۱۰ فوریه ۱۷۵۵ ـ سالروز فوت منتسکیو و به این مناسبت نگاهی به اندیشه های او ـ سرمایه دار آزمند و تهیدست آسمان جل کنترل شدنی نیستند!

منتسکیو Montesquieu نویسنده، فیلسوف و حقوق شناس نامدار، مردی که قوانین اساسی کشور ها عموما بر پایه اندیشه های او تدوین شده است، دهم فوریه ۱۷۵۵ در ۶۶ سالگی درگذشت. او ۱۸ ژانویه سال ۱۶۸۹ …

منتسکیو Montesquieu نویسنده، فیلسوف و حقوق شناس نامدار، مردی که قوانین اساسی کشور ها عموما بر پایه اندیشه های او تدوین شده است، دهم فوریه ۱۷۵۵ در ۶۶ سالگی درگذشت. او ۱۸ ژانویه سال ۱۶۸۹ در پاریس به دنیا آمده بود و در رشته تاریخ و مقدمات علوم و فلسفه تحصیل کرده بود. نظرات منتسکیو وسیعا در قانون اساسی ایالات متحده امریکا بکار گرفته شده است. افکار منتسکیو در ایجاد انقلاب فرانسه سهم فراوان داشته است.

در زمینه اجتماعی، منتسکیو عقیده دارد که سرمایه داران آزمند (آنانکه که جز گردآوری پول و انباشتن ثروت اندیشه و انگیزه دیگر ندارند) و تهی دستان (مردم آسمان جل) قابل کنترل نیستند [وضعیت آمریکای امروز] و آمادگی برهم زدن و عبور از نظامات را دارند ـ هر دسته به طریقی. راه حل این است که با وضع مالیات تصاعدی و نیز وضع ضابطه ضد اجحاف و استثمار، کسب ثروت عادلانه و از تمرکز آن در دست عده ای معدود جلوگیری شود و ثروت وسیله و دلیل مداخله در وظایف دولت قرار نگیرد. همچنین با اتخاذ تدابیر ازجمله توزیع عادلانه درآمد به وجود تنگدست و بینوا در جامعه پایان داده شود. با این بیان، مونتسکیو خواستار فقرزدایی و تعیین سقف ثروت و کنترل آزمندی افراد است تا جامعه مصون از ایجاد عقده روانی، نارضایی ها، قانون شکنی ها و عصیان باشد و بیم و نگرانی وجود نداشته باشد. تفسیر این نظریه این است که انقلاب و فروپاشی عمدتا به خاطر ارتقاء سطح زندگی و رفاه و تامین عدالت اجتماعی ـ اقتصادی است تا به دست آوردن برخی آزادی ها. منتسکیو برقرارکردن این تعادل را از وظایف و تکالیف دولت ها دانسته که ارزیابی میزان شایستگی هر دولت برحسب درصد تحقق و تامین این تعادل است. مهمترین تالیف منتسکیو «روح القوانین» است که الگوی قوانین اساسی کشور ها قرار گرفته و درباره حقوق غیر قابل نقض مردم و حفظ این حقوق از تعرض است [به دست دولت]، و اینکه یک دولت چگونه باید حکومت کند و حدود اختیارات آن. تاکید بر تفکیک کامل قوای حکومتی (مقننه، قضائیه و اجرائیه*) بخشی از فلسفه سیاسی منتسکیو است تا موازنه قدرت (چک و بالانس) در جامعه حفظ و حقوق مردم از هرگونه گزند مصون و محفوط بماند. منتسکیو در «روح القوانین (الگوی قوانین اساسی)» که نخستین چاپ آن در ۱۷۴۸ انتشار یافت نوشته است: تکالیف و اختیارات قوای سه گانه حکومتی باید طوری تنظیم شده باشد که هریک از این سه قوه بتواند تجاوز قوه دیگر را از اختیاراتش مانع شود. به عبارت دیگر هر قوه اهرم کنترل دیگری باشد تا از حدود اختیاراتش تجاوز نکند.

منتسکیو قانون نویسی را کاری بس مهم و حساس می داند و توصیه می کند که یک قانون باید طوری نوشته شود که مسائل جامعه را کاهش و کیفیت زندگی را بالا ببرد و ایجاد تبعیض نکند و جامعیت داشته باشد. بنابراین؛ قانون باید با رعایت همه جوانب و ملاحظات تدوین، بررسی و سپس با توجه به نظرات واصله تصویب و با دقت تمام به اجرا گذاشته شود. قانونی که تحت فشار و یا برای تامین منافع یک دسته و گروه تصویب شود مردود است زیرا اجرای آن مآلا نظم جامعه را برهم خواهد زد.

به نظر منتسکیو، حکومت ها سه دسته اند؛ سلطنتی، جمهوری، و اتوکراتیک که در نوع سوم؛ ستمگری، زور گویی و اجحاف حد و حصر ندارد. منتسکیو معتقد است که اوضاع و شرایط موجود در هر جامعه که حاصل رویداد ها و تحولات تاریخی آن جامعه است نوع و وضعیت حکومت آن جامعه را تعیین می کند، به عبارت دیگر؛ تاریخ ملی عامل تعیین کننده نظام حکومتی است. منتسکیو زنان را ــ البته زنان قرن ۱۸ را ــ از نظر اشتغال به کارهای سیاسی برابر مردان نمی بیند!. منتسکیو در کتاب «نامه های ایرانی» اوضاع پاریس و روش زندگانی آن زمان را از قول یک مسافر خیالی ایرانی؛ به باد انتقاد گرفته و مسخره کرده بود. لبه تیز انتقاد او مخصوصا متوجه زندگانی لوکس و تشریفاتی اشراف و وضعیت کلیسا بود. منتسکیو نتیجه مطالعه و بررسی جزئیات تاریخ روم را در کتاب «طلوع و غروب امپراتوری روم» منعکس ساخته تا درس عبرت برای امپراتوران و اصحاب قدرت باشد.

___

××× اندیشمندان متاخر برسه قوه حکومتی (که در بالا آشاره شده است) یک قوه چهارم افزوده اند که ژورنالیسم و کل رسانه های گروهی (نشریات، کتاب، رادیو ــ تلویزیون، فیلم، عکس و وسائل تبلیغ و ترویج و از سال ۱۹۹۵؛ آنلاین ها) هستند که باید مستقل از هریک از سه قوه دیگر باشند تا بتوانند به وظایف خود عمل کنند.