پرهیز از دنیاطلبی

در روایتی از رسول مکرم اسلام (ص)، منشاء همه خطاها و گمراهی‌ها، نیرنگ دنیا و دلباختگی به آن دانسته شده است: "حب الدنیا رأس کل خطیئه"(نهج‌الفصاحه: ۲۸۳). تعبیراتی در کلام امیرالمؤمنین …

در روایتی از رسول مکرم اسلام (ص)، منشاء همه خطاها و گمراهی‌ها، نیرنگ دنیا و دلباختگی به آن دانسته شده است: "حب الدنیا رأس کل خطیئه"(نهج‌الفصاحه: ۲۸۳). تعبیراتی در کلام امیرالمؤمنین علی (ع) مشاهده می‌شود که حضرت دنیا را به عنوان عالم غرور و مغرور کننده معرفی کرده است؛ "و لا تغرنکم الحیوه الدنیا کما غرت من کان قبلکم من الامم الماضیه ...فاحذروا الدنیا؛ این زندگی پست و زودگذر دنیا فریبتان ندهد چنانکه گذشتگان را مغرور کرد، پس، از دنیا برحذر باشید"(نهج‌البلاغه، خطبه ۲۲۱).

دنیا هم مکر دارد و هم نیرنگ باز است، گاهی عطا می‌کند و گاه از دادن، ممانعت می‌ورزد، گاهی کسوت مقام را بر پیکر کسی می‌پوشاند و گاه همان را از تن او می‌کَند؛ "لا یدوم رخاؤها و لا ینقضی عناؤها و لا یرکد بلاؤها؛ نه آسایش آن دوام دارد و نه رنجش آن تمام شدنی است و نه امواج بلای آن آرام می‌گردد"(همان)، ولی در بعضی دیگر از خطبه‌ها و بیانات خود، این مطلب را تحلیل کرده، می‌فرماید: دنیا فریب نمی‌دهد، این انسان است که فریب می‌خورد، دنیا وقتی فریبنده است که آنچه در اوست کتمان کند، ظاهری زیبا و درونی تلخ و ناگوار داشته باشد، ولی اگر هم ظاهر زیبا را نشان داد و هم درون تلخ را، هم بعد نشاط‌آور و هم بعد اندوه‌بار را، فریبکار نیست بلکه ابزار فریب است نه عامل آن. باید عامل فریب را جستجو کرد، باید سبب فاعلی نیرنگ را کاوید و ابزار را از دست او گرفت و او را طرد کرد. هر چند در قرآن کریم نیز آمده است "فلا تغرنکم الحیوه الدنیا"(لقمان:۳۳) لکن این انسان است که ناشناخته دنیا را ابزار دست نیرنگ و فریب قرار می‌دهد و از آنجا آسیب می‌بیند. هر آنچه انسان را از خدا باز دارد دنیاست، خواه مال و فرزند و مقام یا تدریس و تالیف و تدوین کتاب، گاهی انسان که مشغول تدریس یا تالیف است تصور می‌کند که در مسیر خدا قدم برمی‌دارد غافل از آنکه در مسیر شیطان و تحت ولایت او بوده زیرا از اقبال مردم، لذت می‌برد و از ادبار آنان نگران می‌شود، خوشش می‌‌آید که مردم حرف او را بشنوند و سخن او را بپذیرند و در جامعه مطرح شود و اگر نامی از او نباشد، متاثر می‌گردد، او پیش از اینکه علاقه داشته باشد سخنش در دلها بنشیند مشتاق است که خود را در دلهای دیگران جا دهد، این علاقه به جاه همان دنیا است.

امیرالمؤمنین علی (ع) در بیان دیگری به صراحت می فرماید: "و حقا اقول ما الدنیا غرتک و لکن بها اغتررت؛ به حق می‌گویم که دنیا تو را نفریفته بلکه تو فریب خورده‌ای"(همان،خطبه ۲۱۴). سراب هرگز فریبکار نیست، انسان ناشناس که اهل راه نیست دچار سراب می‌شود. دنیا نیز فریبکار نیست این انسان است که دنیا را ابزار دست نیرنگ و فریب قرار می‌دهد. دنیا دو چهره زشت و زیبا دارد و هر دو را هم نشان داده است، دنیا ظاهری دارد و باطنی، آغازی و انجامی، فرازی و نشیبی، اوجی و حضیضی. هیچ کدام از اینها را کتمان نکرده و بی‌پرده نشان می دهد، پس او فریب نداده است. فریب آن است که باطنش را به صورت حق جلوه دهد و اوج را نشان دهد ولی حضیض را مخفی کند، تلخی و ناگواری‌ها را کتمان و پنهان کند. ولی اگر هر دو چهره را نشان داد، فریبکار نیست، اگر کسی دو بعد داشت و هر دو را نشان داد، نیرنگ باز نیست.

دنیا ابزار کار است و این انسان غافل است که ابزار را به دست دشمن می‌دهد و خود را نابینا می‌کند، دشمن از نابینایی او سوء استفاده کرده و وی را فریب می‌دهد. دنیا پرده از موعظه‌ها و اندرزها برگرفت، اگر باغ و بوستان و قصرها را نشان داد، بیمارستان و مرگ و گورستان را هم نشان داد، اگر جوانی و فربهی و تنومندی و خوشحالی را ارائه کرد، فرتوتی و سالمندی و نگرانی را نیز ارائه داد، هم نشانه‌های نشاط را و هم علامتهای اندوه را: "و لقد کاشفتک العظات و آذنتک علی سواء و لهی بما تعدک من نزول البلاء بجسمک و النقص فی قوتک اصدق و اوفی من ان تکذبک او تغرک؛ دنیا برای تو پندها هویدا ساخته و تو را به عدل و برابری آگاه کرده و به وعده‌هایی که به تو می‌دهد از قبیل رسیدن درد به اندامت و کم شدن تواناییت راستگوتر و وفادارتر است از آنکه با تو دروغ گفته یا تو را بفریبد"(همان).

دنیا هر دو روی سکه را نشان می‌دهد و علاقه دارد انسان فریب نخورده به راه بیاید، دنیا خانه خوب و عالم نیکویی است برای کسی که هر دو بعد آن را ببیند؛ امیربیان می فرماید: "و لنعم دار من لم یرض بها دارا و محل من لم یوطنها محلا؛ دنیا خوب سرایی است برای کسی که به آن دل نبسته و خوب جایی است برای کسی که آن را وطن (و محل اقامت همیشگی خود) قرار نداده است"(همان).

حاصل آنکه: دنیا فریبکار نیست اگر نیرنگی در کار است عامل آن خود انسان است. وسوسه‌های شیطانی به وسیله نفس هوسباز انسان را تحریک می‌کند بعد اندوه‌بار دنیا را نمی‌نگرد و تنها چهره نشاط‌آورش را می‌بیند و فریب می‌خورد.

علی خانی