از آغاز تا پایان

ماما یک همراه است

ریشه لاتین «ماما» یعنی «همراه با زن»؛ پس ماما زنی است که با زنی دیگر همراه می‌شود و او را در مرحله به مرحله زندگی زنانه‌اش، در بلوغ و باروری و زایمان‌اش یاری می‌کند.

مامایی در دنیا به عنوان یکی از مشاغل سخت شناخته شده است که علتش ویژگی‌های این حرفه است. ماما‌ها به خاطر ایستادن‌های مداوم و حجم کار زیاد و شیفت‌های شب طولانی در معرض خطر بیماری‌های فیزیکی و اسکلتی قرار دارند. آنها دچار کمردردهای مداوم و سردردهای مزمن می‌شوند. ماماها در محیط پرسروصدایی کار می‌کنند و ساعت‌ها صدای ناله و فریاد مادران در حال زایمان را می‌شنوند. از طرف دیگر اورژانسی بودن این حرفه هر لحظه استرس زیادی را بر ماما تحمیل می‌کند چون او در آن واحد مسوول حفظ جان ۲ نفر است به طوری که گاه می‌گویند مامایی حرفه آغشته به خون است چون هر لحظه ممکن است جان مادر و نوزاد به خطر بیفتد.از سوی دیگر یک ماما همیشه در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی قرار دارد. اگر مادری آلوده به بیماری‌های نظیر هپاتیت، HIV و امراض مقاربتی باشد می‌تواند این بیماری‌ها را به راحتی به عامل زایمان منتقل کند، فقط کافی است یک قطره از خون یا مایع کیسه آب جنین در حین زایمان به چشم‌های ماما بپاشد، چیزی که بسیار هم اتفاق می‌افتد، با وجود این در کشور ما هنوز مامایی در رده مشاغل سخت قرار نگرفته است. در واقع مامایی در ایران هنوز جایگاه واقعی خودش را پیدا نکرده است.

● ایران رکورددار سزارین

رشته مامایی در کشور ما بیش از یک قرن سابقه آکادمیک دارد. به این ترتیب ما یکی از کشورهای پیشرو دنیا در زمینه تربیت ماما هستیم و سابقه درخشانی در ارائه خدمات مامایی داریم اما در حال حاضر نقش مامایی در سیستم سلامت ما کمرنگ شده است. مردم به خاطر کوچکترین مشکلات‌شان، مثلاً یک عفونت ساده به پزشک متخصص زنان مراجعه می‌کنند، همانطور که به خاطر یک سرماخوردگی معمولی، به جای رفتن پیش پزشک عمومی به متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه می‌کنند.علت اصلی این مشکل، به اعتقاد ناهید خداکرمی، کارشناس ارشد مامایی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، سیستم پزشک محور و درمان‌گرا در جامعه است. او به معضل افزایش بی‌رویه زایمان جراحی (سزارین) اشاره می‌کند که نتیجه همین نگاه پزشک‌محور است: «این عیب بزرگی است برای کشوری مثل ما که سابقه صدساله تدریس مامایی در دانشگاه‌هایمان را داریم که آمار سزارین در دنیا، بالاترین آمار باشد. این ثابت می‌کند که چقدر به حرفه مامایی بی‌توجهی شده است که چقدر کمبود نیروی انسانی ماما در مرکز بهداشتی درمانی وجود دارد و چقدر اطلاع‌رسانی درباره مزایای زایمان طبیعی و عوارض سزارین کم است. وقتی مادران باردار به جای برخورداری از خدمات مامایی، به پزشک متخصص مراجعه می‌کنند، پزشک به خاطر گرفتاری‌هایی که دارد و اهمیت حرفه‌اش نمی‌تواند مدام بالای سر مادر باشد، در نتیجه ترجیح می‌دهد روشی را انتخاب کند که کوتاه‌تر و سریع‌تر است و دست به سزارین می‌زند در حالی که امروز همه دنیا سعی دارند آمار سزارین را به حداقل ممکن برسانند و آن را به موارد ضروری محدود کنند چون مطالعات ثابت کرده که سزارین عوارضی مثل از دست دادن خون زیاد، عفونت‌ها، چسبندگی‌ها و نازایی‌های ثانویه دارد و حتی ممکن است برای نوزادان مشکلات تنفسی ایجاد کند. کما اینکه ختم حاملگی زودهنگام و تولد نوزادان نارس در زایمان جراحی بیشتر است».

به اعتقاد دبیر انجمن مامایی ایران، عدم پوشش خدمات مامایی توسط بیمه‌ها باعث شده که ماماها کمتر طرف انجام زایمان بروند که این به علاوه میل غالب مادران به عمل سزارین و بی‌توجهی مسوولان بهداشتی به این موضوع باعث شده که آمار سزارین در ایران به طرز غیرقابل توجهی بالا برود.

● ماما در مدارس

طبق استاندارد سازمان بهداشت جهانی، باید به ازای هر مادر باردار در زایشگاه ۴/۱ ماما وجود داشته باشد یعنی به ازای هر ۲ مادر باردار، ۳ تا ماما وجود داشته باشند. اما خانم خداکرمی، دبیر انجمن مامایی ایران می‌گوید در زایشگاه‌های ما به ازای هر ۸ بیمار بستری یک ماما وجود دارد: «این هم اجحاف در حق مادران باردار است و هم در حق ماما‌ها. مادر باردار یکی از مظلوم‌ترین بیماران در کشور است، نه کسی بهش می‌گوید دارند چه کاری برایش انجام می‌دهند، نه کسی مدام بالای سرش است. در حالی که مادر باردار نیازمند حمایت دائمی ماماست. ما در کشورمان سالی یک میلیون تولد داریم و طبق استانداردهای جهانی باید به ازای هر هزار تولد زنده، حداقل بین ۳۰ تا ۵۰ ماما جذب سیستم سلامت شده باشند، یعنی ما حدود ۴۰ هزار ماما نیاز داریم اما فقط ۱۲ هزار ماما در سیستم سلامت ما مشغول به کارند».

او به بیکاری خیل عظیم فارغ‌التحصیلان مامایی اشاره می‌کند و می‌گوید: «معضل بیکاری فارغ‌التحصیلان به خاطر زیاد بودن تعداد آنها نیست، بلکه به خاطر ناکارآمدی سیستم سلامتی در جذب آنهاست وگرنه ما در جاهای مختلفی نیازمند حضور ماما هستیم. از جمله در مدارس دخترانه، بیش از نیمی از دانش‌آموزان ما دختر هستند و تحقیقات نشان داده که دختران ما نیاز ویژه‌ای به آموزش و برخورداری از آگاهی در زمینه مسائل جنسی و بلوغ دارند. به همین دلیل ما بارها پیشنهاد کردیم و خوشبختانه، خود‌ آموزش و پرورش هم به این نتیجه رسیده و اخیراً در استخدام مربیان بهداشت مدارس از ماماها هم استفاده می‌کنند. اما این کافی نیست و ما امیدواریم روزی برسد که همه مدارس راهنمایی و دبیرستان دخترانه یک ماما وجود داشته باشد تا دختران ما با آرامش مشکلات مربوط به بلوغ و جنسیت‌شان را با آنها در میان بگذارند و راهنمایی‌های دلسوزانه و علمی دریافت کنند حضور ماما در مدارس می‌تواند به کشف زودهنگام و به موقع اختلالات مرتبط با رشد و بلوغ دختران منجر شود و از ناتوانی‌های آتی دختران جلوگیری کند. همین‌طور لازم است که مادران دختران تحت آموزش قرار بگیرند، همان‌طور که امروز در کشوری مثل سوئد آموزش مادران درباره بلوغ دختران‌شان توسط ماما انجام می‌شود».

● اتفاق‌های خوب

البته بهره بردن از خدمات مامایی در سال‌های اخیر پیشرفت‌هایی هم داشته است، از جمله اینکه قرار شده آموزش‌های دوره بارداری توسط ماما ارائه شود.

این کلاس‌ها که سال‌هاست در تمام جهان توسط ماماها اداره می‌شده، در کشور ما تا به حال وجود نداشته است ولی اخیراً پروتکل این کلاس‌ها آماده شده و در برخی از مدارس شروع به برگزاری آنها شده است. در این کلاس‌ها که در ۹ جلسه تدارک دیده شده است، مادر و همراهش (به انتخاب خود او که می‌تواند مادر، خواهر یا همسرش باشد) شرکت می‌کنند و برای داشتن یک دوره بارداری سالم و طبیعی و یک زایمان ایمن آموزش می‌بینند. در این طرح که توسط اعضای هیات علمی گروه‌های آموزش مامایی در دانشگاه‌های کشور زمینه‌سازی شده است، پیش‌بینی شده که همراه مادر، در صورت تمایل او می‌تواند در هنگام زایمان در کنار او حضور داشته باشد. خانم خداکرمی اجرای این طرح را انقلاب مثبتی می‌داند در زمینه حرمت گذاشتن به مادر به عنوان کسی که می‌تواند درباره خودش تصمیم بگیرد و پیش‌بینی می‌کند که این اتفاق تحولی در مراقبت‌های باروری ایجاد خواهد کرد.

البته او اساساً معتقد است که تمام خدمات مامایی این ویژگی‌ را دارد که مادر را در تصمیم‌گیری‌ها شریک می‌کند و به او حق انتخاب می‌دهد: «فرق مامایی با حرفه‌های فقط درمانگر این است که آگاهی‌های لازم را در مورد پروسه درمانی یا حمایتی و حتی پروسه تشخیصی در اختیار خانواده و مادر قرار می‌دهد. در حقیقت خود مادر و پدر را در انتخاب روش مناسب دخیل می‌کند و این یعنی حرمت گذاشتن به مادر و خانواده‌اش».

در نهایت اینکه اهمیت حرفه‌ مامایی در این است که کمترین مداخله را در روند فیزیولوژیک هر پروسه‌ای ایجاد می‌کند و در نتیجه عوارض بسیار کمتر و رضایت بیشتری به دنبال دارد. تحقیقات متعدد جهانی نشان داده که حضور مداوم ماما در روند بارداری و زایمان، هم سلامت مادر و نوزاد را بهبود بخشیده و هم میزان رضایت مادر را بالا برده است. افزون بر آن استفاده از خدمات مامایی به خاطر روند طبیعی باروری و کاهش عوارض زایمان، از نظر اقتصادی هم مقرون به صرفه است و در مقیاس کلان می‌تواند به صرفه‌جویی‌های اقتصادی کلان در نظام سلامت منتهی شود.

سارا هاشمی‌نیک