۱ اسفند ـ ۲۰ فوریه ـ آیین نامه « نامه نگاری و مدیریت دولتی » در دوران ساسانیان

بیستم فوریه ۱۹۳۲ « تاراپور J. Tarapore » در شهر بمبئی هند « آیین مدیریت و نامه نگاری دولتی ایران» در دوران ساسانیان را از روی یك نسخه اصل دوباره نویسی كرد و منتشر ساخت . این آیین نامه یك بخشنامه …

بیستم فوریه ۱۹۳۲ « تاراپور J. Tarapore » در شهر بمبئی هند « آیین مدیریت و نامه نگاری دولتی ایران» در دوران ساسانیان را از روی یك نسخه اصل دوباره نویسی كرد و منتشر ساخت . این آیین نامه یك بخشنامه (دستور العمل) اداری بود كه در عهد خسرو انوشیروان ساسانی برای مقامات دولتی ارسال شده بود تا رعایت كنند . آیین نامه مذكور پیش از دوران زمامداری خسرو انوشیروان وجود داشت و در زمان وی بود كه جمع آوری ، تدوین و به صورت دستور العمل به مقامات دولتی ابلاغ شده بود . در هر صورت ، نسخه « تاراپور » متعلق به عهد خسرو انوشیروان ( قرن ششم میلادی ) بوده است .

این آیین نامه در سال ۱۹۳۲ به زبان انگلیسی در افریقای جنوبی ، استرالیا ، كانادا ، ایالات متحده و ممالك اروپایی توزیع و بعدا تجدید چاپ شد. بدون تردید از اصول این كتاب در علم مدیریت سازمانهای عمومی در دنیای نوین اقتباس شده و الگو قرار گرفته است .

این آیین نامه توسط مهاجران پارسی در قرن هفتم میلادی به هند برده شده بود كه به دست تاراپور افتاد. ایرانیانی كه در آن عهد از طریق جزایر قشم و هرمز به هند مهاجرت كردند و هنوز در آنجا هستند عمدتا از مقامات دولتی ، بزرگان و افسران ارتش و بیشترشان از مازندران بودند. دلیل عمده مهاجرت آنان نارضایی از حكومت عربان بر ایران بود. در قصه سنگان ( سنجان ) آمده است كه اعراب مسلمان قبلا گفته بودند كه هدفشان از جنگ با دولت ایران ترویح اسلام است ، نه حكومت كردن . ولی، پس از تصرف شهرها زیر قول خود زده و حاكم شده بودند و....

در این آیین نامه كهن ، به مقامات دولتی و كارمندان سازمانهای عمومی تاكید شده است كه در گزارشها و نامه های اداری از تعارفات معمول دست بردارند ، ملاحظات را كنار بگذارند ، روشن بنویسند ، لفاظی نكنند ، و توجه داشته باشند كه اگر گزارش خلاف واقع بدهند به سختی مجازات خواهند شد.

این آیین نامه از دیپترتاران ( دفتر داران ــ منشیان ادارات ) خواسته است كه در گزارش خود به سه نكته توجه كنند از این قرار: چه می خواهند بگویند و چه خبری می خواهند برسانند، منظورشان چیست و چرا باید خبر دهند، و بالاخره نتیجه گیری و بیان نظر خود در باره موضوع . طبق این دستور العمل ، نامه باید دارای تاریخ باشد و دور یك چوب (حول محور) لوله شده باشد . نامه تاء شده موجب مواخذه بود.

قسمت بیشتر این آیین نامه مربوط به چگونگی مدیریت است و در آن روی لزوم بازرسی و تشویق و تنبیه كارمندان و توجه به نظر آنان تاكید شده است . رشوه گیری در این آیین نامه خطرناك ترین خیانت به مردم به حساب آمده كه مجازات سنگین و محرومیت خواهد داشت. ترتیب اثر دادن به درد دلهای مراجعان و پذیرفتن و احترام كردن آنان از نكات مهم این آیین نامه است . این آیین نامه در موارد متعدد روی جمع آوری مالیات و منصفانه بودن آن و خصوصیات ویژه ماموران مالیه و خودداری از به مقاطعه دادن امر جمع آوری مالیاتها تاكید كرده است. این آیین نامه مدیران دولتی را از تبعیض و افاده و بی اعتنایی به مردم بر حذر داشته و آنان را خدمتگذار و جیره خور مردم خوانده و دقت و اهمیت كار حسابداری را مورد تاكید قرار داده است.

از نكات جالب این آیین نامه ضابطه دادن نمره (پوان) منفی به مدیران و كارمندانی است كه در انجام وظیفه سهل انگاری و قصور كنند كه رسیدن نمرات منفی به میزان (نصاب) معین باعث بركناری مدیر و یا كارمند می شده است.

باید توجه داشت كه« مورخان كارشناس عهد باستان » ایران را به داشتن روش پیشرفته و كارآمد برای ادارات عمومی ستوده اند. امپراتوری های امویان و عباسیان و بعدا تركان غزنوی و سلجوقی و در پی آنها ، مغولها و تیموریان برای تمشیت امور و اداره قلمرو خود از این مهارت ایرانیان به خوبی بهره گرفتند و بقای آنها به دلیل سپردن كارها به مدیران و وزیران ایرانی بود . دولتهای استعماری اروپا كه متوجه این هنر ایرانیان بودند در دو قرن اخیر كوشیدند كه آن را تخریب و ایران را دچار یك بورو كراسی بد كنند و از پیشرفت باز دارند.