شیوه های به کارگیری گیاهان دارویی

مسلماً اطلاعات مربوط به اثرات و خواص دارویی گیاهان از زمان های بسیار دور, به تدریج به دست آمده و سینه به سینه منتقل شده است بر طبق سنگ نوشته ها و شواهد دیگر به نظر می رسد مصریان و چینیان در زمره اولین جمعیت های بشری بوده اند که فراتر از ۲۷ قرن قبل از میلاد مسیح از گیاهان به عنوان دارو استفاده می کردند

مردم یونان باستان خواص دارویی گیاهان را به خوبی می‌دانستند . بقراط حکیم بنیانگذار طب یونان قدیم و شاگرد وی ارسطو برای استفاده از گیاه در درمان بیماری‌ها ارزش زیادی قائل بودند . آنها علاوه بر استفاده از گیاهان یونان از گیاهان کشورهای دیگر نیز استفاده می‌کردند. پس از آن یکی از شاگردان ارسطو به نام تئوفراست، مکتب درمان با گیاه را بنیانگذاری کرد. یعنی در درمان بیماری‌ها فقط از گیاهان استفاده می‌نمود . پس از آن دیوسکورید در قرن اول میلادی مجموعه ای از ۶۰۰ گیاه دارویی با ذکر خواص درمانی هر یک را تهیه و به شکل کتابی درآورد که این کتاب بعدها سرآغاز بسیاری از مطالعات علمی در زمینه گیاهان مذکور گردید به‌طوریکه مثلاً جالینوس پزشک معروف یونانی در کارهای خود از کتاب دیوسکورید استفاده کرد .

در قرون هشتم تا دهم میلادی دانشمندان ایرانی مانند ابوعلی سینا ، محمد زکریای رازی و دیگران به دانش درمان با گیاه رونق زیادی دادند و کتاب‌هایی مثل قانون و الحاوی را به رشته تحریر درآوردند . در قرن سیزدهم ابن بیطار مطالعات فراوانی در مورد خواص دارویی گیاهان انجام داد و خصوصیات بیش از ۱۴۰۰ گیاه دارویی را در کتابی که از خود به جای گذاشته یادآور شد.

پیشرفت اروپائیان در استفاده از گیاهان دارویی در قرن هفده و هجده ابعاد وسیعی یافت و از قرن نوزدهم کوشش‌های همه‌جانبه جهت استخراج مواد مؤثره از گیاهان دارویی، تعیین معیار معین برای تجویز و مصرف آن شروع شد و اکنون با در دست داشتن نتایج آزمایش‌ها و تحقیقات بسیار با کمال اطمینان می‌توان به تشریح علمی مزایای موجود در مواد مؤثره گیاهان دارویی در رابطه با انسان و حیوانات پرداخت .

با توجه به نقش اندام‌های گیاهان داروئی در درمان بیماری‌های مختلف و حساسیت آن‌ها به عوامل محیطی و نحوه فرآوری به بررسی روش استفاده و طرز تهیه داروهای گیاهی بر اساس کاربرد آنها می‌پردازیم.

طرز تهیه داروهای گیاهی

در تهیه دارو از گیاهان دارویی رعایت نکات زیر الزامی است :

۱ - قبل از تهیه دارو ، گیاهان را کاملاً شسته ، خشک کرده و خرد نمائید . (به استثناء خاکشی و اسفرزه)

۲ - دارو را هر بار به تازگی تهیه و میل نمائید .

۳ - دارو را پس از تهیه صاف کرده و قبل از مصرف برای جذب بهتر مقدار کمی عسل بیفزائید .

۴ - داروها را از محل مطمئن خریداری نمائید .

روش‌های گوناگونی برای تهیه داروهای گیاه در کتب مختلف پیشنهاد شده که در اینجا به مهمترین و مورد تأییدترین روشهای استفاده تکیه می کنیم:

دم‌کرده : یکی از بهترین و با ارزش‌ترین روش‌های تهیه داروهای گیاهی است که در عین حال ساده ، سریع و آسان نیز می باشد و بیشتر برای اندام‌های حساس گیاهی مانند برگ‌ها و گل‌ها استفاده می شود.

مقدار استاندارد : گیاه خشک gr۳۰ یا گیاه تازه gr۶۰ + cc۴۵۰ آب . برای مصرف ۳ بار در یک روز

روش تهیه : گیاه + یک لیوان آب جوش: به مدت ۱۰ دقیقه می گذارند (روی ظرف را درپوش بگذارید) . سپس صاف کرده و میل نمائید .

در این روش می‌توانیم مواد مؤثره را از داخل اندام‌ها برگ‌ها و گلبرگ‌ها (بافت‌های ظریف) خارج کرده و استفاده نمائیم . جوشانده : در این روش می‌توانیم مواد مؤثر اندام‌های سخت مثل ریشه‌ها ، ریزوم‌ها ، پوست ریشه و ساقه و بذرها را به نحو احسن استخراج نمائیم. توجه داشته باشید اندام‌هایی با بافت‌های ظریف مثل گل‌ها را اگر با روش جوشانده تهیه کنیم، در اثر حرارت بالا و نامناسب قسمت اعظم ماده مؤثرشان از بین خواهد رفت .

جوشانده ملایم : مقدار گیاه مورد نظر (مقدار استاندارد مانند دم‌کرده) را با لیوان آب جوش روی حرارت مستقیم گذاشته تا کمی قل بزند ، پس از ۱۰ دقیقه از روی حرارت برداشته ۱۰ دقیقه کنار گذاشته تا دم بکشد .

جوشانده معمولی : مقداری از گیاه مورد نظر را با یک لیوان آب سرد روی حرارت گذاشته تا جوش بیاید ، سپس از روی حرارت برداشته و صاف کرده و میل نمائید . - جوشانده قوی : گیاه مورد نظر را با یک لیوان آب سرد روی حرارت مستقیم گذاشته تا جوش بیاید پس از ۱۰ دقیقه از روی حرارت برداشته و ۱۰ دقیقه هم می گذاریم تا دم بکشد سپس مخلوط را صاف کرده و میل نمائید .

خیساندن: دو روش با آب سرد و با الکل

خیسانده آب سرد (عصاره): گیاه مورد نظر (به ازای هر gr۱۰ ، ۱ لیوان آب) را در آب سرد خیس کرده و به مدت ۱۲-۶ ساعت و درب ظرف را می‌بندیم در طی این مدت می‌توانیم گه‌گاه ظرف را تکان دهیم . پس از این مدت مخلوط را در یک پارچه توری می‌فشاریم ، مایع حاصل عصاره بدست آمده از گیاه مورد نظر است که هر بار می‌توانیم ۵ تا ۱۰ قطره را در یک فنجان آب سرد رقیق کرده و میل نمائید.

خیسانده‌های الکلی (تنتور): یکی از بهترین و مؤثرترین روش‌های تهیه داروی گیاهی است.

تنتور: عبارت است از خیساندن گیاه مورد نظر در الکل. مزایای استفاده از این روش:

۱ ) الکل به‌عنوان یک حلال مهم اکثر ترکیبات فعال گیاه را استخراج می‌کند.

۲ ) الکل یک ماه نگهدارنده است. بدین ترتیب پس از تهیه تنتورها شما می توانید تا مدت ۲ سال این ترکیبات را نگه می‌دارد .

توجه: در تهیه تنتورها فقط یک گیاه را می‌توانید برای تهیه در نظر بگیرید . پس از تهیه تنتورها شما می‌توانید از هر تنتور چند قطره را در یک فنجان آب رقیق کرده و میل نمائید.

مقدار استاندارد: گیاه خشک gr۲۰۰ ، یا گیاه تازه gr۵۰۰-۴۰۰ + ۱ لیتر الکل (۲۵ درصد)

برای هر بار استفاده ۵ سی سی (میلی لیتر) را در یک فنجان آب سرد رقیق کرده و با مقداری عسل میل نمائید.

---