پنجشنبه, ۱۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 2 May, 2024
چهل شمع و چهل منبر
ماه محرم اولین ماه سال هجری قمری است. ماهی که از دیرباز و حتی دوران جاهلیت عرب، ریختن خون و جنگ در آن حرام اعلام شده و اعراب به حرمت نگاه داشتن امرگردیده و از جنگیدن منع شده‌اند.اما در دوم محرم الحرام سال ۶۱ هجری قمری که کاروانی متشکل از امام حسین و ۷۲ تن از یارانش به همراهی اهل بیت حضرت وارد منطقه کربلا در نینوا شدند شاید کسی فکر نمی کرد که این قانون که از زمان جاهلیت در اعراب محترم شمرده می‌شده، در عهدی شکسته شود که پرده‌های جهالت دریده شده‌اند. اما در جنگی نابرابر طبق آنچه که در تاریخ روایت گردیده، در روز دهم ماه محرم که بعدها به عاشورا معروف گردید، امام حسین به همراه یارانش به شهادت رسیده و اهل بیت امام به اسارت رفتند. مویه و شیونی که طایفه بنی اسد بر پیکر بدون سر سیدالشهدا و یارانش کردند، پایه گذار مراسم عزاداری شد که همه ساله توسط شیعیان در هر نقطه از جهان انجام می گیرد.کشور ما ایران به عنوان کشوری شیعه نشین، یکی از نقاطی است که این مراسم را با آیین‌های خاصی برگزار می کند. این آیین‌ها گرچه کمابیش به هم شبیه هستند ولی در شهرهای مختلف با هم متفاوت هستند.
● آذربایجان غربی
در استان آذری نشین آذربایجان غربی، در این ماه هر گونه حرکتی که بیانگر سرور و طرب باشد منع گردیده وحتی توسط اقلیت‌های دینی و هموطنان سنی مذهب نیز رعایت می گردد. بطوری که در صورت وجود عقد و ازدواج نیز جشنی انجام نمی‌گیرد و مراسم بطور ساده برگزار و زمان جشن و سرور به بعد از ماه محرم و صفر موکول می گردد.
از پیش از شروع محرم دسته‌های سینه زنی و زنجیر زنی خود را برای مراسم آماده کرده و در داخل مساجد جمع می شوند و مراسم نوحه خوانی دارند. در روز تاسوعا، از سحرگاه دسته‌های سینه زنی، در خیابانها به حرکت درآمده و با همراهی مردم به نوحه سرایی می پردازند.
در این ایام، نذورات مردمی بسیاری اعم از شربت ، شیرداغ و مواد غذایی توسط مردم تهیه و در معابر پخش می گردد. بسیاری از مردم نذورات خود را به صورت پخش همگانی در منازل یا مساجد، انجام می دهند و معتقدند که خداوند، حاجات کسانی را که این سفره‌ها را پهن می کنند یا از این سفره تناول می‌کنند برآورده می‌سازد. در این ایام در صورتی که بیماری وجود داشته باشد توسط همراهانش در مسیر عزاداران قرار می‌گیرد و توسط مداح یا روحانی که در پیش دسته سینه زنی حرکت می کند و سایر عزاداران، با توسل به حضرت حسین(ع) برایش دعا شده وطلب شفا می گردد.
● ارومیه
گاه دیده شده است که در مناطقی از شهر ارومیه که اقلیت‌های دینی سکنی دارند، در مسیرهای حرکت سینه زنان، این افراد هم همراه با عزاداران حسینی اشک می ریزند.
علم و کتل به عنوان نماد جنگ روز عاشورا و اسب، به عنوان سمبلی از ذوالجناح که مرکب امام حسین بوده است و گهواره به یاد حضرت علی اصغر، از نمادهایی هستند که در این ایام توسط عزاداران حمل می‌شوند. مردم معتقدند که نذری برای این گهواره، موجب شفای کودکان بیمار است.
در بعضی از شهرهای ارومیه، شبیه خوانی جزو مراسمی است که در این ایام برگزار می شود که به نوعی یادآور صحنه جنگ کربلا و بازگو کننده چگونگی به شهادت رسیدن حضرت و اطرافیان اوست.
در این شبیه خوانی‌ها، بخصوص در سحرگاه عاشورا که ماجرای شهادت حر، تعزیه خوانی می شود فضا بسیار حزن آور شده و با تعزیه چگونگی شهادت حضرت علی اکبر، خود حضرت و مخصوصا حضرت عباس به اوج خود می رسد که پس از آن در ظهر عاشورا، به آتش کشیدن چادرها و به اسارت رفتن اهل بیت امام، تعزیه شده و به نمایش در می آید.
دیده شده است که در بعضی از روستاها و شهرهای آذربایجان غربی، این دسته‌های عزاداری به اماکن متبرکه و امامزاده‌ها نیز می روند و در بسیاری از این امامزاده‌ها یا اماکن، مردم نذورات خود را از قبیل شیرداغ و حلوا و ...... پخش می کنند و حتی آنان که گوسفندی نذر دارند در برابر دسته‌های عزاداران، گوسفند خود را قربانی کرده و گوشت آن را برای تهیه غذای عزاداران به مساجد و حسینیه‌ها می دهند. پس از واقعه روز عاشورا و به آتش کشیده شدن خیمه‌ها، در پایان روز و غروب آفتاب، بسیاری از مردم در این شب که به شام غریبان موسوم است، از روشن کردن چراغ و خوردن غذای گرم و حتی خوابیدن تا نزدیکی سحر خودداری می کنند.
عزاداری مردم تا سه روز بعد از روز عاشورا ادامه دارد و در صبح روز سوم که مردم ارومیه به آن «اهل قبیله» می‌گویند، تعدادی از جوانان در دسته‌های کوچک سینه زنی با خواندن نوحه‌هایی مبنی بر دفن جسم بی سر امام حسین (ع) از چند محل عبور و سپس به مسجد یا حسینیه مبدا خود بازمی گردند و بدین ترتیب عزاداری تمام می شود ولی محدودیات شادی وطرب تا اول ماه ربیع ادامه دارد.
● کردستان
در کردستان نیز این آیین‌ها تقریبا به همین شکل است. بطوری که در ده روز اول ماه محرم مردم یکپارچه سیاهپوش شده و به صورت دسته‌های سینه زنی و زنجیر زنی به عزاداری می‌پردازند. از روز ششم محرم، برگزاری تعزیه خوانی نیز به مراسم زنجیر زنی اضافه می شود و در شبهای هفتم و هشتم و سیزدهم محرم، ذکر خوانی نیز انجام می گیرد. در ذکر خوانی، مردم به صورت دو گروه درمی‌آیند و در پایین منبر نشسته و به ذکر اشعاری در باب مصیبت کربلا می‌پردازند.
نذورات معمولا به صورت شیر ، خرما، شربت زعفران و ....... مرسوم است. اما در سنندج که از شهرهای مهم استان کردستان است، نان و ماست بخصوص در ظهر عاشورا به نیت حضرت عباس پخش می گردد و بچه‌هایی که برای این مراسم نذر می شوند، لباس سفید می پوشند. علاوه بر مساجد و تکایا، خانه سادات امجد و خانه معتمدهاشمی‌ها، که در خیابان صلاح الدین ایوبی قرار دارند نیز، در این ایام میزبان دسته‌های سینه زنی هستند. در سنندج در روز عاشورا عزاداران سر و صورت خود را گل می‌مالند که به آن گل گیران گفته می شود و در شب شام غریبان درحالی که هریک فانوسی کوچک در دست دارند، پشت علامت چلچراغی که در جلوی دسته حرکت می کند، حرکت می‌کنند.
