راه دشوار تركیه در كوهستانهای جنوب شرقی

روزی كه ارتش جمهوریخواه ایرلند IRA سلاح بر زمین گذاشت و پس از ۳۰ سال مبارزه مسلحانه از در آشتی با دولت انگلیس درآمد, رسانه ها, مقامات و محافل سیاسی تركیه آرزو كردند زمانی حزب كارگران كرد تركیه پ ك ك نیز چنین راهی را پیش گیرد

وقتی جمعه گذشته، «زبیر آیدار» رهبر «كنگراگل» شاخه ای از حزب كارگران كردستان تركیه در بیانیه ای كه از بلژیك، مقر كنونی این حزب صادر كرد، خبر از آتش بس ۳۲ روزه با آنكارا داد، اولین روزنه های امید برای تحقق این آرزوی تركیه دیده شد.حال، تركها نفس در سینه حبس كرده اند و چشم به روزهای آینده دوخته اند كه آیا این خاموشی یك ماهه به صلحی پایدار تبدیل خواهد شد یا نه؟

زایش گرگهای كوهستان

۱۵ اوت ۱۹۸۴ با صدای انفجار اولین بمب در شهر مرزی «شمدینلی» آنكارا باور كرد حزب تازه تأسیس كارگران كرد تركیه در تصمیمش برای مبارزه مسلحانه جدی است و این تنها سرآغاز نبردی بود كه تا هفته پیش ادامه یافت.آشفتگی تركیه در آن سالها كه از كودتای ۱۲ سپتامبر ۱۹۸۰ هنوز فاصله چندانی نگرفته بود، چنان آشكار بود كه فضای نظامی حاكم نمی توانست پرده بر این آشفتگی زند. احزاب چپ گرا سركوب شده بودند و دهها هزار تن از هواداران تفكر كمونیستی در زندانها به سر می بردند، اما گروهی از جوانان كرد هنوز دور از چشمها در دل كوهستانهای جنوب شرقی تركیه این فرصت را داشتند كه حرفهای رهبر جوان هوادار لنین خود «عبدالله اوجالان» را بشنوند. رهبری كه با شعار جلوگیری از تبعیض علیه كردها در تركیه فعالیتش را آغاز كرد و در نهایت ندای جدایی از خاك این كشور را سر داد. همین شعارها در اندك زمانی، هزاران دختر و پسر جوان و نوجوان كرد را گرد او آورد.یكی از نویسندگان ترك در این باره می نویسد: «بسیاری از جوانان نه سواد خواندن و نوشتن داشتند و نه از مكتب لنینیسم چیزی می دانستند، اما تبعیض همواره می تواند غرور انسانها را جریحه دار كند. این ربطی به فرهیخته بودن یا نبودن ندارد.»واقعیت این بود كه در چشم سردمداران جمهوری تركیه، كشور از آنكارا شروع می شد و به استانبول ختم. اما اوضاع در جنوب شرقی این كشور نابسامان بود و هیچ یك از مظاهر مدرنیسم دولتی كه وعده اروپایی شدن می داد، در این نواحی دیده نمی شد.جمله معروف مصطفی كمال پاشا (آتاتورك) بنیانگذار جمهوری تركیه كه می گفت: «خوشا به حال كسی كه خود را ترك می داند» نیز اقلیتهای این كشور را زیر پوششی غلیظ از «تركیسم» پنهان می كرد، ارمنیان و علوی ها به عنوان اقلیتهای مذهبی بار این لایه را در سكوت به دوش كشیدند، اما كردها به عنوان اقلیتی ۳۰ درصدی به آسانی تن به این نادیده گرفته شدن نمی دادند. هرچند مناطق كردنشین تركیه اندكی بعد از تأسیس جمهوری در این كشور با قیام شیخ سعید در اواسط سال ۱۹۲۵ و پس از آن در شورش «درسیم» به سال ،۱۹۳۸ چندصباحی نا آرام بود، ولی با سركوب این عصیانگری ها مقامات ترك تمام وقایع را در سال ۱۹۳۸ مختومه انگاشتند و بر آنچه گذشته بود، چشم بستند، بی آنكه به چاره جویی بیندیشند.سران ترك درباره كردها تا جایی پیش رفتند كه وجود این اقلیت را با نهادن لقب «تركهای كوهی» انكار كردند.تمام اینها دست به دست هم داد تا زمینه ساز ریشه دواندن (پ. ك. ك) در نواحی جنوب شرقی تركیه شود، اوج مبارزه مسلحانه این حزب در سالهای ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۹ بود كه به كشته شدن بیش از ۳۰ هزار نفر انجامید. در شهرهای بزرگ جنوب شرقی تركیه مانند «دیار بكر» و «شرناق» وضعیت فوق العاده اعلام شد و نظامیان ترك چیزی حدود ۱۰۰ میلیارد دلار را صرف مبارزه با پ.ك. ك كردند.یكی از روزنامه نگاران كرد از آن روزها چنین می نویسد: «هر روز كه بیدار می شدیم، احساس می كردیم تبهكار هستیم و قاتل. چشم كودكان این شهرها دیگر به دیدن سربازهایی كه با تفنگ در جای جای میادین و خیابانها ایستاده بودند، عادت كرده بود. این كودكان هر روز می دیدند كه سربازها چگونه پدرانشان را به ظن اینكه مبادا تروریست باشند، بازرسی بدنی می كنند.» و این وضعیت تا سالها پس از دستگیری اوجالان در واپسین روزهای دهه ۹۰ ادامه داشت.زمانی كه نیروهای آمریكایی، اوجالان را كه پس از چندی پنهان شدن در سوریه ناچار به ترك این كشور شده بود و پناه بردن به كنیا، چشم بسته و دستبند به دست با هواپیمایی نظامی به تركیه منتقل كردند، آنكارا نفس آسوده ای كشید، چرا كه تصور می كرد بختك اوجالان را از روی خود به كناری انداخته است. جرم اوجالان كه حالا كردها او را «آپو» خطاب می كردند اقدام علیه امنیت ملی و یكپارچگی كشور بود و حكمش اعدام اما برچیده شدن قانون اعدام از قوانین جزایی تركیه در راستای اصلاحات مورد انتظار اتحادیه اروپا، اوجالان را از مجازات مرگ رهانید. حال سردمدار «پ. ك. ك» بیش از ۵ سال است كه در زندان «امیرالی» در جزیره ای دورافتاده در دریای مرمره به سر می برد و محكوم است تا ابد در آنجا بماند.ولی زندانی شدن «آپو» به پایان تنشها میان نظامیان ترك و كردها منجر نشد. هرچند بانی «پ. ك. ك» در محاكمه خود در سال ۲۰۰۳ اعلام كرد كه حزبش دیگر مبارزه مسلحانه را كنار گذاشته است و راهبردهای سیاسی را برای تحقق اهداف خود در پیش خواهد گرفت، بازماندگان آن حزب كه پس از دستگیری رهبرشان به كوههای «قندیل» در مرز عراق و تركیه پناه برده بودند، چندان تمایلی به خلع سلاح نشان ندادند. البته حزب كادك جانشین (پ. ك. ك) چندصباحی را در آتش بس با تركیه به سر برد، اما سال گذشته بار دیگر اعلام كرد كه آتش بس را لغو كرده و به مبارزه مسلحانه خود ادامه خواهد داد.

و باز صدای انفجارهای پی در پی بویژه در مراكز تفریحی تركیه به گوش رسید و وضعیت فوق العاده در دیار بكر و نواحی اطراف كه پس از ۱۵ سال در سال ۲۰۰۱ لغو شده بود، دوباره به این شهرها بازگشت.

سفر اردوغان، پایان سیاست آنكارا

دو هفته قبل «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر تركیه به دیار بكر سفر كرد، سفری كه مطبوعات ترك آن را تاریخی خواندند و فرصتی بی سابقه برای حل بحران كردها در این كشور.اردوغان پیش از این نیز چندین بار به دیار بكر رفته بود، اما آنچه این سفر را تاریخی ساخت، سخنانی بود كه وی به زبان آورد.نخست وزیر ترك در جمع مردمی كه با لباسهای محلی كردی در میدان اصلی شهر گرد آمده بودند، گفت: «معضل كردها، مشكل همه ماست و در درجه اول مسأله خود من.» و در ادامه اعتراف كرد كه دولت تركیه در گذشته اشتباهاتی در قبال كردها داشته است و وعده داد كه با برقرار شدن هرچه بیشتر فضای دموكراتیك در كشور، این مشكل بزودی برچیده شود.

گرچه «عدنان مندرس» ، «سلیمان دمیرل» و «تورگوت اوزال» رهبران سابق تركیه در سالهای ۱۹۶۰ ، ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ نیز چنین پیامهایی به كردهای این كشور داده بودند، اما اردوغان اولین مقام ارشد تركی بود كه به صراحت از واژه «معضل كردها» برای تعریف تنش در جنوب شرقی تركیه استفاده كرد.روزنامه واشنگتن پست این جملات اردوغان را به سخنان آبراهام لینكلن، شانزدهمین رئیس جمهوری آمریكا در اواسط دهه ۸۰ میلادی قرن نوزدهم تشبیه كرد كه در اوج سالهای برده داری در این كشور گفت: «برده داری تنها گناه جنوب نیست، جرم تمام كشور است.»این تشبیه گزنده، اما واقعیتهایی را نیز بازگو می كند. «دریا سازاك» نویسنده روزنامه ملیت در این باره می نویسد: «سرانجام یكی از سیاستمداران تركیه بی آنكه طفره برود، پذیرفته است كه با اقلیت كشورش مشكل دارد و آن را تاكنون نادیده گرفته است.»سخنان اردوغان چندان خوشایند احزاب مخالف دولت و نظامیان نبود و با اعتراض ایشان مواجه شد، اما در مقابل بیش از ۱۵۰ سازمان غیر دولتی حقوق بشر، كانون نویسندگان و روشنفكران و حتی اتاقهای تجاری از سخنان نخست وزیر استقبال كرد و حمایت خود را از گام نوین دولت در حل بحران كردها اعلام كردند. نخست وزیر تركیه در این سفر هیچ وعده ای درباره توسعه اقتصادی نداد، اما همان چند جمله اش گویی آبی بود بر آتش چند ده ساله.البته دولت تركیه برای حل بعضی معضلاتش با كردها اقدام به یكسری اصلاحات كرده هر چند این تغییرات وام دار میل سیاستمداران ترك برای به جای آوردن قوانین و استانداردهای اتحادیه اروپا «كپنهاك» است.حال پس ازسالیان دراز كتاب هایی كه به زبان كردی چاپ شده اند، به قفسه كتابخانه های ملی و كتاب فروشی های تركیه راه یافته اند. اندك ساعتی نیز برنامه كردی از شبكه دولتی این كشور پخش می شود و خواننده های مشهور تركیه كه اغلب كردزبانند اجازه یافته اند در كنسرت ها و برنامه های تلویزیونی ترانه های كردی را نیز بخوانند.

---