تئاتر شهرستان بودن یا نبودن

تئاتر شهرستان ها با وجود داشتن پتانسیل فراوان به دلایل مختلفی دچار ضعف و كاستی هایی است كه نتیجه آن در عرصه های تئاتر ملی و بین المللی انعكاس یافته است

بسیاری از هنرمندان این حوزه هنری به‌خاطر نبود امكانات فرهنگی و هنری لازم به تهران كوچ كرده و به اجرای فعالیت‌های نمایشی پرداخته‌اند. باتوجه به چنین روندی تئاتر در شهرهای مختلف كشور با وجود خیل علاقه‌مندان به حوزه‌های هنرهای نمایشی به‌ویژه در شهرستان‌ها سبب دلسردی، نومیدی و در یك كلام هدر شدن استعدادهایی منجر خواهد شد كه بخش عظیمی از سرمایه‌های فرهنگی كشور به‌شمار می‌روند.

اطلاعات آماری به‌دست آمده درخصوص تئاتر شهرستان‌ها نشان می‌دهد كه استان‌های چهارمحال و بختیاری، زنجان، سمنان، قزوین، كهگیلویه و بویراحمد، گلستان و هرمزگان مؤسسه تئاتری ندارند. این در حالی است كه مؤسسه‌های تئاتر در استان‌های آذربایجان غربی، بوشهر، خراسان، سیستان و بلوچستان، فارس، قم، كرمانشاه، كرمان، لرستان و یزد فعالیت مستمر دارند.

نكته قابل توجه این‌كه ۳۶ درصد مؤسسات تئاتری بدون مجوز در استان خوزستان قرار دارد و مؤسسه‌های تئاتری در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، بوشهر، یزد، مركزی، لرستان، كرمانشاه، كردستان و فارس رسمی و دولتی هستند و این در حالی است كه استان‌های اردبیل، قم، همدان و ایلام فاقد مؤسسه‌های تئاتری دولتی گزارش شده‌اند.

آمار به‌دست آمده نیز حاكی از آن است كه ؟؟؟ مؤسسه‌های تئاتر استان‌های اردبیل، ایلام و قم استقلال حقوقی داشته و استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، بوشهر و سیستان و بلوچستان، فارس، كردستان، كرمانشاه، گیلان، لرستان، مركزی، همدان و یزد فاقد مؤسسه تئاتری مستقل هستند.

اما آنچه بهتر و بیشتر می‌تواند از وضعیت تئاتر شهرستان‌ها را بیان كند، نظرات و سخنان هنرمندان شهرستانی است كه از نزدیك با این حیطه هنری سروكار دارند. بهمن مرتضوی هنرمند كرمانشاهی در خصوص علت ضعف و نارسائی‌های موجود تئاتر شهرستان معتقد است: نباید از یاد برد كه تئاتر شهرستان بخش وسیعی از تئاتر كشور را شامل می‌شود و بسیاری از بزرگان حوزه هنرهای نمایشی كه در مركز زندگی می‌گذرانند از شهرهای دیگر آمده‌اند. دهه پنجاه، دهه پربار برای این تئاتر بود زیرا كارشناسان فعال و پرانرژی پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه‌های هنر با تمام توان كه همت به آموزش علاقه‌مندان شهرستانی بستند و بزرگانی نظیر هادی مرزبان، همایون ایرانیون، آتش تقی‌پور، جمشید ملك‌پور و... كه كلاس‌های آموزش آنها كمتر از سطح آكادمیك نبود، تدریس می‌كردند.

وی همچنین می‌افزاید: پس از چند سال یعنی ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۶ تئاتر در بسیاری از شهرستان‌ها، سطحی بالا و همطراز تئاتر روز ایران داشت اما به یكباره در وضعیت نابسامانی قرار گرفت و حتی تأسیس چندین دانشگاه هنر در چند استان نیز كمكی به رفع این مشكلات نكرد. مراكز هنری استان‌ها به‌دلیل نبود آموزش صحیح، از تئاتر روز عقب‌ماندند و این پسرفت تا آنجا ادامه یافت كه كلاس آموزش تئاتر نیز جلوه به‌معنی به خود گرفت.

مرتضوی اضافه می‌كند: كارشناسان و فارغ‌التحصیلان دهه شصت از كارآیی و عملكرد بهتری برخوردار بودند درحالی‌كه تحصیل‌كردگان این رشته در این سطح نبودند و متأسفانه در اوائل دهه هشتاد نیز بسیاری از فارغ‌التحصیلان، كسانی هستند كه به اجبار به دانشگاه هنر و به‌ویژه رشته تئاتر راه‌یافتند، چنین جریانی ضعیف شدن تئاتر شهرستان‌ها را بیش از پیش سبب شد.

اكبر ابوترابی از بازیگران تئاتر استان كرمان در این‌باره می‌گوید: سطح آگاهی و نگرش افراد بومی نسبت به مقوله تئاتر هنوز در سطحی نیست كه با این پدیده مدرن، ارتباطی منطقی و تعاملی مناسب برقرار كنند. از طرفی اجرا نشدن تئاتر به‌ویژه تئاتر خوب و جذاب در شهرها به‌همراه سطح پایین مطالعات و تحقیقات در این حوزه هنری، دلایل دیگر این كاستی‌ها به‌شمار می‌روند، البته نداشتن پشتوانه اقتصادی و قدرت مالی برای انجام نمایش و نیز نبود امكانات آموزش مستمر و پی‌گیری نیز به ضعف تئاتر در شهرستان‌ها به‌طور چشمگیری افزوده است.

علی شفیعی كارگردان و بازیگر استان كرمان در این خصوص یادآور می‌شود: آنچه به‌عنوان معضلات رشد و بالندگی تئاتر شهرستان دیده می‌شود، در چند بخش قابل تقسیم است: فرهگ اجتماعی و بومی هر منطقه، مشكلات اقتصادی هنرمندان، نبود حمایت‌های دولت، كمبود مراكز آموزشی باتجربه، جلوگیری از ارائه ایده‌ها و افكاری كه برمبنای طرز تفكر سیاسی شكل گرفته است، برخی سیاست‌های اشتباه در برپایی جشنواره‌ها كه همگی به‌نوعی از اعتلا و گسترش این هنر ممانعت به عمل‌ آورده‌اند. سیدكاظم آرمیون، نویسنده، بازیگر و كارگردان شهرستان انار كرمان نیز پیرامون این مقوله خاطرنشان می‌كند: كمبود فضاهای آموزشی اعم از نبود استادان باتجربه و ماهر، كتب تخصصی و فیلم و مجله‌های آموزشی مناسب كه علاقه‌مندان را در شكوفایی و شناخت استعدادهای خود یاری رساند و ردیف بودجه اندك موجود سبب ضعف و كاستی‌های بسیاری شده است. از سوی دیگر، نمایش‌های حرفه‌ای در شهرستان‌ها اجرا نمی‌شود و این محرومیت، علاقه‌مندان تئاتر را بیش از پیش به حاشیه می‌راند. هرچند كه بی‌توجهی مسئولان و متولیان فرهنگی استان‌ها در قبال هنرمندان شهرستانی و نیز كمبود سالن‌های مخصوص تئاتر مزید علت نیز شده است.

حسن رونده كارشناس تئاتر مناطق مركز هنرهای نمایشی نیز در این‌باره عقیده دارد: باتوجه به وضعیت كنونی تئاتر در كشور، نمی‌توان تئاتر در شهرستان‌ها را از پیكره تئاتر ایران جدا كرد. وقایع و اتفاقاتی كه در حوزه تئاتر كشور شكل گرفته و می‌گیرد، و می‌توان از آنها به‌عنوان آسیب‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری این حوزه نام برد، همگی عناصری هستند كه مانعی جدی بر سر راه اعتلای تئاتر به‌شمار می‌روند. اما ذكر این نكته لازم است كه ضعف كلی این تئاتر، به دلیل نبود نگاه خودباورانه اهالی تئاتر شهرستان‌ها به فعالیت‌های هنری خود بوده و تحلیل، ارزیابی و تجدیدنظر در خصوص این رویكرد امری ضروری است.

همایون قنواتی مدیر هماهنگی تئاتر امور استان‌ها نیز در این‌باره معتقد است: یكی از دلایل ضعف تئاتر در شهرستان‌ها نبود سازماندهی مناسب در این عرصه است. نبود امكانات نمایشی ‌مناسب برای اجرای نمایش با توجه به كمبود فضاهای نمایشی در شهرها از دیگر علل نابسامانی این تئاتر به‌شمار می‌رود. البته برخی هنرمندان و نویسندگان از متون مناسب و قوی برای افزایش سطح كیفی تئاتر كم‌بهر‌ه‌اند و در ادامه نبود حمایت‌ها و پشتیبانی‌های لازم برای اجرای عمومی و تشویق مردم برای شركت در سالن‌های تئاتر، از جمله معضلاتی است كه متأسفانه در تئاتر شهرستان قابل مشاهده است.

وی همچنین می‌افزاید: در مراكز استان‌ها و به‌طور كلی شهرهای مختلف شاهد برگزاری جشنواره‌های بومی، محلی و استانی نیستیم و این خود سبب شده مخاطب با توجه به عوامل بیان شده پیشین، چندان از تئاتر استقبال نكند و در این مسیر تئاتر شهرستان بیش از پیش به انزوا و حاشیه رانده شود.

مهدی صباغی از هنرمندان خراسانی نیز در این‌باره معتقد است: تلاش‌های هنرمندان مظلوم شهرستان‌ها كه با كمبودهای بسیار، عاشقانه و خالصانه برای رشد و تعالی این حوزه هنری فعالیت می‌كنند قابل تقدیر است. اما در بررسی بهبود وضعیت كنونی تئاتر شهرستان‌ها باید گفت متأسفانه به‌دلیل بی‌برنامگی و ناآگاهی‌های برخی از مسئولان و مقام‌های شهرستانی كه سنخیت مناسب با هنر تئاتر ندارند، خواه‌ناخواه باید شاهد بی‌نظمی در روند نابسامان تئاتر شهرستان‌ها باشیم و این نقیصه سال‌هاست كه بر تئاتر كشور سایه افكنده است.

وی همچنین اضافه می‌كند: باید دور از تعصبات افراطی و با خلوص نیت به بررسی و شناسایی دقیق و جداسازی بی‌هنران از هنرمندان این رشته پرداخت. مسئولان فرهنگی هنری شهرستان‌ها باید با دقت نظر بیشتری به این معضل نگاه آگاهانه داشت باشند و در رفع آن بكوشند و برای باروری و تهیه و تدارك ابزارها و فراهم آوردن امكانات آموزشی دریغ نورزند و نیز بودجه مناسب را به‌دقت صرف هزینه این هنر كنند.

امیررضا كوهستانی، هنرمند شیرازی در این‌باره تأكید می‌كند: از دیرباز تا به امروز تئاتر شهرستان‌ها با مشكلات زیادی مواجه بوده كه از جمله آنها نبود كتابخانه‌های تخصصی،‌ مراكز حرفه‌ای بخش خصوصی و ناهماهنگی با سیاست‌های اصولی وزارت ارشاد است. از سویی كارشناس مجرب و متبحر كه دائما بتوانند یكی دو گروه حرفه‌ای را سازماندهی و ساماندهی كند، وجود ندارد. متأسفانه در شهرستان‌ها با كمبود خانه‌های فرهنگ و كانون فیلم روبه‌رو هستیم كه این همه، ضعف فراوانی برای تئاتر شهرستان‌ها به‌شمار می‌آیند.

رضا صابری از نویسندگان و كارگردانان خراسانی در این خصوص عنوان می‌كند: پس از پیروزی انقلاب با وجود حمایت‌های لفظی فراوان متولیان امور هنری، مبنی بر این‌كه تئاتر شهرستان نیمی از هویت تئاتر كشور است،‌ متأسفانه كمتر به این بخش فعال و پویای تئاتر توجه شد، به‌گونه‌ای كه حتی هنرمندان تئاتر شهرستان در تهران علاوه بر این‌كه هویت شهرستانی بودن آنها رنگ باخته بود، تئاترشان نیز مورد بی‌مهری و كم‌توجهی فراوان قرار گرفت. نكته مهم این‌كه در آن سال‌ها بودجه مخصوص تئاتر شهرستان كمتر صرف این حوزه هنری می‌شد و مقاصد دیگری غیر از این عرصه مد نظر قرار داشت.

وی همچنین می‌افزاید: از طرفی دانشكده‌های تئاتر، محفلی برای دانشجویان و علاقه‌مندان نبود كه در سر آرزوهای مدارج علمی بالا در حوزه مهندسی و پزشكی را در سر می‌پروراندند و برای كسب مدرك، از آرزوهای دیرین خود چشم می‌پوشیدند و درنهایت وارد دانشكده تئاتر می‌شدند. اما موضوع اصلی و در عین حال رقت‌آور این بود كه این بخش از فارغ‌التحصیلان تئاتر، نگاهی درست و عمیق نسبت به واقعیت‌های تلخ و شیرین نداشتند و نیز راه و روش، آرای علمی، واقع‌گرا و دوراندیش بودن را نیاموختند و بالطبع قادر به مدیریت گروه‌های تئاتری نیز نبودند.

این كارگردان همچنین تصریح می‌كند: اگر جوان شهرستانی بخواهد در تئاتر حرفه‌ای قدم بگذارد با مشكلات فراوان روبه‌رو می‌‌شود. زیرا در گروه‌های تئاتر حرفه‌ای برای یك مستعد شهرستانی نقش‌های دست‌چندم ارائه می‌شود، بدیهی است این گروه‌های حرفه‌ای سرنوشت گیشه خود را به نیروهای از گرد راه رسیده نمی‌سپارند. از سوی دیگر، هنرجوی شهرستانی برای رسیدن به موفقیت و كسب مقام در تلویزیون هم، نیاز به طی مراحل "رابطه‌ی" دارد و یا در نقش سیاهی‌لشگر ظاهر می‌شود. این سرگذشت تلخ و اندوهبار هنرمند شهرستانی ماست كه یا در تهران مانده یا به دنبال آرزوهای دست‌نیافتنی خود، سرگردان استودیوهای فیلمسازی و یا پروژه‌های سینمایی و تلویزیونی شده است.

سیدداوود صابری نویسنده، كارگردان كرمانی نیز در این‌باره معتقد است: با وجود استعدادهای بسیار خوبی كه در شهرستان‌ها وجود دارد، نبود آموزش صحیح سبب می‌شود كه این استعدادها شكوفا نشود و به باروری نرسد، تئاتری‌های شهرستانی با تكیه بر علاقه و پشتكار خود آثاری درخور و صادقانه پدید می‌آورند كه اگر به پشتوانه این احساسات ناب، علم نیز افزوده شود شاید بتوان گفت كه آثار آنها بر عده‌ای كه مدعی هستند، برتری یابد.

وی ادامه می‌دهد: ازجمله موارد كاستی در تئاتر شهرستان می‌توان به نبود تحصیلات آكادمیك در این حوزه هنری، نبود پشتوانه مادی و فراوانی محدودیت‌های این عرصه به‌همراه كمبود متون نمایشی و كتابخانه تخصصی اشاره كرد.

محسن دشت‌گلی از مسؤولان سابق تئاتر شهرستان‌ها در این‌باره معتقد است: پاسخ به این پرسش ممكن است تكراری باشد و علت آن به‌دلیل اتفاق نظر تمامی دست‌اندركاران این حوزه هنری نسبت به مشكلات آن است. البته مشكل تئاتر شهرستان‌ها و مركز (تهران) را باید از هم جدا كرد. زیرا اگر تمامی امكانات و شرایط فرهنگی، هنری و... یك كشور در یك منطقه متمركز شود، این سئوال برای سایر نقاط مطرح می‌شود و به همان پاسخ تكراری خواهیم رسید.

وی ادامه می‌دهد: كمبود امكانات، تجهیزات و فضاهای فیزیكی مناسب، نبود كارشناسان باتجربه و آموزش‌دیده، فقدان ارتباط صحیح میان نسل جوان و پیشكسوت تئاتر، كمبود اعتبارات مالی و تخصیص ندادن آن به نسبت بضاعت‌های تئاتری هر شهرستان، اعمال سلیقه از سوی برخی دست‌اندركاران این حوزه، نبود اجراهای عمومی مستمر و بسند كردن به فعالیت‌های فصلی تئاتر از مشكلات و ضعف‌های بزرگ این حوزه هنری در شهرستان‌ها به‌شمار می‌آید.

علی نجمی

---