ویتامینی که کمبودش زیاد است

توصیه ها و هشدارهای دکتر مجید حاجی فرجی رییس انستیتو تحقیقات تغذیه کشور درباره کمبود ویتامین D در ایران

سرانه مصرف شیر در کشور ما بسیار پایین و سن ابتلا به پوکی استخوان نیز رو به کاهش است. اگر به همه اینها شیوع ۷۰درصدی کمبود ویتامین D را هم اضافه کنیم، دستتان می‌آید که چه بیماری‌هایی در انتظارمان خواهد بود...

نکته این است که منابع غذایی‌مان هم از نظر ویتامین D فقیر هستند. با این اوصاف، تنها راه مقابله با این مشکل، غنی کردن موادغذایی با ویتامین D است. در این باره با دکتر مجید حاجی‌فرجی، رییس انستیتو تحقیقات تغذیه کشور گفت‌وگو کرده‌ایم.

▪ چرا کمبود ویتامین D در این سال‌ها در کشور ما بیشتر شیوع پیدا کرده است؟

چون تنها راه موثر تامین نیاز این ویتامین، قرارگرفتن در معرض نور آفتاب و ساخته شدن آن در پوست است. در واقع، پس از آنکه افراد از زمان طفولیت تا ۲ سالگی قطره AD مصرف می‌کنند، هیچ ماده غذایی غنی از ویتامین D دریافت نمی‌کنند. از سوی دیگر، به دلیل شیوه زندگی، امکان اینکه کودکان و بزرگسالان در معرض نور آفتاب قرار بگیرند، کم شده است؛ مثلا کارمندان صبح‌ها قبل از طلوع آفتاب به محل کار می‌روند و معمولا بعد از غروب آفتاب به منزل برمی‌گردند. دانش‌آموزان نیز در مدارس امروزی کمتر در معرض نور آفتاب قرار می‌گیرند. علاوه بر این، مردم فعالیت بدنی چندانی ندارند در نتیجه کمتر هم در معرض نور آفتاب هستند. سه مولفه فعالیت فیزیکی و تامین مقدار کافی کلسیم و ویتامین D در رشد بهینه بچه‌ها به‌خصوص رشد قدی آنها تاثیر دارند و در بزرگسالان از پوکی استخوان و عوارض آن پیشگیری می‌کند. از طرفی، در سا‌ل‌های اخیر، شیوع بیماری‌هایی مانند ام‌اس و دیابت، هم در کشور ما و هم در کشورهای اروپایی بیشتر شده و کمبود ویتامین D در ایجاد و تشدید آنها نقش دارد چون در بدن این بیماران، ذخیره ویتامین D‌ پایین است.

▪ در حال حاضر در چه گروه‌هایی در کشور کمبود ویتامین D بیشتر است؟

از ۱۰ سال گذشته انستیتو تحقیقات تغذیه، بررسی اپیدمیولوژیک کمبود ویتامین D را در سطح جامعه شروع کرد و تحقیقی در سال ۸۶ در دبستان‌های مناطق مختلف تهران انجام شد که نشان داد کمبود ویتامین D در سطوح مختلف (از خفیف تا شدید) در کودکان سنین دبستان ۶۸ تا ۹۰ درصد است و حدود ۶۹ درصد دانش‌آموزان دبستانی به درجه‌های شدید کمبود این ویتامین مبتلا هستند. این درحالی است که حتی اگر فردی که دچار کمبود ویتامین D است، کلسیم کافی از لبنیات یا مصرف مکمل‌ها دریافت کند، جذب کلسیم در بدنش پایین خواهد بود. به همین دلیل و با مشاهده شیوع بالای کمبود ویتامین D، اقدام مداخله‌ای انجام دادیم و بحث آموزش مطرح شد یعنی در رسانه‌های مختلف و مدارس، فعالیت فیزیکی در معرض آفتاب را آموزش دادیم تا افراد حداقل در روز ۱۲تا ۱۵ دقیقه در معرض نور آفتاب فعالیت فیزیکی داشته باشند. علاوه بر این، تحقیق دیگری نیز انجام و در آن ۳ گروه در نظر گرفته شد؛ به گروه اول مکمل ویتامین D و کلسیم دادیم، به گروه دوم شیر غنی‌شده با ویتامین D و کلسیم و به گروه سوم آب میوه غنی‌شده با کلسیم و ویتامین D. هرچند به دلیل هزینه زیاد، با این تحقیق نتیجه مورد نظر به دست نیامد اما مشخص شد هر چه میزان ویتامین D در این موادغذایی را بالا ببریم، ذخایر ویتامین D بدن نیز بالاتر می‌رود.

▪ آیا تفاوتی بین جذب کلسیم و ویتامین D در شیر و آبمیوه و مکمل وجود نداشت؟

نه، تفاوتی در جذب نداشتند بنابراین چون آبمیوه به صورت کنسانتره است، مصرف آن را برای همه افراد توصیه نمی‌کنیم اما اگر برخی افراد به دلایلی نتوانند شیر مصرف کنند، می‌توانند آبمیوه بنوشند.

▪ کلا کدام موادغذایی را می‌توان غنی‌سازی کرد؟

بهترین پایه غنی‌سازی برای ویتامین D، لبنیات است و در مورد سایر موادغذایی اثر و مقدار آن اهمیت دارد. در مورد گروه‌هایی که نمی‌توانند لبنیات مصرف کنند می‌توان غنی‌سازی آبمیوه‌ها را مطرح کرد. ویتامین D آنقدر اهمیت دارد که کشورهای اروپایی حتی بیسکویت و شکلات‌هایشان را با این ویتامین غنی‌سازی کرده‌اند.

▪ با وجود آمار کمبود ویتامین D، چرا در کشور ما غنی‌سازی لبنیات انجام نمی‌شود؟

چون غنی‌سازی کار پیچیده‌ای است که به تکنولوژی و هزینه نیاز دارد و دولت باید در این زمینه کمک کند. از سوی دیگر، قوانین کودکس (مجموعه قوانین غذایی) در ایران سطح ویتامین D برای غنی‌سازی را بسیار پایین در نظر گرفته و باید این دوزها را تغییر دهیم. در کمیته‌ای که از مسئولان معاونت بهداشتی و سازمان غذا و دارو و انستیتو تحقیقات تغذیه تشکیل شده، این موضوع در حال بررسی است تا دوز ویتامین D در غنی‌سازی تغییر کند. با این کار می‌توانیم غنی‌سازی لبنیات را به صورت پلکانی و اول برای گروه‌های در معرض خطر یعنی کودکان دبستانی (با غنی‌سازی شیر مدرسه) شروع کنیم. به هر حال پیگیری پروژه غنی‌سازی مداخله‌ای در سطح جامعه در انستیتو ادامه دارد و در تلاش هستیم موافقت مسئولان را برای غنی‌سازی بگیریم.

▪ کمبود ویتامین D چه علایمی دارد؟

متاسفانه کمبود ویتامین D نشانه ظاهری ندارد و فقط از طریق آزمایش خون می‌توان این کمبود را تشخیص داد. آزمایش تشخیص ویتامین D تاکنون جزو آزمایش‌های متداول پزشکان نبوده ولی در سال‌های اخیر، پزشکان متخصص، آزمایش وضعیت ویتامین D را مورد توجه قرار دادند.

▪ در حال حاضر یکی، دو کارخانه شیر غنی‌شده تولید می‌کنند، اگر فردی دچار کمبود باشد، آیا با خوردن روزی یک تا دو لیوان از این شیرها ویتامین D مورد نیازش تامین می‌شود؟

ویتامین D موجود در این شیرها به دلیل استانداردهایی که کودکس تعیین کرده، خیلی پایین است و نمی‌تواند ویتامین D مورد نیاز بدن را تامین کند. ما در تحقیقاتمان استاندارد کودکس را ۲ برابر کردیم که تغییر جزئی در ذخایر ویتامین D بدن ایجاد کرد، حال با وجود شیوع۷۰ تا ۹۰ درصدی کمبود ویتامین D، این مقادیر غنی‌سازی نمی‌تواند کاری از پیش ببرد.

▪ با این اوصاف نمی‌توان توصیه زیادی برای تامین ویتامین D‌ مورد نیازبدن داشت! در مورد مصرف مکمل‌ها و آمپول‌های تزریقی ویتامین D چه توصیه‌ای دارید؟

مکمل‌های ویتامین D با صلاحدید پزشک و با دوز مشخص باید مصرف شود. همچنین هر چند آلودگی هوا سطح تابش آفتاب را کم می‌کند، اما باز هم فعالیت فیزیکی ۱۲ تا ۱۵ دقیقه در روز آن هم در هوای آزاد می‌تواند به تامین ویتامین D‌ مورد نیاز بدن کمک کند. گاهی هم پزشکان بنا بر نیاز بیمار آمپول ویتامین D را تجویز می‌کنند، اگر بیمار مشکل دیگری نداشته باشد و دوز مورد نیاز را دریافت کرده باشد، ذخیره ویتامین D افزایش پیدا می‌کند.

مهدیه آقازمانی