مذهب و تلویزیون

مذهبی بودن, به عنوان صفت اجتماعی و روانشناختی تأثیرگذار بر گرایش ها و رفتار, قاعد تاً بر نحوه استفاده از تلویزیون تأثیر می گذارد ما بر این اعتقاد بودیم كه مذهبیون محافظه كار و غیرمحافظه كار به لحاظ انگیزه تماشای برنامه های حاوی ابتذال و خشونت و گرایش به تلویزیون متفاوت هستند بدین منظور پرسشنامه هایی برای ۳۴۶ نفر از مذهبیون, شامل محافظه كاران, میانه روها و آزادیخواهان, فرستادیم

تجزیه و تحلیل های كواریانس و همبستگی های بخشی نشانگر این امر بودند كه در مقایسه با مذهبیون غیر محافظه كار، مذهبیون محافظه كار كمتر تحریك می شدند تا به دلیل حضور غیراخلاقی هنرپیشه ها، برنامه ها را تماشا كنند، در نتیجه كمتر به تماشای برنامه های حاوی ابتذال می پرداختند و معتقد بودند كه تلویزیون در زندگی آنها اهمیت كمتری دارد. به دنبال بحث با برخی از رهبران مذهبی درباره این قضیه كه برنامه های حاوی ابتذال و خشونت، تار و پود اخلاقی جامعه را به اضمحلال می كشاند، گروه های علاقه مندی مانند رهبران مسیحی مسئول در تلویزیون، درصدد كاهش بخش برنامه های حاوی ابتذال و خشونت برآمده اند. در پی این مسأله می خواستیم بررسی كنیم كه چطور صافی (فیلتر) ادراكی مهمی مانند «مذهبی بودن» بر انگیزه های افراد «كلیسارو» در استفاده از تلویزیون و انتخاب برنامه های حاوی ابتذال و خشونت، تأثیر می گذارد. دیدگاه ها همان بود كه باتسون و ونتیس رویكرد اجتماعی روانشناختی می نامیدند. این رویكرد در صدد تبیین ماهیت و پیامدهای مذهب در زندگی افراد است. این دیدگاه با نظریه استفاده و رضامندی كه به عنوان رویكرد روانشناختی ارتباطات به دنبال توضیح انتخاب رسانه ها و پیامدهای آنهاست نیز تطبیق می كند.

مذهبی بودن

مذهبی بودن، به ساختن مفاهیم شناختی كه به وسیله آنها مردم با هم ارتباط نزدیك برقرار می كنند و واقعیت های زندگیشان را می سازند كمك می كند و نیز منعكس كننده اعتقادات و اعمالی مانند عقاید و تقوای الهی است. كمپل نیز بر اساس مشاهدات خود اظهار كرده است كه این اعتقادات و اعمال، بدین لحاظ كه كاركردهای مهم برای مردم و جوامع دارند، قرن هاست كه زنده مانده اند. به لحاظ تاریخی، براساس اظهارات ساپ و جونز، فلاسفه و الهیون بسیاری ادعا كرده اند كه اعتقادات مذهبی مولّد قضاوت های اخلاقی و نیز رفتارهای اخلاقی هستند. اعتقادات مذهبی بر گرایش ها و رفتار فرد تأثیر می گذارند و نیز به شدت ارزش های خانوادگی، تمایلات جنسی و صداقت فردی را تحت تأثیر قرار می دهند. برای مثال مشاهده شده است كه مذهبیون محافظه كار معیارهای اخلاقی محكم تری درباره مذموم بودن دروغگویی، دزدی، شراب خواری و قماربازی دارند. به نظر می رسد مناسك مذهبی فرد را از نوشیدن مشروبات الكلی و استفاده از مواد مخدر منع می كنند. مذهبی بودن همچنین تعدیل كننده محرومیت اجتماعی مشهود است یا این احساس را به همراه دارد كه فردِ فاقد امتیازات اجتماعی با دیگران برابر است: «محرومیت اجتماعی عاملی است كه زمینه را برای در گیر شدن فرد در حیطه امور مذهبی تشریفاتی، اخلاقی، عقیدتی و اشتراكی فراهم می كند.»

استفاده از رسانه

میزان مذهبی بودن نشانگر نفوذ و رخنه دین در زندگی مذهبیون محافظه كار است (مانند بنیادگرایی كه بر خانواده، كار و زندگی سیاسی تأثیر می گذارد). فرض ما این بود مذهبی بودن بر رفتار رسانه ای تأثیر می گذارد. گرچه مطالعات گذشته وضعیت پیچیده ای را درباره مذهبی بودن و تماشای تلویزیون ارائه داده اند. برخی از محققان استدلال كرده اند كه مذهبیون محافظه كار مانند بسیاری مردم دیگر از تلویزیون استفاده می كنند. رو برتز در ارزیابی از میزان استفاده از برنامه های حاوی ابتذال و خشونت كه اكثریت اعضای فرق عمده مذهبی (به ویژه پروتستان ها یا بنیادگراها) در مقایسه با كل جمعیت تماشا كرده بودند، تفاوت های محسوسی مشاهده نكرد. اما اتكین تشخیص داده است كه مذهبیون محافظه كار برنامه های حاوی ابتذال و خشونت را به صورت گزینشی تماشا می كنند؛ بدین شكل كه برنامه ها را براساس پیش فرض هایشان انتخاب و تماشا می كنند. این امر با یافته های مربوط به میزان مذهبی بودن و ملاك های اخلاقی مطابقت دارد و با جنسیت و ارزش های خانوادگی در ارتباط است. ما در تحقیق خودمان درصدد بودیم تا تفاوت ها و موارد اختلاف در تحقیقات گذشته را با تمركز بر رابطه بین میزان مذهبی بودن و رفتار رسانه ای روشن كنیم.نتایج تحقیق و تفحص هیأت هایی مانند كمیسیون عمومی وكلا درباره مطالب مستهجن (نوشتاری، تصویری، صوتی) مؤید دل نگرانی های مذهبیون محافظه كار است. این كمیسیون پس از تحقیق و تفحص استدلال كرده بود كه شبكه های تلویزیونی حاوی «مقدار زیادی» برنامه های غیراخلاقی خشن است و مهمتر اینكه نمایش چنین برنامه هایی احتمالاً سبب افزایش پرخاشگری در سطح جامعه خواهد شد. با توجه به مطالب فوق رهبران مذهبی محافظه كار و نیز مقامات دولتی چنین عقاید و نظرهایی را مورد بحث و تفسیر قرار می دهند و به اطلاع عموم می رسانند تا شاید بتوانند بر انتخاب نوع برنامه های مورد نظرمذهبیون محافظه كار تأثیر بگذارند. رویكرد استفاده و رضامندی(۲)، «نقش عوامل جامعه شناختی و روانشناختی در كاهش اثرات (مكانیكی) رسانه ای» ، مانند تأثیر ابتذال و خشونت در برنامه های تلویزیون را روشن و برجسته می كند. این رویكرد، با در نظر گرفتن این امر كه تفاوت های اجتماعی و روانشناختی در بین مردم چگونه بر كاربرد و رفتار رسانه ای تأثیر می گذارد، درصدد تبیین مصرف و اثرات رسانه ای است. ما انتظار داشتیم كه مذهبی بودن یك متغیر اجتماعی روانشناختی مهم یا صافی (فیلتر) مفهومی اثرگذاری بر چرایی استفاده یك شخص از تلویزیون (یعنی انگیزه های تماشا)، احساسش نسبت به تلویزیون (یعنی وابستگی به تلویزیون) و اینكه چه برنامه ای را برای تماشا انتخاب می كند (یعنی تماشای برنامه های حاوی ابتذال و خشونت)، باشد.

فرضیه ها

ما براین عقیده بودیم كه مذهبیون یا الهیون محافظه كار و غیرمحافظه كار به طور متفاوتی از تلویزیون استفاده می كنند ضمن آنكه مذهبی محافظه كار را به عنوان شخصی كه مذهب ارتدكس داشته و خودش را وقف اعتقادات و اعمال مذهبی كرده است، تعریف كردیم. دلیل تمركز روی مسیحیان نیز نفوذ و تعداد بیشتر آنها در این جامعه، بوده است. برای مثال، تحقیق اخیر درباره بزرگسالان ایالات متحده نشان می دهد كه ۵/۸۶درصد افراد، مذاهب مسیحی داشته اند.

پرسش تحقیق ما این بود:

آیا بین مذهبیون محافظه كار و غیر محافظه كار،

الف) در انگیزه هایشان از تماشای تلویزیون

ب) در تماشای برنامه های حاوی ابتذال و خشونت،

ج) و در نگرش آنها نسبت به تلویزیون

تفاوت هایی وجود دارد؟

در تحقیقاتی كه در آنها استفاده و رضامندی مدنظر بوده است، اكثر نتایج به تفاوت های موجود بین استفاده واقع بینانه (نه به طور عادت) از تلویزیون و پركردن اوقات فراغت اشاره می كنند و نیز بیشتر استفاده هدفمند و ابزاری تلویزیون را نشان می دهند. آبلمن نیز به همان جهت گیری های واقع بینانه و ابزاری در بین بینندگان مذهبی تلویزیون پی برده است، اما همچنین به نوعی استفاده واپسگرایانه از تلویزیون از سوی آنها اشاره می كند كه این امر حاكی از نارضایتی آنها از تلویزیون دنیامدار است. انگیزه واپسگرایانه به دنبال انتخاب رسانه دیگری است یا به منظور اجتناب و پرهیز از یك رسانه خاص یا به دنبال برنامه های خاصی است كه وسیله دیگری مجبور به ارائه آن است. براساس نظر آبلمن، بینندگان واپسگرا به منظور اجتناب از تماشای برنامه های حاوی ابتذال و خشونت و در طلب رهنمودهای معنوی، به كانال های حاوی برنامه های مذهبی تمایل دارند.جهت گیری واپسگرایانه باید بیشتر بین افرادی شایع باشد كه یا خود را وقف مذهبشان كرده یا پارسامنش و با تقوی هستند.

---