جامعه اطلاعاتی روستائی در قرن بیست ویکم

کاربردهای فنی فن آوری های اطلاعاتی, محاسباتی و ارتباطی در زمره بدیهیات قرار گرفته اند و در عرض, عوامل اجتماعی تجدیدکننده و تحریک کننده این فن آوری ها مورد توجه واقع شده اند

جامعه اطلاعاتی یا جامعه دانائی محور از جمله عبارات و اصطلاحات رایجی است که نزد افراد مختلف در کشورها معانی مختلفی یافته است.

اگرچه فن‌آوری‌های مربوط به جامعه اطلاعاتی و پژوهش پیرامون آن از جمله دغدغه‌های اصلی جوامع و دولت‌های امروز است اما تصویر روشنی از جامعه اطلاعاتی و وضعیت آن وجود ندارد.

هدف از مطالعه و بحث در مورد ICT چه در روستا و چه در مقیاس وسیع‌تر، یافتن مسائل و حوزه‌هائی است که در آینده در قالب جامعه اطلاعاتی در مرکز توجه و ثقل امور بشر قرار می‌گیرند. راهبردها و راهکارهای پدیدآمده در طول این مطالعه، چارچوبی را برای بحث‌های پیرامون موضوعات پژوهشی فراهم خواهد آورد. موضوعات و مسائلی که هم‌اکنون در حاشیه قرار دارند، اما امکان مرکزیت یافتن در آینده نزدیک را دارند که باید مورد توجه ویژه واقع شوند.

● جامعه دانش محور

کاربردهای فنی فن‌آوری‌های اطلاعاتی، محاسباتی و ارتباطی در زمره بدیهیات قرار گرفته‌اند و در عرض، عوامل اجتماعی تجدیدکننده و تحریک‌کننده این فن‌آوری‌ها مورد توجه واقع شده‌اند. فن‌آوری‌ همیشه مسئله‌ای اجتماعی بوده است و وقتی فن‌آوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی در نهادهای اصلی جامعه و زندگی روزمره استقرار می‌یابند، تبدیل به سکوها و اهرم‌های مؤثری برای تغییرات اجتماعی می‌شوند.

نتایج پژوهش‌ها نشان داده است که شکل جدیدی از صورت‌بندی اجتماعی در حال بروز است. حتی اگر همه سخنان گفته شده پیرامون فن‌آوری‌های جدید و اقتصادی جدید را ناشنیده بگیریم، باید قبول داشته باشیم که تغییرات گسترده و عمیقی رخ داده است. سبک‌های زندگی، سازمان‌ها، سیاستگذاری‌ها و ارزش‌ها در اثر این تغییرات دستخوش تحول خواهند شد.

پراکندگی و توسعه فن‌آوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، نحوه عملکرد سازمان‌های تجاری و بازاری را نیز تغییر می‌دهد؛ جریان ارتباطات درون‌سازمانی و برون‌سازمانی تغییر می‌کند و منابع با استفاده از صورت‌بندی‌ها و پیکربندی‌ها نوینی انبار می‌شوند و به گردش درمی‌آیند. وقتی شرکت‌ها در محیط‌های ”تماماً اطلاعاتی“ با هم رقابت می‌کنند، باید برای رقابت، راهبردهای جدیدی وضع شود. برای موفقیت در این رقابت‌ها، نوآوری‌، حیاتی‌ترین نیاز می‌شود. بسیاری از پوهش‌های انجام‌شده و ادبیات تولیدشده پیرامون نوآوری، راهبرد و توسعه، نیاز به بازنگری و باراندیشی دارند؛ همه آنها براساس پیش‌فرض‌هائی شکل گرفته‌اند که دیگر اعتباری ندارند.

تغییرات اجتماعی - اقتصادی جاری براساس سه فرآیند وابسته به یکدیگر ”اطلاعاتی شدن“، ”تغییر در ساختارهای تعاملات و ارتباطات“ و ”تغییر در فرآیند تولید و به‌کارگیری دانش“ صورت می‌گیرد.

جامعه دانائی فقط درباره اطلاعات دیجیتالی شده یا شبکه‌های رایانه‌ای نیست. تغییرات در جامعه دانائی تنها در صورتی قابل فهم است که آن را در بستری بزرگ کیفیت دسترسی به اطلاعات و سرعت دسترسی به آن یکی از نیازهای بشر امروز (چه انسان شهرنشین و چه روستانشین) است که با ایجاد شبکه‌های پرسرعت مانند اینترنت و شبکه‌های فیبر نوری به منازل و تلفن‌های همراه با قابلیت دسترسی با سرعتی معادل ۴/۲ مگابیت در ثانیه در حال توسعه می‌باشد.

تقریباً هر سه ماه یکبار توسعه وب دو برابر می‌شود، اما این رشد روزافزون به‌طور کاملاً نابرابر توزیع شده است. در حالی‌که آمریکا و کانادا ۶۳ درصد، اروپا ۴/۲۲ درصد و استرالیا، ژاپن و نیوزلند ۴/۶ درصد از کامپیوترهای متصل به اینترنت را در اختیار دارند. بقیه کشورهای آسیائی و آفریقائی تنها ۹/۵ درصد از این کامپیوترها را در خود جای داده‌اند. بررسی ویژگی‌های کاربران اینترنت نشان می‌دهد که تحصیلات و ثروت دو عامل مهم در میزان استفاده است.

در میان جمعیت کل استفاده‌کننده از اینترنت ۶/۳۵ درصد به انگلیسی سخن می‌گویند و عرب‌زبانان ۲/۱ درصد را تشکیل می‌دهند.

اینترنت، جهان جدیدی خلق کرده است. خوشبینان می‌گویند در این جهان جدید که آن را جامعه اطلاعاتی نامیده‌اند، آزادی‌های فکری، تحقیقاتی، آموزشی، تفریحی، شغلی روبه‌رشد خواهد بود و تجارت الکترونیک، خدمات بهداشتی و پزشکی راه دور و خدمات تلفن بین‌المللی از طریق اینترنت جای اشکال سنتی را خواهد گرفت اما منتقدان، اینترنت را بیشتر در ترکیب‌های اضافی و به‌عنوان مضاف به مناطق جغرافیائی، سیاسی و اقتصادی به‌کار می‌برند.

● تأثیر فن‌آوری اطلاعات بر جامعه روستائی

مفهوم ”شاهراه اطلاعاتی“ و بحث‌های پیرامون ”فراساختارهای اطلاعاتی“ که تا به حال تولید شده‌اند، بیانگر وجهی فنی بوده‌اند - با وجود این، سیاستگذاری‌های محدودی با این رویکرد که فراساختارهای جدید به یک اقتصاد جدید منجر خواهد شد، همراه بوده است. تمامی بحث‌ها و گفتارها اغلب مبتنی بر این انگاره و دیدگاه بود که مهندسان نوآوری می‌کنند و فن‌آوری‌های جدید می‌آورند و مدیران شرکت‌های تجاری این نوآوری‌ها و فن‌آوری‌ها را برای استفاده مصرف‌کنندگان کاربردی می‌کنند. به‌صورتی ضمنی این فرض وجود داشت که توسعه فنی به دیگر بخش‌های جامعه سرایت خواهد کرد و جامعه صنعتی را به جامعه‌ای با اقتصاد نو تبدیل خواهد کرد.

در هر کشور استفاده از کامپیوتر به‌عنوان یک حامل کلیدی در گردآوری اطلاعات روستائی و کشاورزی در نظر گرفته می‌شود تا زمانی‌که از استفاده از کامپیوتر در مناطق روستائی رایج نگردد نمی‌توان از گردآوری اطلاعات کشاورزی و روستائی سخن به میان آورد.

در این راستا دو مشکل مهم توجه ما را به خود جلب می‌کند:

۱. جمعیت کشاورزی به‌خصوص در کشور ما از درآمد کمی برخوردار هستند و تهیه یک دستگاه کامپیوتر برای آنها کار دشواری به‌نظر می‌رسد.

۲. جمعیت روستائی و کشاورزی کمترین آگاهی را در مورد ICT و سایر سیستم‌های تکنولوژیکی دارند. بنابراین به‌نظر می‌رسد قرار دادن آنها جزء جامعه اطلاعاتی کاری دشوار باشد.

علی‌رغم مسائل فوق‌الذکر نمی‌توان این جمعیت را نادیده گرفت زیرا نادیده گرفتن آنها باعث می‌شود که بخش عظیمی از سرمایه انسانی کشور نسبت به مفهوم دولت الکترونیکی و کاربردهای آن ناآشنا بماند.

به‌عنوان اولین راه‌حل‌های ارائه‌شده می‌توان دو مورد زیر را در جهت حل مشکلات فوق پیشنهاد کرد:

۱. افتتاح یک کافی‌نت (منزل اطلاعاتی) در هر روستا

۲. توزیع کامپیوتر و اتصال به اینترنت در مدارس ابتدائی و راهنمائی روستاها

این عمل باعث خواهد شد روستاهای با پذیرش علمی بالاتر زودتر به فواید دانش جدید دسترسی پیدا کنند و با پیروی سایر روستاها، کامپیوتر و ICT در روستاها فراگیر خواهد شد.

به‌عنوان مثال وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور کره‌جنوبی با اهداء کامپیوترهای دست دوم سایر مؤسسات دولتی و خصوصی به مناطق دورافتاده در سال‌های پیش باعث برداشته شدن گام مهمی در این‌خصوص شد.

● اهداف گسترش ICT روستائی

- ایجاد جامعه‌ای با سعادت با مردمی که با هماهنگی با هم زندگی می‌کنند

- محیط‌زیست پاک و سالم و هماهنگ با طبیعت و صنعت

- روستائی با فرهنگی باز، با داشتن فضای سنتی و جدید در کنار هم

- برقراری ارتباط نزدیک بین اهالی روستاهای یک استان فاز یک و کلیه روستاهای کشور در فاز دو

- کاهش هزینه و افزایش بهره‌وری انتقال اطلاعات مابین روستاها

- رد و بدل تکنیک‌ها و مهارت‌های اختصاصی روستاها با یکدیگر

- پررنگ‌تر کردن نقش شوراهای اسلامی روستا و فعالیت بیشتر آنها در زمینه‌های مربوط به روستا

ده‌ها هدف و اولویت دیگر در این زمینه وجود دارد.

● اولویت‌های ICT توسعه روستائی

- تأمین بهزیستی روستانشینان

- تأمین امنیت روستانشینان

- حفاظت از محیط‌زیست

- تشویق رقابت میان صنایع کوچک و کشاورزی

- مسکن و توسعه روستائی

- تشویق و توجه به فعالیت‌های فرهنگی

- ارتقاء کارآئی تشکیلات روستائی نظیر شرکت‌های تعاونی روستائی

- حمایت از سایر سازمان‌ها

- مبارزه با شکاف دیجیتال

● پیش‌نیازهای توسعه ICT روستائی

- تهیه بستر اطلاعاتی ارتباطی وسیع

- ایجاد سیستم ثبت مشخصات افراد

۱. موانع اجرائی کار باید حل شوند.

۲. اطلاعات پایگاه داده‌ها باید در دسترس عموم قرار گیرند به‌نحوی که به تشکیلات روستائی کمک کند.

- ایجاد شبکه داده محاسبه روستائی

- تشویق مردم به استفاده از نرم‌افزارهای مناسب و قابل استفاده در صنایع روستائی

- آموزش فناوری ارتباطات و اطلاعات به مردم به‌خصوص در ارتباط با فواید آن در روستا و صنایع روستائی

- طراحی، نصب و نگهداری سیستم اطلاعاتی روستائی (کشاورزی) با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و سایر وزارتخانه‌ها و ارگان‌ها

- ارتقاء تأثیرات سازمان‌ها و تشکیلات کشاورزی و روستائی موجود همگام با وزارت جهاد کشاورزی و سایر وزارتخانه‌های مرتبط با روستا در جمعیت گسترش ICT

- کمک به نقش رهبریت دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقات در جمعیت رشد و توسعه ICT روستائی

- روستائیان باید محور فعال و کاربران اطلاعاتی اصلی در کار باشند، البته بستر اطلاعاتی توسط دولت شکل می‌گیرد ولی روستائیان باید در سطح افزایش سطح موفقیت خود تلاش کنند.

با توجه به آنچه گفته شد آینده جامعه اطلاعاتی (روستائی یا شهری) جامعه‌ای خواهد بود با مشخصات زیر که تمام افراد اجتماعی بدون در نظر گرفتن موقعیت جغرافیائی می‌تواننداز مزایای آن بهره‌مند گردند. تنها مشکل در این میان به حداقل رسانیدن شکاف دیجیتال به‌نحوی است که افراد در مناطق دورافتاده روستائی و یا خانم‌ها که تماس کمتری با فناوری نوین دارند و حتی افراد دارای ناتوانی جسمی نیز بتوانند تأثیرات مثبت فناوری نوین را در زندگی خود احساس کنند.

- فضای الکترونیکی (اعم از شهری یا روستائی) فضائی خواهد بود که در آن مردم از کیفیت بالای زندگی لذت خواهند برد.

- کاربردها و استفاده وسیع فناوری اطلاعات و ارتباطات محیطی راحت و آرام برای زندگی خلق خواهند نمود.

- صنعت فناوری اطلاعات صنعتی خواهد بود که در آن صنایع جدید خلق خواهند شد و توسعه خواهند یافت و با رشد و ادامه آنها اقتصاد ملی رشد فزاینده‌ای خواهد داشت. با ترویج صنعت فناوری اطلاعات گام مهمی در زمینه اشتغال‌زائی در روستاها برداشته خواهد شد.

- افزایش تولید صنایع با استفاده از امکاناتی که فناوری اطلاعات در اختیار آنها قرار داده به صحنه‌های رقابت کشیده خواهد شد.

- اطلاع‌رسانی و توسعه فناوری اطلاعات احتیاج به افراد ماهر و زبده در این زمینه را افزایش می‌دهد و در نتیجه خلق مشاغل جدید و رشد ممتد اقتصادی را باعث خواهد شد.

- اطلاع‌رسانی در بخش دولتی نه تنها باعث افزایش تولیدات بخش عمومی می‌شود بلکه باعث دقت و سرعت خدمات دولتی نیز می‌گردد.

- کار در منزل و کار از رده دور پتانسیل و فرصت کاری بیشتری به‌وجود می‌آورد و اثرات مطلوبی بر توسعه اشتغال‌زائی می‌تواند داشته باشد.

- جهانی‌سازی نیروی انسانی در صورتی‌ امکان‌پذیر است که ابزار مناسب سخت‌افزاری و نرم‌افزاری با آموزش در سطح استانداردهای جهانی همراه باشد.

- آموزش الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، شهرها و روستاهای الکترونیکی و اینترنتی نمونه‌های کاربردی جهانی‌سازی نیروی انسانی را به نمایش گذاشته است.

- اقتصاد دانش محور که تا سال ۲۰۱۰ در جهان اقتصاد غالب خواهد بود زمینه جهانی‌سازی منابع انسانی را به همراه خواهد داشت. ماده اولیه اقتصاد دانش محور نوآوری و خلاقیت و ابزار توسعه و ظهور آن ICT می‌باشد.

- نقش کار در منزل و یا کار از راه دور به همراه جوامع مجازی که در حال شکل‌گیری می‌باشند شرایط جدیدی را در جهان حاکم خواهند نمود که بی‌اطلاعی از آن مشکلات بزرگی را برای بشر به همراه خواهد داشت.

- جامعه اطلاعاتی که جهان به دنبال آن است شهری و روستائی را برابر می‌بیند.

- کشورهای کم‌توسعه‌یافته و در حال توسعه باید نگران جهانی‌سازی منابع انسانی باشند و با توسعه هر چه سریع‌تر آن در شهرها و روستاها خود را برای ورود به محیط پر از رقابت آینده آماده سازند.

- کار از راه دور روشی مناسب برای اشتغال‌زائی در روستاها می‌باشد.

- ترویج ICT در روستا برای پیشگیری از مهاجرت روستائیان به شهرها کارآمد خواهد بود.

تلخیص شده از: محسن عباسی