زبان فضای مجازی

سیکوگنانی معتقد است که بررسی انتقادی زبان مهمترین راه کار برای مطالعه ماهیت فضاهای مجازی است, به گفته او فضای مجازی را صرفاً می توان به حسب ویژگی های زبانشناختی آن تعریف نمود

سیکوگنانی معتقد است که بررسی انتقادی زبان مهمترین راه کار برای مطالعه ماهیت فضاهای مجازی است، به گفته او فضای مجازی را صرفاً می‌‌توان به حسب ویژگی‌های زبانشناختی آن تعریف نمود.منظور از »زبان» چیست؟ چه عواملی بر ساختار، اشاعه و تفسیر زبان در محیط‌های آن‌لاین تأثیر می‌گذارند؟ این مقاله طیف معانی منسوب به واژه »زبان» را در ادبیات رایج مربوط به زبان فضای مجازی بررسی می‌کند و پژوهش‌های اخیر مربوط به تنوع بافت‌های فرهنگی و اجتماعی، روابط، مهارت‌های زبانی و هویت‌هایی را که ممکن است در اینترنت و کاربرد زبانی کامپیوتر مؤثر باشند را، نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.نظریات جدید ادبی و ارتباطشان با ارتباطات آن‌لاین ارائه می‌شوند و البته با تأکید بر این مطلب که اینترنت و فناوری های کامپیوتری همانند سیال عمل می‌کنند و ابزارهای فرهنگی‌ای را ایجاد می‌کنند که افراد می‌توانند از آنها در راستای برقراری ارتباط با یکدیگر استفاده کنند.

● زبان و ادبیات در اینترنت و ارتباطات کامپیوتری

در میان مطالبی که درخصوص قابلت اینترنت در راستای ارتباطات انسانی منتشر می‌‌شود، ویژگی مربوط به فناوری‌های ارتباطات اینترنتی همواره مورد غفلت قرار می‌گیرد: و آن اینکه اینترنت و ارتباطات کامپیوتری، تا امروز، فضاهایی ارتباطی بوده‌اند که از طریق زبان (و عمدتاً متن) ساخته شده‌اند.بنابراین در فضای مجازی، زبان نوشتاری واسطه رابطه انسان- کامپیوتر و همچنین انسان- انسان است.تسلط اینترنت و ارتباطات متنی کامپیوتری به چه معناست؟

محققان رشته‌های مختلف- طیفی از مربیان آموزش از راه دور تا زبانشناسان، دانشمندان علوم اجتماعی و فیلسوفان پسا مدرن-در حال بررسی این مسأله هستند.آنها می‌پرسند: چه کسی و چگونه آن‌لاین صحبت می‌کند؟ آیا واقعاً زبان آن‌لاین «متن» است یا «گفتار» است؟ فرهنگ چگونه بر زبان فضای مجازی تأثیر می‌گذارد؟

محققان با بررسی این مسائل از دیدگاه رشته ی مربوط به خود، زبان مجازی را «متن»، «نظام نشانه‌شناختی»، «گفتمان فرهنگی- اجتماعی» یا حتی ابزار تسلط فرهنگی در نظر گرفتند (تسلط فرهنگی بر فرهنگ دیگری).این دیدگاه‌های مختلف هر یک به منظور بررسی زبان مجازی، ایجاد بستر برای مثال بررسی جزئیات متن آن‌لاین، بافت‌های اجتماعی زبان مجازی و یا معانی فرهنگی و اجتماعی زبان انگلیسی به مثابه زبان میانجی اینترنت، رویکرد روش‌شناختی و تحلیلی خاص خود را دارند.جای تعجب نیست که، پژوهش‌های مربوط به ارتباطات اینترنتی با برخی از مباحث علمی پیشین درخصوص ماهیت مطالعه ی «گفتمان»، رابطه بین زبان، فناوری و فرهنگ، معنا و مفهوم ادبیات و نیاز ادبیات به فناوری های ارتباطی جدید مغایرت داشته باشد.

● پیشینه

معانی چندگانه واژه «زبان»- هم آکادمیک و هم محاوره‌ای- بیانگر پدیده‌های چندگانه در چارچوب‌های تحلیلی مختلف است، و هر پژوهش ساده‌ای را در خصوص ادبیات مربوط به زبان فضای مجازی پیچیده می‌کند.مقاله حاضر مطالب تجربی و عملی مربوط به ماهیت و معنای متن، زبان و ادبیات اینترنت و ارتباطات اینترنتی را بررسی می‌کند، و رویکردهای نظری مختلفی که محققان در حال حاضر در این خصوص اتخاذ می‌کنند را نشان می‌دهد.این مقاله، خاصه بر پژوهش‌ها و نظریاتی تأکید دارد که اینترنت را به مثابه سایت ارتباطات بین‌المللی و بین فرهنگی- که به اصطلاح دهکده جهانی نام دارد- در نظر گرفته‌اند.مقاله حاضر اهمیت پژوهش درخصوص زبان آن‌لاین مربوط به حوزه تعامل کامپیوتر ـ انسان را نیز مورد توجه قرار داده است.

● دیدگاه‌های مربوط به زبان فضای مجازی

▪ زبان مجازی به مثابه متن دیجیتالی

به نظر می‌رسد برخی نویسندگان با غلط جلوه دادن برداشت خود از ارتباطات اینترنتی به مثابه ارتباطی اساساً نوشتاری (دیدگاهی که توسط برخی از پژوهشگران نظیر مالون، کولت و بلمور(۱) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است)، بر ویژگی‌های متن دیجیتالی (و تأثیر آن بر خوانندگان) به مثابه رویکردی جهت بررسی ارتباطات فضای مجازی تأکید کرده‌اند.

یکی از حوزه‌های خاص اینترنت فوق متن است که ماهیت چندوجهی، طبقه‌بندی نشده، غیرزنجیره‌ای و غیر خطی (شامل تصاویر، صدا، سمبل‌ها و متن)، و تضادی عینی با متن‌های چاپی سنتی دارد.فوق متن، پدیده متنی پسامدرن خوانده می‌شود،(۲) که پراکنده‌گویی و پیچیدگی ارجاعات را ممکن و آسان می‌کند.افزون بر این، محققان معتقدند که فوق متن به شدت ماهیت ادبیات را تغییر می‌دهد و نویسنده را صرفاً «منبع» می‌کند و شکل جدیدی از مطالعه و اندیشه پیوسته آزاد را پدید می‌آورد.(۳) کاپلان(۴) یکی از اولین محققانی بود که فوق متن را مورد بررسی قرارداد، وی تشریح کرد که "چگونه فوق متن از طریق حوزه متنی، چندین خط سیر را در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد".[۱]

.کاپلان می‌گوید، "هر مسیری را که خواننده در مواجه‌ خود با متن انتخاب می‌کند، در واقع، آن متن را تولید می‌کند" و خاطرنشان می‌کند که برخی فوق متن‌ها قابل چاپ‌اند، در عین حال، بسیاری از اشکال جدید [آن] صرفاً خاص فضای مجازی‌اند و قابل چاپ نیستند.از سوی دیگر، داگلاس(۵) شیوه‌هایی که فوق متن را که در قیاس با متون نوشتاری که به خوانندگان آزادی کمتری می‌دهد را بررسی می‌کند و هارپلد(۶) از این دیدگاه حمایت می‌‌کند.او معتقد است که متون دیجیتالی به لحاظ تجربی حساس‌اند و اساساً غیرمنسجم‌اند.(ص ۱۲۹).تامن(۷) به شدت از فوق متن انتقاد می‌کند، به اعتقاد او، "فوق متن در بهترین وضعیت برای ذخیره و دسترسی به اطلاعات مختلف مناسب است و نه برای تحلیل انتقادی و باثبات".

معانی فوق متن ویژه تعامل کامپیوتر-انسان کدامند؟ بروگا و باسناردو(۸) معتقدند که رسانه‌های فوق متنی ارتباطات چندوجهی را تقویت می‌کنند، در عین حال، برخی طراحان (خاصه طراحان مبتدی) به اندازه کافی با اینگونه ارتباط آشنا نیستند چرا که ادبیاتشان ادبیاتی شفاهی و متن محور است.به اعتقاد آنها، ایجاد فوق متن کارآمد، مستلزم رویکردهای جدید و متفاوت به سازماندهی اطلاعات و طبقه‌بندی، بازشناسی چالش‌های صفحه‌خوانی و هدایت مطالب و داشتن درکی از قواعد مربوط به بافت‌های الکترونیکی مختلف است(۹) به نحوی که از لحاظ الکترونیکی غنی شده باشند تا انتظارات مختلف کاربران مبتدی را برآورده سازند.

▪ زبان مجازی به مثابه نظام نشانه شناختی

بخش قابل توجهی از مطالعات رایج مربوط به زبان آن‌لاین به نشانه‌شناسی اختصاص دارد: کاربران در طیفی از امکانات ارتباطات اینترنتی و کامپیوتری نظیر: ایمیل، بوردهای مباحثه و فضاهای »چت» همزمان ویژگی‌های تفضیلی و بعضاً ماشینی- نشانه‌ها و سمبل‌ها-نظام‌های زبانشناختی را بسط داده‌اند.مقالات بسیاری درخصوص شکل‌گیری قواعد مربوط به ارتباطات آن‌لاین یعنی: ساختارها، گرامر و واژه نگاری نگاشته شده است.

عمده ی این مقالات، ارتباطات را در جایگاه‌های مختلف و/یا با زبان نوشتاری یا گفتاری (که تقریباً همواره انگلیسی است) با یکدیگر مقایسه می‌کنند.آنها عموماً چنین نتیجه می‌گیرند که ارتباط آن‌لاین واسطه‌ای است بین گفتار و نوشتار، و برخی مطالعات کلت و بلمور(۱۰) پا را از این فراتر نهاده و بین ویژگی‌های متقارن (آن‌لاین) و ارتباطات همزمان دیجیتالی (آف‌لاین) تمایز می‌گذارند.

برخی مقالات به طور خاص به نظام‌های متنی و گرافیکی‌ای )نظیر کاراکترهای عادی( (۱۱) می‌پردازند که کاربران به منظور اضافه کردن برخی ویژگی‌های متنی فراموش شده به ارتباطات الکترونیکی از آنها در ارتباطات آن‌لاین استفاده می‌کنند.(برای کسب ارجاعات مفصل به مسفادین(۱۲) و دیگران ۲۰۰۴ رجوع کنید).در این میان، باربولز،(۱۳) فوق متن را به مثابه ویژگی کلیدی متون دیجیتالی درنظر می‌گیرد و برخی لینک‌هایی که می‌توانند به عنوان میان بر کاری بیش از وظیفه خود انجام دهند را تشریح می‌کند: نشانه‌های تفسیری برای خوانندگان، انتقال معانی مورد نظر نویسنده و راهنمای تنظیم ایده‌های جدید.

کرس و ون لیوون(۱۴) معتقدند که حرکت به سمت چند منظوره بودن که پیامد متون دیجیتالی است مستلزم نظریه جدیدی در ارتباطات است که صرفاً ‌بر زبان مبتنی نیست، بلکه نشانه‌شناسی و منابع چندگانه آن که رسانه‌های دیجیتالی در اختیار می‌نهند را نیز دربر دارد.این منابع ویژگی‌های حائز اهمیت ارتباطات آن‌لاین هستند.در عین حال، ما مراقب نتایج ساده‌انگارانه درخصوص مدل‌های ارتباطی که نشانه‌ها و سمبل‌ها را به عنوان واسطه‌های معنایی در ارتباطات اینترنتی و کامپیوتر در نظر می‌گیرند هستیم، و همچنین مراقب تلاش بیش از حد در راستای تعیین و مشخص نمودن مجموعه ای از سمبول ها و علائم »خاص فرهنگی» ویژه گروه های کاربران براساس مفاهیم اصلی فرهنگی نیز هستیم.(این پدیده و مشکلات مربوط به‌ آن، در مسفادین(۱۵) مفصل مورد بحث قرار گرفته است).

▪ ادبیات های جدید؟

در محیطی که «متن» به نحو چشمگیری بر ارتباطات سایه افکنده است، مسلماً، «ادبیات» عامل مهمی در تعیین موفقیت تبادلات انسان- انسان و انسان- کامپیوتر است.اما چه نوع »ادبیاتی» برای ارتباطات اینترنتی و کامپیوتری لازم است؟ در گذشته، محققان ادبیات را توانایی خواندن، نوشتن و برقراری ارتباط، معمولاً در محیطی متن محور، تعریف می‌کردند.اما، در دهه گذشته، محققان حوزه مطالعات جدید ادبی(۱۶) این رویکرد را به چالش کشیدند و بر ادبیاتی تأکید کردند که صبغه ی اجتماعی داشت و از الگوهای ادبی فردی و شناخت محور گریزان بود.(۱۷)بر اساس یک الگوی ادبی اجتماعی، زبان صرفاً بیانگر حقیقتی عینی نیست بلکه در عمل، عرضه‌کننده معنا در بافتی خاص است.براساس این الگو، خواندن و نوشتن، راه‌هایی هستند که افراد از طریق آنها معنا را در بافت خاصی انتقال می‌دهند.(۱۸)

اکنون برخی نویسندگان با وارد کردن رویکردهای مطالعات جدید ادبی به دنیای ارتباطات اینترنتی و کامپیوتری، با مفاهیم «عملیاتی» ساده ادبیات الکترونیکی مواجه‌اند که صرفاً بر تعامل با سیستم‌ها، روش‌ها، ابزارها و روش‌های زبانشناختی مربوط به تهیه یا تفسیر متون ]دیجیتالی[ تأکید دارند.(۱۹) در عوض، آنها اهمیت جوانب »انتقادی» و »فرهنگی» ادبیات مربوط به ارتباطات آن‌لاین را مورد بحث قرار می‌دهند.(۲۰)

---