نگاهی گذرا به گردشگری ایران از دو منظر ارتباطات و تبلیغات و آموزش

گردشگری در اولین دهه از هزاره ی سوم میلادی یكی از صنایع در حال رشد می باشد كه امروزه به عنوان یكی از انسانی ترین فعالیت های اقتصادی و فرهنگی بشر شناخته شده است بنابراین هر گام در توسعه ی پایدار این صنعت به جهانیان نوید زندگی بهتر بر مبنای مهر و دوستی و ارتباط بین فرهنگ های جوامع مختلف را می دهد

گردشگری در اولین دهه از هزاره‌ی سوم میلادی یكی از صنایع در حال رشد می‌باشد كه امروزه به عنوان یكی از انسانی‌ترین فعالیت‌های اقتصادی و فرهنگی بشر شناخته شده است. بنابراین هر گام در توسعه‌ی پایدار این صنعت به جهانیان نوید زندگی بهتر بر مبنای مهر و دوستی و ارتباط بین فرهنگ‌های جوامع مختلف را می‌دهد.

به راستی امروزه وجود پتانسیل‌های عظیم تاریخی و طبیعی، ایران را به یكی از جذاب‌ترین مناطق گردشگری جهان تبدیل نموده، و لیكن بهره‌برداری از این منابع در جهت خدمات‌رسانی و كسب درآمد، بستگی به برنامه‌ریزی اصولی و ثبات در ساختار گردشگری كشور دارند.

در این نوشتار به بهانه روز جهانی جهانگردی كوشش شده تا با نگاهی گذرا به وضعیت كنونی و با رسیدن به مرحله‌ی شناخت، برخی نیازهای اساسی این صنعت را در جهت حركت به سمت توسعه‌ی پایدار، دریابیم.

●دورنمای گردشگری در ایران:

در باورهای كهن مردم این سرزمین، سیر و سیاحت از جایگاه والایی برخوردار است. به گونه‌ای كه با اندكی تعمق می‌توان ردپای آن را در باورهای دینی، هنر، ادبیات و تاریخ آنان یافت. اگر با اندكی تسامح به برخی گردشگرانی كه پیش از ورود اسلام به ایران پای نهادند و یا برخی گردشگران و جغرافی‌دانان مسلمان كه در قرون اولیه اسلام به این بخش از سرزمین قدم گذاردند بنگریم، بدون شك از قرن یازدهم ه. ق (هفدهم م) به بعد هم‌زمان با ورود گسترده‌ی گردشگران اروپایی كه به علل گوناگون در قالب گروه‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی به ایران پای نهادند، گردشگری وارد مرحله‌ی جدیدی شد و به این واسطه قرون هفدهم و هجدهم میلادی در ایران به عصر سفرنامه‌ها مشهور شد.

از مشخصات بارز این دوران می‌توان به حضور گردشگران خارجی در سطوح مختلف در جامعه و ارتباط آنان با تمامی گروههای اجتماعی اشاره نمود. لذا در خلال سفرنامه‌های این سیاحان آنجایی كه تاریخ نگاری ایران ناتوان از بیان حیات اجتماعی مردم می‌باشد، مطالب متنوعی را می‌توان درباره‌ی زندگی اجتماعی و ساختار فرهنگی ایران به دست آورد.

در باب گردشگری و ساختار مربوط به آن این دوران از دو منظر قابل تامل می‌باشد.

اول برخورد صمیمانه ایرانیان با گردشگران خارجی و پذیرفتن آنان در درون جامعه خود، كه این نكته ریشه در فرهنگ كهن و اصیل ایرانیان دارد. لذا در این زمینه در سفرنامه‌های بسیاری از گردشگران خارجی به خصوص در قرون هفدهم و هجدهم میلادی نظیر شوالیه ژان شاردن و ژان باپتیست تاورنیه مطالب متنوعی را می‌توان دریافت.

دوم برخورد حكومتهای ایرانی با گردشگران و سیاحان خارجی از نظر ارایه تسهیلات و نگرش آنان به فرهنگ گردشگری است كه این نكته با توجه به تحولات جهانی و تفاوت دیدگاه‌های حكمرانان ایرانی در طول بیش از چهار قرن می‌توان از مناظر مختلف مورد بررسی قرار داد.

به هر ترتیب، هم‌زمان با ایجاد تحولات عمیق فرهنگی و سیاسی ایران از عصر مشروطیت به بعد، گردشگری نیز دچار تحول شد و دوران سفرنامه‌نویسی آرام آرام پایان یافت، لذا از دهه دوم سده اخیر از سال ۱۳۱۴ ه ش با تشكیل اداره جلب سیاحان تاكنون صنعت گردشگری و ساختار مربوط به آن فراز و نشیب‌های متعددی را طی نموده كه پرداختن به آنها مجال دیگری را می‌طلبد.

حال آنچه در این نوشتار و پرداختن به آن از اولویت برخوردار است، توجه به وضعیت حال گردشگری ایران از دو منظر ارتباطات و تبلیغات و آموزش می‌باشد. لذا به صورت مختصر برخی دیدگاه‌ها و نكات مهم در این دو زمینه كه از طریق مطالعات میدانی به دست آمده به صورت گذرا مورد بررسی قرار می‌گیرد.

الف: ارتباطات و تبلیغات

به راستی گردشگری تاكنون از دیدگاه علوم مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است و لیكن آنچه هم اینك پرداختن به آن از اهمیت والایی برخوردار است این می‌باشد كه گردشگری امروزه به عنوان یك نیاز منطقی در جهت برآورده ساختن خواسته‌های مادی و فطری انسانها جهت ایجاد تفاهم و گسترش فرهنگ و انسجام اجتماعی در همه‌ی جهان در قالب یك صنعت منحصر به فرد مطرح می‌باشد.

بنابراین در یك نتیجه‌گیری می‌توان گفت، گردشگری در ایجاد ارتباط بین فرهنگهای جوامع موثر است و عاملی است در جهت برآورده ساختن نیازهای فطری انسان در جهت آموختن و دیدن آنچه در جهان خلقت ایجاد شده، حال با توجه به مطالبی كه عنوان شد سوالی مطرح می‌باشد و آن اینكه چه عواملی در رسیدن به این نتایج، یك گردشگر را هدایت می‌نمایید؟

در پاسخ به این سوال می‌توان چنین مطرح نمود كه، تغییر موقعیت یك گردشگر از مكانی به مكان دیگر در وهله‌ی اول هرگونه حركتی در صنعت گردشگری می‌باشد. لذا این تغییر مكانی منجر به ایجاد فعالیتهای مختلفی می‌شود كه به واسطه‌ی آن گروه‌های مختلفی در زیرساخت‌های این صنعت فعالیت می‌نمایند.

با توجه به این نكته، چرخه‌ی عظیمی به وجود می‌آید كه یك گردشگر به واسطه‌ی دریافت برخی خدمات قادر به انجام مسافرت و ایجاد ارتباطات فرهنگی و یا شورانگیز حاصل از سفر می‌باشد. حلقه‌ی واسط میان یك گردشگر و بخشهای خدمات‌رسانی در گردشگری بازاریابی و تبلیغات و ارتباطات می‌باشد.

به راستی، امروزه در كشورمان ایران كه سالها به عنوان ده كشور اول دارای جاذبه‌های گردشگری در جهان شناخته شده (و همگی ما این نكته را به وضوح می‌دانیم)، جایگاه تبلیغات صحیح و علمی در جهت جذب گردشگر در چرخه گردشگری، كجاست؟

آیا به واقع در این زمینه، یعنی در جهت جذب گردشگر خارجی و یا نحوه‌ی هدایت صحیح گردشگر داخلی به مناطق مختلف به شیوه‌های علمی متكی می‌باشیم و یا تا چه حد به تبلیغات، اعتقاد داریم؟

جهت یافتن پاسخهایی برای سوالات خود بهتر است نگاهی به ساختار موجود گردشگری در كشورمان داشته باشیم.

در مرتبه اول دیدگاه‌های نهادهای متولی هدایت گردشگری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. در حال حاضر نهادهای دولتی سیاستگذار در صنعت گردشگری كشور از نظر ساختار تحولات فراوانی تجربه نموده‌اند و به نظر می‌رسد این تحولات در راستای بهبود علمكرد این نهادها تدارك دیده شده است. بنابراین بسیار بجاست تا هم‌زمان با این تحولات و راه یافتن فرهنگ سفر در ساختار اجتماعی مردم این دیدگاه به خصوص در میان برخی دست‌اندركاران این صنعت تقویت شود، كه گردشگری به عنوان یك مجموعه فعالیت لوكس و پرتجمل به شمار نمی‌آید. بلكه گردشگری به عنوان یك سرمایه‌گذاری در جهت بالندگی فرهنگی و گذراندن اوقات فراغت مردم آن هم در سطح ملی و بین‌المللی مطرح بوده و امروزه سفر در سبد مصرف خانواده ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد.

لذا نهادهای دولتی، خصوصاً نهادهایی كه به صورت مستقیم در امر سیاستگذاری گردشگری دخیل می‌باشند دارای وظیفه مهمی می‌باشند كه همانا تدوین سیاستهای كلان تبلیغاتی و بازاریابی از یكسو در جهت شناسایی بازارهای هدف و از دگر سو معرفی صحیح فرهنگ، آداب و رسوم و جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی می باشد.

شهرام امیری

---