هدف گذاری بخش انرژی ایران

نگاه به بخش انرژی باید از نگاه سیاسی به اقتصادی تغییر کند

در اقتصاد ایران با آن که وجود منابع سرشار انرژی هم یک مزیت مطلق و هم یک مزیت نسبی است هیچگاه این بخش نتوانسته است از مزیت‌های خود بهره‌برداری کند.

بخش انرژی ایران‌ به جای آن که یک بخش پیشتاز و کارآمد باشد، همیشه نیازمند سرمایه‌گذاران خارجی، کارشناسان بیگانه، مشاوران فرامرزی، طراحان چندملیتی، رایزنان فرامنطقه‌ای، بازار‌های فرعی، پیمانکاران کم‌صلاحیت، بیمه‌گران آزمند بین‌المللی، کشتیرانی ناکارآمد، مشارکت‌های مشکوک، قراردادهای پردردسر، تجهیزات کم‌بازده، فناوری‌های سوخته و مانند آنها بوده و است.

برون‌رفت از اشتباهات مزمن و تاریخی و نهادینه بخش انرژی ایران نیازمند اتخاذ و پیگیری تعدادی اولویت به شرح زیر است تا بتواند در یک افق زمانی تعریف شده به یک جایگاه برتر منطقه‌ای و بلکه ممتاز جهانی در زمینه و گستره کاری خود دست یابد. شماری از مهم‌ترین هدف گذاری‌های بخش انرژی ایران چنین هستند.

● تبدیل نگاه سیاسی به نگاه اقتصادی

نگاه به بخش انرژی کشور باید تغییر یافته و از یک نگاه سیاسی به نگاهی اقتصادی بدل شود. حتی نگاه فنی و فناورانه به بخش انرژی نیز نادرست است زیرا از لحاظ فنی و فن شناختی تقریبا هر کاری شدنی و هر پروژه‌ای انجام پذیر است در حالی که از لحاظ اقتصادی هر کار ممکنی درست و بهینه و توجیه‌پذیر نیست و تنها برنامه‌ها و پروژه‌ها و گزینه‌های ویژه و اندکی توجیه‌پذیر و بلکه برتر و احتمالا بهینه هستند. مادامی که بخش انرژی کشور دارای چشم‌اندازهای اقتصادی و برنامه‌های اقتصادی دور از موازین مالی و معیارهای اقتصادی مورد برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و طرح‌ریزی قرار گیرد بدون کوچک‌ترین تردیدی هرگز به بهینه‌های اقتصادی نخواهد رسید و محکوم به سوءمدیریت خواهد بود.

● اصلاح نظام قیمت‌گذاری نهاده‌ها و ستانده‌ها

در بخش انرژی ایران، نه‌تنها نظام قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی تحویلی به بخش‌های مصرفی و انرژی بر اقتصاد کشور باید اصلاح شود که هم اکنون در قالب قانون هدفمندسازی یارانه‌ها تا حدی در شرف انجام است که نظام قیمت‌گذاری انرژی تحویلی به خود بخش‌ها و صنایع مولد انرژی و حامل‌های انرژی، نظام قیمت‌گذاری منابع پولی و ارزی و مالی تحویلی به بخش‌ها و صنایع مولد انرژی، نظام قیمت‌گذاری نیروی کار و خدمات و مشاغل و تخصص‌های تامینی برای بخش مولد انرژی، نظام قیمت‌گذاری زمین و منابع طبیعی تحویلی به بخش انرژی، روند قیمت‌گذاری دیگر نهاده‌های تحویلی به بخش انرژی نیز باید اصلاح شود و تا حد امکان از برنامه‌ای واحد و یکسان و ترجیحا نظام آزاد و شناور بین‌المللی بهره‌برداری شود تا همه جنبه‌های مختلف بخش انرژی کشور به سوی توان‌افزایی و رقابت‌پذیری سوق یابد.

● تدوین یا اصلاح ماموریت رسالت بخش انرژی

ماموریت اقتصادی بخش انرژی در نظام اقتصادی ایران چیست؟ آیا تامین درآمدهای ارزی برای دولت است؟ آیا تامین سوخت مورد نیاز کشور است؟ آیا قطب توسعه و کانون رشد و مرکز پیشرفت و هسته اقتصاد است؟ آیا تامین‌کننده منابع ارزی لازم برای واردات است؟ یا یک بخش در کنار بخش‌های دیگر است؟ آیا انرژی مکمل و متمم برای بخش‌های اصلی اقتصاد است؟ یا به عنوان سوپاپ اطمینان درآمدهای ارزی دنبال می‌شود؟ این بخش در نظام اقتصادی ایران با سوال‌های مختلفی روبه‌روست که آیا به این بخش به عنوان پیشتاز در انتقال فناوری‌های جهانی به اقتصاد کشور، جانشین واردات و جایگزین انرژی‌های وارداتی یا قابل ورود، پیشتاز در توسعه صادرات و پشتیبان و پشتوانه صنایع پرمصرف داخلی مطرح است؟ از این روی، این بخش باید دارای ماموریت سنجیده و پایدار بوده و دارای رسالت و ماموریت و کارکرد تعریف شده در اقتصاد کشور شود تا از سرگردانی و سرگشتگی برون‌آمده و هم تکلیف خود را بداند و هم دیگران، تکلیف خود با آن را بدانند.

● بازنگری استانداردها و معیارهای انرژی

در بخش انرژی ایران، جای هزاران استاندارد و معیار فنی و مهندسی (اداری و مدیریتی، اقتصادی و مالی، اقلیمی و زیست‌بومی، حمل و نقل و ترابری، حقوقی و قانونی، آموزشی و پژوهشی، کارگاهی و آزمایشگاهی، تدارکات و بازرگانی، انبارداری و ذخیره‌سازی، پولی و ارزی، بانکی و بیمه‌ای‌ و مانند آنها)‌ خالی بوده و فقدان هر یک آسیب‌های بسیاری را به بخش انرژی رسانده و می‌رساند.

بخش انرژی ایران نیاز به انتقال استانداردهای بومی مورد نیاز به طور سریع و در عین حال با کمال اتقان و صحت به کمک مراکز دانشگاهی کشور تولید کرده و به کار گرفته و استانداردهای بین‌المللی آماده بهره‌برداری را نیز شناسایی و به شیوه شایسته و مقتضی بهره‌برداری نماید.

● تبدیل نگرش روزمره به نگرش پروژه‌ای

اکثریت فعالیت‌های بخش انرژی کشور، نه در قالب طرح‌ها و پروژه‌های سنجیده و حساب شده که در قالب فعالیت‌های متداول روزمره و معمول اداری تعریف و پیگیری می‌شوند که معایب و زیان‌ها و ناکارایی‌های بسیاری داشته و دارد. هر فعالیت را که بتوان در قالب یک پروژه تعریف کرد باید در قالب فرم‌ها و کاربرگ‌ها و قراردادهای تیپ پخته و سنجیده تعریف و پیگیری نموده و از مزایای نگرش پروژه‌ای به جای نگرش روزمره که برخی از آنها به شرح زیر هستند، بهره‌برداری کرد: تعریف دقیق و درست عملیات مورد نیاز، امکان‌سنجی اجرای طرح، توجیه‌سنجی طرح، تعریف دقیق مجری طرح به همراه وظایف و اختیارات مجری، امکان بازرسی و کنترل عملیات طرح به هنگام اجرا، امکان ارزیابی و بازرسی نتایج طرح پس از پایان، تعیین حدود وظایف و اختیارات عوامل بالادست و عوامل پایین‌دست نسبت به طرح مذکور، مستندسازی تمامی فعالیت‌های طرح و شفاف‌سازی فرآیندها، امکان نظارت دستگاه‌های نظارتی برون‌سازمانی بر فرآیند‌ها و امکان نظارت علمی و کارشناختی مقامات علمی بر طرح‌ها. تعریف و بررسی هریک از این سرفصل‌ها می‌تواند ماموریت تازه‌ای را در حوزه انرژی ایجاد کند.

● کاهش هزینه تمام‌شده خدمات و فرآورده‌ها

هزینه تمام‌شده اکثریت تولیدات و خدمات تحویلی بخش انرژی کشور در مقایسه با قیمت تمام‌شده خدمات یا فرآورده‌های مشابه دارای شرایط مشابه اقتصادی کشورها و بنگاه‌های کارآمد جهانی، بالا و نامتعارف بوده و نهضت کاهش قیمت تمام‌شده باید هرچه زودتر در صنعت انرژی نیز پیاده‌سازی شود تا هم خودش از آن منتفع گشته و هم منافع جانبی و اثرات برون‌زای مثبت آن به دیگر بخش‌های تولیدی و مصرفی اقتصاد ایران تسری یابد.

مهدی حسن‌زاده