معرفی منطقه آزاد اروند

معرفی مزایا و امکانات منطقه آزاد اروند

منطقه آزاد اروند به وسعت ١٧٢٠٠ هکتار در جنوب غربی استان خوزستان بین دو شهر آبادان و خرمشهر واقع شده است. منتهی الیه مرزهای غربی و شرقی منطقه را به ترتیب مرز بین المللی ایران _ عراق در محل گمرک مرزی و پالایشگاه آبادان تشکیل می دهند. رودخانه اروند که با امتداد عمومی شمال غربی به جنوب شرقی و انحنا و پیچهای متعدد در طول مسیر و دربرگرفتن جزیره مینو به خلیج فارس ختم می شود، منتهی الیه جنوب غربی بخش عمده منطقه آزاد اروند را تشکیل می دهد.

محدوده پیشنهادی منطقه آزاد اروند متشکل از سه زون گردشگری، صنعتی و ترانزیت می باشد. از فرضیات محتمل، توسعه آتی منطقه آزاد اروند در محدودهای است که بالغ بر ٦٤ هزار هکتار از اراضی شهرستانهای خرمشهر و آبادان را شامل می گردد. هم اکنون، از اهواز تا خرمشهر یک دسترسی جادهای به طول ١٢٠ کیلومتر و تا آبادان بزرگراهی به طول ١١٠ کیلومتر وجود دارد. همچنین، خط آهن خرمشهر- اهواز - تهران به طول ٩٣٦ کیلومتر در مقایسه با، فاصله ١٤٠٠ کیلومتری خط آهن بندر عباس تا تهران کوتاه تر می باشد.

از فرضیات محتمل، توسعه آتی منطقه آزاد اروند در محدودهای است که بالغ بر ٦٤ هزار هکتار از اراضی شهرستانهای خرمشهر و آبادان را شامل می گردد. منطقه آزاد اروند در پی جذب صنعت است و خواستار نقش اصلی در تجارت با عراق می باشد . به این صورت، منطقه آزاد اروند را می توان به عنوان یک منطقه پردازش صادرات، به خصوص در ترانزیت، توزیع، ساخت و تولید به حساب آورد.(طرح راهبردی منطقه آزاد اروند ۱۳۸۷ص ۲۵۶)

● بررسی تاریخچه ایجاد منطقه آزاد اروند

تأسیس منطقه ویژه اقتصادی خوزستان، پس از تصویب تبصره ٢٠ قانون برنامه اول و از همان زمان که راه اندازی مناطق ویژه اقتصادی برای کشور با هدف پشتیبانی صنایع داخلی مورد توجه قرار گرفت از طرح هایی بوده که دولت درصدد اجرای آن برآمده است، اما شروع عملیات اجرایی آن به لحاظ فراهم نبودن امکانات لازم در طول سالهای برنامه اول عملی نشد. منطقه ویژه اقتصادی خوزستان هم به لحاظ سابقه تجاری منطقه و هم به خاطر دسترسی منطقه به امکانات پیشرفته زیربنایی، در دو شهر آبادان و خرمشهر و نزدیکی منطقه به بازارهای خلیج فارس، از موقعیت رشد قابل ملاحظ های برخوردار است و پیش بینی می شود به سرعت به مرکزی برای مبادلات تجاری، صادرات، صادرات مجدد و تولیدات صنعتی تبدیل گردد. از این رو در آذرماه سال ١٣٧٥ طرح ایجاد منطقه ویژه اقتصادی خوزستان به تصویب رسید. پس از آن با توجه به ویژگیهای خاص این منطقه در سال ١٣٨٢ به منطقه آزاد تبدیل شد.

● دلایل انتخاب منطقه آزاد اروند:

▪ مرز آبی با پنج کشور مهم منطقه

یکی از دلایل انتخاب یک منطقه آزاد تجاری نزدیکی مرز مشترک آبی و زمینی با کشور دیگر است تا امکان مبادله کالا و یا تردد گردشگر، تجار و صنعتگران آسان و سهل باشد. همان طور که می دانید آبادان و خرمشهر با کشورهای کویت و عربستان، قطر، بحرین، امارات و عراق دارای ارتباط دریایی هستند. این کشورها که در خاورمیانه قرار دارند بودجهای بیش ازیکصد میلیارد دلار در سال داشته و به لحاظ رفاه اجتماعی نیز مردم این کشورها )به استثنای عراق) مرفه ترین مردم خاورمیانه هستند. رشد اقتصادی این کشورها نیز بسیار قوی و مناسب است و اکثر آنها در حال توسعه هستند.

▪ بنادر تجاری، نقتی، صیادی

نقش راه های آبی در اقتصاد جهان کاملاً محرز است و حدود ٩٥ درصد کالاهای وارداتی کشور از طریق راه های آبی و دریایی به بنادر کشور وارد می شود. این موضوع اهمیت دریا )ارتباط با دریا(، رودخانه، بنادر متعدد و متفاوت آبادان و خرمشهر را کاملا محرز می کند و بیانگر ظرفیت های مناسب بندری برای برنامه های توسعه کشور خواهد بود. شهرستانهای آبادان و خرمشهر از طریق دو رودخانه مهم کشور یعنی بهمنشیر و اروند رود به خلیج فارس اتصال دارند، به طوری که فعالیت های کشتیرانی به راحتی در این مناطق جریان دارد.

شهرستان آبادان دارای بیش از ٤٠ پست اسکله تجاری و نفتی و صیادی است که هم اکنون فعالیتهای تجاری و صادرات و ورادات از این مناطق انجام می شود و هزاران شناور تجاری نفتی و صیادی در این دو شهر در حال حمل و نقل کالاهای مختلف هستند. هم اکنون این اسکله ها می توانند کشتیهای تا ٥ هزار تن را پذیرش کنند، لیکن با انجام لایروبی کانال اروند رود کشتیهایی تا ظرفیت ٢٠ هزار تن نیز می توانند در این دو شهر پهلوگیری کنند. البته ساخت اسکله های جدید با ظرفیت بالا نیز در دهانه اروند رود مطرح است.

▪ امکانات حمل و نقل زمینی(جاده ای– دریایی – ریلی )

شهرستانهای آبادان و خرمشهر از لحاظ امکانات حمل و نقل زمینی ( جاده ای و ریلی) دارای مزیت کاملی هستند، به طوری که جاده آبادان و اهواز به صورت اتوبان به کلیه شهرهای کشور اتصال می یابد و همچنین جاده آبادان ماهشهر نیز عامل ارتباطی با قسمتهای دیگر کشور است. همچنین شهرستان خرمشهر دارای خط راه آهن بوده و متصل به شبکه سراسری راه آهن کشور است و با توجه به اینکه با سایر کشورهای جهان ارتباط ریلی برقرار است، پیش بینی می شود میلیونها تن ظرفیت حمل بار به وسیله ریل راه آهن خرمشهر عملی شود.

▪ خطوط منظم مسافربری دریایی

خوشبختانه شهرهای آبادان و خرمشهر هم اکنون دارای خطوط منظم مسافربری از طریق دریا هستند و همه روزه کشتیهای مسافربری از طریق دریا به مقاصد کویت و امارات در حال جابجایی مسافر و کالا هستند. این خطوط باعث برقراری ارتباط مستمر تجاری بین طرفهای ایرانی و خارجی می شود و با کمترین هزینه امکان جابجایی مسافرین داخلی و خارجی را جهت سفرها تسهیل کردهاند که این موضوع نیز مزیت دیگر این منطقه است.

▪ حمل و نقل هوایی

آبادان یکی از بزرگترین و مجهزترین فرودگاه های کشور را داردکه از زمان قبل از انقلاب در بین فرودگاه های کشور، بین المللی بوده و روزی ٣٧ پرواز در آن انجام می شده است که اینک به دو تا سه پرواز در روز به رغم ظرفیت بالای پرواز آن رسیده است؛ به طوری که قبل از انقلاب کلیه پروازهای اروپایی و آمریکایی و کشورهای عربی مستقیماً از این فرودگاه انجام می شده است.

▪ دانشکده ها و مراکز آموزش عالی

آبادان از این لحاظ نیز دارای امکانات مناسب و ظرفیت مناسب است. دانشکده نفت، دانشگاه آزاد اسلامی و مرکز آموزش فنی وحرفه ای شرکت ملی نفت ایران در آبادان و دانشکده علوم دریایی و مرکز آموزش ملوانی در خرمشهر مراکز مهم آموزشی این منطقه هستند. وجود چنین مراکزی میتواند در جهت تربیت و تامین نیروی انسانی ماهر و متخصص که مورد نیاز واحدهای صنعتی و اقتصادی موجود در منطقه است، بسیار موثر واقع شود.

▪ استعداد کشاورزی منطقه و صیادی

شاید بتوان گفت که شهرهای آبادان و خرمشهر یکی از شهرهای پرآب کشور جهت گسترش فعالیتهای کشاورزی هستند. هم اکنون بیش از ٤ میلیون اصله درخت خرما با ظرفیت تولید سالیانه حدود ١٢٠ هزار تن خرما و ارزش صادراتی مناسب در منطقه وجود دارد که متاسفانه مورد بهره برداری صحیح قرار نمی گیرند. در زمینهای این مناطق انواع صیفیجات نیز کشت می شود. وجود سه رودخانه پرآب کشور مانند کارون، بهمنشیر و اروند رود می تواند باعث تحول اساسی در کشاورزی منطقه شود. اجرای طرح جامع آبرسانی آبادان و خرمشهر نیز چهره این دو شهر را کاملا عوض خواهد کرد و این طرح علاوه بر تامین آب آشامیدنی مناسب، مقدار هزاران هکتار از اراضی شهرهای مزبور را جهت کشت و کشاورزی تامین خواهد کرد.

لازم است این نکته را اضافه کنیم که اکثر صیفیجات و خرمای کشورهای حاشیه خلیج فارس، قبل از پیروزی انقلاب به وسیله ساکنین آبادان تولید و تامین می شده و با کمی تلاش و کوشش می توان مجدد این سابقه تاریخی را احیا کرد و از این طریق تولید، اشتغال و درآمد اهالی این شهرها را افزایش داد. ویژگی دیگر این مناطق صید و صیادی است. هم اکنون هزاران شناور صیادی در این مناطق فعال هستند و علاوه بر تامین گوشت سفید شهرهای آبادان و خرمشهر، سایر شهرهای استان خوزستان و شهرهای کشور از ماهی و میگو صید شده در این مناطق ارتزاق می کنند. البته اجرای طرح های پرورش میگو در این مناطق هم اکنون شروع شده و در حال بهره برداری است لیکن کمبود سرمایه، عدم ارتباط تکنولوژی و عدم تامین لارو و غذای مناسب، باعث رکود این صنعت در آبادان و خرمشهر شده است و انتظار می رود با آزاد شدن این مناطق سرمایه گذاران چینی، مالزیایی و اندونزیایی و پرورش دهندگان میگوی آسیای جنوب شرقی به راحتی در این مناطق حضور یابند و ضمن عرضه تکنولوژی پرورش میگو، باعث رشد و توسعه این صنعت شوند. نکته دیگری که باید به آن توجه شود، امکان افزایش ظرفیت صید صنعتی در این مناطق و تجیهز و نوسازی ناوگان صید و تاسیسات فرآوری و سایر اقدامات مورد نیاز برای تولید صنعت صید و صیادی است که این مهم نیز در یک منطقه آزاد تجاری و صنعتی بهتر از هر منطقه دیگری صورت خواهد گرفت زیرا در این مناطق سرمایه گذاری و تامین قطعات و تجهیزات نیز آسان تر خواهد بود.

▪ نفت

شهرستان آبادان تنها شهر مشهور نفتی ایران در سطح جهان است، به طوری که اکثر مردم جهان نام این شهر را با نفت ایران عجین می دانند. این شهر دارای یکی از بزرگترین پالایشگاه های نفت جهان است. این پالایشگاه می تواند محور توسعه صنعتی این شهر قرار گیرد. نقش اصلی و جنبی این پالایشگاه در ایجا زمینه های توسعه صنعتی و نفتی بسیار با اهمیت است. وجود چنین پالایشگاهی باعث جذب سرمایه گذاران خارجی خواهد بود. آنها می توانند در زمینه افزایش تولید، بالا بردن ظرفیت های فعلی تولید و ایجاد صنایع جنبی و پایین دستی نفت سرمایه گذاری کنند و از این طریق هزاران فرست شغلی برای مردم کشورمان فراهم آورند و درآمد ملی را بالا ببرند. وجود راه های آبی و نفت در کنار همدیگر بهترین فرصت برای کارهای تجاری و صنعتی به وسیله سرمایه گذارارن خارجی است. امروزه تمام سرمایه گذاران دنبال نفت و گاز و منابع نفتی هستند و علاقه شدیدی به سرمایه گذاری در این صنایع دارند، به ویژه اینکه این مناطق در کنار دریا و نزدیک به مراکز مهم خارجی باشد. می توانیم برنامه های بازسازی پالایشگاه آبادان را همراه با تکنولوژیهای مدرن به اجرا درآوریم تا بهره وری صنعت نفت و پالایشگاه را افزایش دهیم.

▪ پتروشیمی

آبادان یکی از قدیمی ترین تاسیسات پتروشمی در ایران را دارد. وجود پتروشیمی که دارای تولیدات فراوان است می تواند باعث جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی جهت تولیدات و صادرات فرآورده های پتروشی می شود. اکنون که جهان به سوی افزایش مصرف فرآورده های پتروشیمی به پیش میرود و هر روز مصرف فرآورده های پتروشیمی افزایش می یابد، تمایل سرمایه گذاران به سرمایه گذاری در این صنعت افزایش می یابد.

▪ صنعت و شهرکهای صنعتی

علاوه بر پالایشگاه و پتروشیمی صنایع دیگری در این دو شهر فعال هستند. وجود صنعت کشتی سازی در این منطقه که به وسیله واحدهای دولتی و خصوصی در این زمینه فعال هستند و نیز وجود صنایع بسته بندی میگو، ماهی و صنایع بسته بندی خرما در این مناطق از نکات مهم این منطقه است.

▪ آب و برق صنعتی

شهرهای آبادان و خرمشهر یکی از پرآب ترین شهرهای کشور هستند و هما کنون سه رودخانه آب شیرین کشور در اطراف این شهرها جریان دارند و به راحتی میتوان نسبت به تامین آب مورد نیاز صنایع با کمترین سرمایه گذاری اقدام کرد. به رغم اینکه بعضی از واحدهای صنعتی کشور با مشکل آب روبرو هستند، خوشبختانه ظرفیت تامین آب صنعتی در این مناطق کاملاً امکان پذیر است. (طرح راهبردی منطقه آزاد اروند ۱۳۸۷ص ۲۵۶)

● چالشها و تنگناهای منطقه آزاد اروند:

▪ خسارتهای باقی مانده از زمان جنگ تحمیلی

▪ وجود تعارضات و تنازعات ناشی از وضعیت نظامی منطقه

▪ فقدان شبکه ها و تجهیزات شهری و امکانات زیرساختی

▪ وجود مشکلات قومی و عشیرهای و عدم توازن ساختارهای اجتماعی و فرهنگی

▪ ناامنی موجود در منطقه به خصوص وضعیت اشغال عراق

▪ لایروبی نشدن اروند

▪ ویرانی های ناشی از جنگ تحمیلی

▪ نرخ بیکاری فوق العاده منطقه

▪ عدم ثبات در عراق

● امکانات و قابلیتهای منطقه آزاد اروند:

▪ استقرار در حوزه منابع نفت و گاز و حامل های انرژی مثل نیروگاه و پالایشگاه

▪ اتصال به پیکره سرزمینی

▪ وجود راه آهن و امکان گسترش راه های ترانزیتی پسکرانه

▪ موقعیت مکانی ویژه نسبت به بازار عراق و نیز کشورهای کویت و عربستان

▪ برخورداری از امکانات اسکلهای و امکان افزایش توان در این زمینه

▪ زمینه های گسترده برای تحرک دوباره به ویژه در صنایع مرتبط با نفت

مرتضی زاهدی