پیشقراولان تاریخ نگاری اروپا

هر چند نمی‏توان دو اثر حماسی و مشهور هومر، یعنی ایلیاد و اودیسه را در چهارچوب های امروزی تاریخ‌نگاری آثاری تاریخی به شمار آورد اما واقعیت این است که زایش ادبیات تاریخی و تاریخنگاری …

هر چند نمی‏توان دو اثر حماسی و مشهور هومر، یعنی ایلیاد و اودیسه را در چهارچوب های امروزی تاریخ‌نگاری آثاری تاریخی به شمار آورد اما واقعیت این است که زایش ادبیات تاریخی و تاریخنگاری در یونان باستان از درون ادبیات حماسی و به طور مشخص آثاری نظیر ایلیاد و اودیسه صورت گرفته است و قدیمی ترین حماسه ها و اساطیر یونانی در درون این آثار درج شده است. بنابراین هومر را می‏توان نخستین کسی به شمار آورد که به نحوی اطلاعات و مواد تاریخی این عصر از جامعه یونانی را به یادگار گذاشته است و پس از وی هکاتئوس و هلنی کوس در توسعه و تکمیل ادبیات داستان کوشیده و به پردازش قصه ها و داستان های حوزهٔ قرن ششم ق. م پرداخته اند.‏

واقعیت این است که محور اصلی آثار مورد اشاره صرفا بر مدار قهرمانان، خدایان و جدال و کشمکش آنان که بیشتر به افسانه و اسطوره شباهت دارد، قرار گرفته است. به هر تقدیر این آثار به هر صورت هم در ارائهٔ نخستین اطلاعات تاریخی و هم در زایش ادبیات تاریخی دنیای یونانی و رومی مؤثر افتادند و بسیار قابل توجه و اهمیتند. ‏

به هر تقدیر، باید هرودوت را اولین مورخ یونان باستان دانست که بر خلاف تفکر روایی و رزمی هومر، وقایع اجتماعی و پدیده های بشری و نه فوق بشری و نیز رخداد های مربوط به نزاع ها و جدال های سیاسی داخلی و خارجی را به عنوان پدیده های انسانی مورد توجه قرار داد و آنها را به عنوان حوادث و رویدادهای تاریخ و سیاسی به ثبت رساند.‏

پس از هرودوت، توسیدد دیگر مورخی بود که آنچه هرودوت بنا نهاده بود را توسعه بخشید. توسیدد تاریخ جنگ های پلوپونزسی را به رشته تحریر در آورد.

روش توسیدد در تاریخ نگاری بر اساس دقت و توجه بر علل و عوامل حوداث و رویداد های تاریخی قرار گرفت لذا می‏توان وی را به عنوان اولین مورخی که با روشی علمی به تاریخ نگاری پرداخت به شمار آورد. از دیگر ویژگی های تاریخ نگاری توسیدد این بود که وی تفکر واقع گرایی را با معیار های ادبی و هنری در تاریخ نگاری به هم در آمیخت و نظم تاریخی را به گونه‏ای هنری به نمایش گذارده و آیین سخنوری را وارد تاریخ نگاری کرد.‏

هر چند مورخانی که پس از توسیدد پای در عرصه تاریخ نویسی گذاردند بیشتر به نوعی از تاریخ نگاری توجه نشان دادند که مورد اقبال رجال و شاهزادگان بود و به مباحثی نظیر منش و اصول اخلاقی و فردی مربوط می‏شد، اما به ظهور پلو بیوس سنت تاریخ نگاری هرودوت و مخصوصا توسیدد پس از یک وقفه کوتاه مجدداً احیا شد بنابر این از این رهگذر توسیدد توانست تا قرن ها تاریخ نگاری اروپا را تحت تأثیر روش خویش قرار دهد. و از این حیث تاریخ اروپا به لحاظ توسعه و تکمیل تاریخ نگاری مدیون وی می‏باشد.

تاریخ نگاری رومی نیز تحت تأثیر و دنباله رو تاریخ نگاری یونان بود و حتی اولین مورخان رومی آثار خود را به زبان لاتین به نگارش در می آوردند. پیشقراول تاریخ نگاران رومی جولیوس بود که به نگارش گزارش جنگ های گالیک پرداخت. در این گزارش جولیوس بر دقت، واقع گرایی، وضوح و نظم تاریخی و میزان بالایی از صحت و درستی تأکید نمود.‏

مورخ معروف دیگر رومی تاسیتوس بود که به روش پلو بیوس در تاریخ نگاری علاقه‌مند بود. وی به تجزیه و تحلیل رویداد ها پرداخت و بر همین اساس در تاریخ و سالنامه مشهورش تلاش قابل ملاحظه‏ای انجام داد تا علل انحطاط و زوال امپراتوری روم را بیان کند.‏

علی‏رغم تلاش هایی که در تاریخ نگاری یونانی و رومی برای گزینش دقیق و صحیح اطلاعات و بیان واقع گرایانه رویداد ها انجام گرفته است اما اکثر مورخان یونانی و رومی به شدت تحت تأثیر فرهنگ رایج زمانه خویش بوده‏اند که با نفوذ و سیطرهٔ اسطوره ها، خدایگان و افسانه سرایی همراه بوده است.

ساناز علیمحمدی