چگونه کیفیت زندگی را اندازه بگیریم

تورم همه چیز را نمی گوید

آیا وضع شما نسبت به یک سال، ده سال، یا بیست سال قبل بهتر شده است؟ پاسخ این سوال نه در جداول آمار اقتصادی که روی میز آشپزخانه شما است و نه در قفسه مواد دارویی‌تان.

آیا دوست دارید به جهانی بدون مایکروویو، موبایل، سی دی و دوربین‌های پیشرفته بازگردید؟ کسی را می‌شناسید که داروها کیفیت زندگی‌شان را بهتر کرده باشد، یا داروهای ضدکلسترول و نظایر آن طول عمرشان را بیشتر کرده باشد؟ چند سال پیش من دچار زکام بهاره شده بودم، به لطف وجود دارویی به نام Flonase حالا من دیگر حساسیت‌ام برطرف شده است. می‌شود عمرتان را پای بررسی درآمد متوسط خانوارها طی تاریخ بکنید و در عین حال نکات اصلی، اینکه واقعا زندگی خانواده متوسط چه تحولاتی یافته است را نادیده بگذارید. کیفیت زندگی به سادگی در ارقام و اعداد منعکس نمی‌شود.

اقتصاددانان تجربی ارقام را به دلایل چندی دوست دارند. برای آزمون پیش‌بینی‌های تئوری اقتصاد به ارقام نیاز هست. از آن مهم‌تر، برای محاسبه شاخص‌هایی چون هزینه زندگی و غیره هم به آمار و ارقام نیاز هست. اگر قیمت مایکروویو بدون بهبود کیفیت دو برابر شود، این یعنی افزایش هزینه زندگی، اما اگر قیمت مایکروویو به این دلیل دو برابر شود که مردم مدل‌های بهترش را می‌خرند، آن وقت قضیه فرق می‌کند.

پیتر کلنوو و مارک بیلز در این حوزه کار کرده‌اند. کلنوو اقتصاددان دانشگاه شیکاگو است، بیلز همکار من در دانشگاه راچستر است. این دو خیلی روی این موضوع که تغییرات کیفی طی زمان را می‌توان اندازه گرفت کار کرده‌اند.

ایده آنها این است: مبتدیان بهتر است تغییرات طی زمان را نادیده بگیرند، چون این تغییرات برای ارزیابی خیلی دشوار هستند. (بعدا به آنها بازخواهیم گشت.) در عوض به شکاف میان فقیر و غنی نگاه کنید. ثروتمندان معمولا مایکروویوهای بهتر و بیشتری دارند. از آن جالب‌تر اینکه، ثروتمندان با قانونمندی خاصی ثروت‌شان را میان کمیت و کیفیت تقسیم می‌کنند. اگر به قدری ثروتمند باشید که دو مایکروویو داشته باشید این دو مایکروویو به طور متوسط ۲۵ درصد بیشتر از تنها مایکروویو همسایه هزینه برمی‌دارند. فقرا ۲۰۰ دلار بابت یک مایکروویو می‌دهند، ثروتمندان ۲۵۰ دلار برای هر یک از دو مایکروویوشان (که کیفیت بهتری دارند) می‌پردازند.

برای سایر کالاها این قانون ۲۵ درصدی برقرار نیست، اما یک قاعده دیگر جای آن را می‌گیرد. مثلا میز اتاق پذیرایی را در نظر بگیرید. اگر دو میز داشته باشید و همسایه‌تان یکی، میزهای شما احتمالا دو برابر ارزش دارند. اگر قیمت هر میز همسایه ۵۰۰ دلار باشد، قیمت هر میز شما ۱۰۰۰ دلار است. بنابراین قاعده ۲۵ درصدی مایکروویوها درباره میز تبدیل به قاعده ۱۰۰ درصدی می‌شود. کلنوو و بیلز این قاعده را برای ۵۰ کالای متفاوت آزموده‌اند، از جاروبرقی بگیرید (که این قاعده در مورد آن ۲۲ درصد است) تا تراکتور کشاورزان. (که این رقم در مورد آن به ۱۴۰ درصد می‌رسد.)

حالا، وقتی قیمت‌ها طی زمان افزایش می‌یابند دشوار است که بگویید این تورم است یا بهبود کیفیت کالا، یا اینکه ترکیبی از هر دوی اینها، اما وقتی چند نفر در آن واحد، برای یک کالا قیمت‌های متفاوتی می‌پردازند می‌دانید که تورم دیگر در اینجا نقشی ندارد. از اینجا می‌توانیم نتیجه بگیریم که وقتی ثروتمندان کالایی را گران‌تر از فقرا می‌خرند، آن مبلغ اضافه احتمالا صرف کیفیت شده است.

به عبارت ساده تر، وقتی در یک روز دو مایکروویو که ۲۵ درصد با یکدیگر اختلاف قیمت دارند خریداری می‌شوند، آن مایکروویو گران‌تر احتمالا ۲۵ درصد کیفیت بالاتری از نمونه مشابه‌اش دارد. این به ما یک مبنای سنجش می‌دهد. می‌فهمیم که وقتی تعداد مایکروویوها دو برابر شود، کیفیت آنها ۲۵ درصد بالاتر می‌رود. وقتی تعداد میزهای اتاق پذیرایی دو برابر می‌شود، کیفیت آنها ۱۰۰ درصد بالاتر می‌رود و همین طور الی آخر درباره سایر کالا‌ها.

کلنوو و بیلز فرض می‌کنند که این نسبت‌ها طی سالیان ثابت مانده‌اند (و شواهدی هم در حمایت از این فرضیه‌شان ارائه می‌کنند). این کلید محاسبه تغییرات کیفیت طی زمان است.

اگر در سال ۱۹۸۰ یک خانوار متوسط ۵/۰ مایکروویو داشته است و این رقم در ۱۹۹۵ به یک رسیده است، می‌توان گفت که این افزایش دو برابری کمیت به معنای افزایش ۲۵ درصدی کیفیت است. یا اگر این خانوار در ۱۹۸۰ نیم مایکروویو داشته است و در ۱۹۹۵ یک و نیم مایکروویو، افزایش دویست درصدی کمیت به معنای افزایش ۵۰ درصدی کیفیت است.

با محاسبه میانگین تمام کالاها کلنوو و بیلز به این نتیجه رسیده‌اند که طی بیست سال گذشته، کیفیت کالاها به طور متوسط سالی ۵/۱ درصد رشد داشته است. (البته احتمالا رقم واقعی بیشتر از این است، چون ورود کالاهای کاملا جدید را نادیده گرفته است.) در صورتی که اداره آمار کار ایالات‌متحده ارقام تورم خودش را سالانه با نیم درصد رشد کیفیت تعدیل می‌کند. این به این معنی است که این اداره هر ساله تورم را یک درصد بیش از میزان واقعی‌اش برآورد می‌کند.

حالا این چه تاثیری روی پرداخت بازنشستگی مادربزرگ‌تان دارد؟ احتمالا هیچ تاثیری. دیدگاه ساده‌باورانه این است که اگر اداره کار رقم تورم را یک درصد بالاتر برآورد کند این به معنی یک درصد بالاتر محاسبه شدن هزینه زندگی خواهد بود، اما یک دیدگاه معقول تر این است که پرداخت‌های بازنشستگی و تامین اجتماعی در هر لحظه تنها به تلاش‌های سیاسی گروهای مختلف مثل انجمن بازنشستگان آمریکا بستگی دارد و اصلا هیچ ارتباطی میان آنها با برآوردهای اقتصادی نیست.

اگر این گروه‌ها آنقدر قدرتمند باشند که وقتی تورم سه درصد برآورد شده است تقاضای افزایش پنج درصدی بنمایند، می‌توانند سه درصد هزینه افزایش زندگی بگیرند و دو درصد دیگر هم با یک بهانه دیگر. اگر تورم چهار درصد برآورد شده باشد، آنگاه چهار به علاوه یک درصد مزایا خواهند گرفت و اگر تورم شش درصد برآورد شده باشد درحالی که موضع انجمن بازنشستگان آمریکا طوری است که نمی‌تواند بیشتر از پنج درصد درخواست کند، آنگاه شش درصد هزینه افزایش زندگی خواهند گرفت، اما یک درصد از آن به بهانه‌ای حذف خواهد شد.

نمی‌دانم چطور می‌شود این تئوری را ثابت کرد، اما به نظرم بدیهی می‌رسد. جایگزین این دیدگاه این است که فرض کنیم تمام نظام سیاسی، با تمام دفتر و دستک‌هایشان، نشسته‌اند که ببینند فلان اقتصاد فلان رقم را چطور محاسبه می‌کند. فکر نمی‌کنم که ما آن‌قدر قدرت داشته باشیم.