واهمه های حضور

نگاهی کوتاه به رویدادهای زندگی رومن پولا نسکی, کارگردان فرانسوی

امسال جشنواره بین‌المللی فیلم تورین میزبان آثار دو هنرمند تاثیرگذار سینمای فرانسه و جهان است؛ ژان پی‌یر ملویل و رومن پولا‌نسکی. فستیوال تورین با بخش ویژه مرور بر آثار این هنرمند و حضورش در ایتالیا بار دیگر رسانه‌ها و علا‌قه‌مندان یک کارگردان اندیشمند را به شور و شوق آورد. در این فستیوال فیلم‌های مستاجر، چاقو در آب، مرگ و باکره و تنفر از مجموعه آثار پولا‌نسکی به نمایش گذاشته شد. شخصیت هنری پولا‌نسکی در اغلب موارد حاشیه‌های زندگی شخصی‌اش از او چهره‌ای پیچیده، تاثیرگذار، دوست‌داشتنی و قابل احترام در دو سوی آتلا‌نتیک ساخته است، چه آن زمان که در ابتدای کار پلیس لس‌آنجلس وی را به‌عنوان مطلع و شاید مظنون در زمینه قتل همسرش شارون تیت احضار نمود، چه آنگاه که به اتهام اغفال یک دختر نوجوان به دادگاه رفت از وجهه و شخصیت هنری‌اش هیچ‌گاه کاسته نشد. هر رسانه‌ای چه مجلا‌ت و روزنامه‌ها و چه تلویزیون به دنبال گفت‌وگو با او هستند. هر جشنواره‌ای به حضور وی افتخار می‌کند. پولا‌نسکی هنرمندی لهستانی - فرانسوی و دوفرهنگی است که این خصوصیت در تمامی آثارش به وضوح نمایان است. وی یکی از قربانیان مستقیم فاجعه هولوکاست است و به قول خودش کابوس هیچ‌گاه وی را رها نمی‌کند. یکی از مهم‌ترین کابوس‌های او مرگ مادرش در اردوگاه ارتش نازی است.

پولا‌نسکی با ورودش به هالیوود توجه همگی را به سمت خود و اولین فیلم آمریکایی‌اش جلب می‌کند. <بچه رزماری> در ۱۹۶۸ مخاطبان را به معنای کامل کلمه میخکوب کرده بود. آیا کابوس‌های این هنرمند نابغه در ساخت بچه رزماری دخیل بوده است؟

بچه رزماری یکی از تاثیرگذارترین آثار پولا‌نسکی با هنرنمایی <میافارو> داستانی است برگرفته از کتابی نوشته ایرا لوین نویسنده داستان‌های عامه‌پسند. روایتی هولناک از اعمال گروهی شیطان‌پرست که بر سر راه یک زوج جوان و خوشبخت قرار گرفته و با جلب اعتماد تدریجی آنان تغییری شگرف در زندگی این زوج به‌وجود می‌آورند. رزماری منتظر به دنیا آمدن نوزاد خود است. پیرمرد و پیرزن همسایه که عقایدی عجیب دارند زندگی شیرین رزماری و گای را به کابوس تبدیل کرده و در نهایت نوزاد به‌دنیا آمده صفاتی شیطانی به خود می‌گیرد و رزماری او را از دست می‌دهد. این فیلم به شدت مورد انتقاد مسیحیان افراطی و خرافه‌پرست قرار گرفت. اما پازل تلخکامی‌های پولا‌نسکی سال بعد با به قتل رسیدن همسر باردارش شارون تیت کامل‌تر می‌شود. قاتلا‌ن تیت گروه مافیایتی چارلز منسون به قصد کشتن ساکنان شماره ۱۰۰۵۰ جاده سی‌یلو در هالیوود وارد خانه پولا‌نسکی شدند. اختلا‌ف منسون با صاحبخانه قبلی، تری ملچر و عدم اطلا‌ع منسون از نقل مکان ملچر باعث اصلی این فاجعه شد. منسون به افرادش دستور داده بود هر شخصی را در خانه دیدند به قتل برسانند. شارون به آنها می‌گوید که باردار است اما قاتلا‌ن توجهی به وضع وی نکرده و او را به قتل می‌رسانند. ‌

پولا‌نسکی در زمان قتل در لندن بود که بلا‌فاصله خود را به لس‌آنجلس می‌رساند اما مورد بازپرسی پلیس قرار گرفت. پلیس به‌شدت به گذشته رابطه پولا‌نسکی و تیت علا‌قه نشان می‌دهد. اما یک ماه بعد منسون و گروهش به دلیل یک جنایت دیگر دستگیر و مدارکی در زمینه قتل شارون تیت به دست می‌آید. پولا‌نسکی کوتاه‌مدتی پس از دستگیری منسون به اروپا می‌رود. از دست دادن تیت به گفته خود پولا‌نسکی، دردناک‌ترین حادثه دوران عمرش بوده به‌خصوص اینکه در زمان جنایت در لس‌آنجلس حضور نداشته است. بسیاری از افراطیون مذهبی در آن زمان ساخت فیلم <بچه رزماری> را دلیل اصلی قتل شارون تیت قلمداد کردند و آن را انتقام شیاطین نامیدند. ‌

مکبث ۱۹۷۱۱) براساس تراژدی ویلیام شکسپیر از تاریک‌ترین آثار پولا‌نسکی است. اضطراب، جنون و شکست در لحظه‌لحظه این فیلم موج می‌زند. گویا زمان سر سازش با پولا‌نسکی را ندارد. وی پس از ساخت فیلم‌های محله چینی‌ها ۱۹۷۴۴) و مستاجر ۱۹۷۶۶) درگیر دادخواستی کیفری می‌شود. وی در سال ۱۹۷۷ متهم به تجاوز به دختری ۱۳ ساله به نام سامانتا گایمر شد. ‌ این دختر مدعی بود که پولا‌نسکی یک بار در خانه خود و بار دیگر در خانه جک نیکلسون هنرپیشه معتبر هالیوود در منطقه ماللهند با خوراندن یک نوشیدنی قوی الکلی به وی تجاوز کرده است. ‌ پولا‌نسکی در دادگاه مجرم شناخته می‌شود اما بعدها در کتاب زندگی‌نامه‌اش کل ماجرا را یک توطئه خواند. ‌

مارینا زنوویچ مستندساز آمریکایی در فیلم <خواسته‌ها و امیال> که امسال در جشنواره سان‌دنس آمریکا بسیار مورد توجه قرار گرفت، همراه با وکیل پولا‌نسکی نشان داد که چگونه بازپرس ماجرا دیوید ولز توانسته خواسته‌های خود را به قاضی دادگاه لورانس ریتن بند، القا کند و چگونه یک قضاوت کاملا‌ غلط و تحقیقات غیرقانونی توانسته است باعث خدشه‌دار شدن حیثیت این کارگردان بزرگ شود. در زمان دادگاه. قاضی دستور می‌دهد که پولا‌نسکی به مدت ۹۰ روز در زندان مورد معاینات روانی قرار گیرد اما وی بیش از ۴۵ روز در زندان نمی‌ماند. او از دادگاه برای تکمیل یک پروژه سینمایی اجازه سفر می‌گیرد و با قرار ضمانت آزاد می‌شود و در نهایت در اول فوریه ۱۹۸۷ به لندن و سپس برای همیشه به فرانسه می‌رود. تلا‌ش‌های دادگاه آمریکا برای بازپس‌گیری او بی‌نتیجه ماند. ‌

در سال ۲۰۰۳ سامانتا گایمر طی مصاحبه‌ای مضحک می‌گوید: <امیدوارم پولا‌نسکی به آمریکا برگردد. من او را بخشیده‌ام. او اشتباه کرده و هزینه آن را هم پرداخته است. امیدوارم او بخشیده شود. می‌دانم که متاسف و پشیمان است. فکر نمی‌کنم او برای جامعه خطرناک باشد.> ‌ این در حالی بود که نام رومن پولا‌نسکی در پیاده‌روی معروف ستارگان بزرگ هالیوود نقش بسته است. ‌

زندگی سراسر تلخ پولا‌نسکی هم‌اینک به آرامشی نسبی رسیده و او در بالا‌ترین جایگاه هنر سینما ایستاده است. در سال ۱۹۹۸ به‌عنوان عضو آکادمی هنرهای زیبای فرانسه (‌) BeauxArts انتخاب می‌شود. در سال ۲۰۰۲ به خاطر فیلم پیانیست نخل طلا‌ی کن را به خانه می‌برد. همان سال جایزه بهترین فیلم و کارگردان را از جشنواره سزار فرانسه دریافت می‌کند و جایزه آکادمی علوم سینمایی را از هالیوود به دست می‌آورد. اما به دلیل تحت تعقیب بودن در آمریکا از شرکت در مراسم اهدای جایزه امتناع می‌کند و در سال ۲۰۰۴ جشنواره کارلو ویواری جایزه ویژه خود را به او اهدا می‌کند. ‌ جهان هنر و سیما هنوز چشم بر اندیشه‌ها و آثار مردی دوخته است که حوادث پی‌درپی او را لحظه‌ای رها نساخت.

علیرضا امیرحاجبی