه داریم. امیدواریم پیوند کلیه با حداقل هزینه و کمترین مدت انتظار بیمار برای پیوند باشد.

دکتر فاطمه خالقی