چهار سناریو برای پرداخت یارانه نقدی

در حالی که پرداخت یارانه نقدی با مشکل بزرگی به نام «کسری بودجه» مواجه است, وزیر تعاون و رفاه اجتماعی از بررسی چهار سناریو برای ادامه کار هدفمندی یارانه ها در فاز دوم خبر داده اما سناریوهای موجود را تشریح نکرده است

وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از بررسی چهار سناریو برای تداوم پرداخت یارانه نقدی خبر داده است.

به گفته علی ربیعی «به زودی یکی از این چهار سناریو برای پرداخت یارانه نقدی که در وزارت رفاه تدوین شده برای اجرایی شدن به اطلاع مردم می‌رسد.» البته این مقام مسوول در دولت روحانی از تشریح این سناریوها خودداری کرد و افزود: «پایه‌های آماری در کشور قوی نیست، ضمن آنکه شناسایی افراد ذی‌نفع و نیازمند به وقت زیادی نیاز دارد و مسیر سختی است.»

این سخنان پس از آن صورت می‌گیرد که نزدیک به ۱۰ روز پیش نیز، علی طیب‌نیا، وزیر امور اقتصادی و دارایی از کسری بودجه هدفمندی یارانه‌ها خبر داد. تا پیش ازاین، بنا به گفته‌ها و اظهارات مقامات دولت کنونی، هدفمندی یارانه‌ها با کسری بودجه مواجه بوده‌است؛ اما این کسری از راه‌های مختلفی چون استقراض از منابع بانک مرکزی جبران شده است. دولت برای جبران کسری بودجه خود، لایحه اصلاحیه بودجه را به مجلس برده و هم اکنون این لایحه در مجلس بررسی می‌شود. مجلس در جریان بررسی این لایحه، حذف ۳۰ درصد از یارانه بگیران را در دستور کار دارد و به نظر می‌رسد تنها مشکل موجود، تعیین گروه‌های هدف حذف یارانه‌ها باشد. در این میان، می‌توان با در نظر گرفتن کسری بودجه پرداخت یارانه نقدی، چهار سناریوی موجود در این زمینه را گمانه‌زنی کرد. سناریوهایی که هر یک بر اساس شرایط فعلی تنظیم شده و به نظر می‌رسد دولت چاره‌ای جز پذیرش یکی از اینها نداشته باشد.

حذف سه دهک شدنی است؟

مطابق آماری که وزیر امور اقتصادی و دارایی ارائه کرده‌است، دولت سالانه ۴۲ هزار میلیارد تومان یارانه نقدی می‌پردازد، در شرایطی که تنها ۲۸ هزار میلیارد تومان از طریق افزایش نرخ سوخت افزایش درآمد داشته که تازه بر اساس قانون بودجه سال ۱۳۹۲ تنها مجاز است نیمی از آن (یعنی ۱۴ هزار میلیارد تومان) را صرف پرداخت یارانه نقدی کند. به این ترتیب دولت ۲۸ هزار میلیارد تومان دیگر برای پرداخت یارانه‌های نقدی نیاز دارد که به گفته وزیر اقتصاد ۱۱ هزار میلیارد تومان آن در یک ردیف بودجه پیش‌بینی شده است. طیب نیا گفته که با توجه به کسری بودجه فعلی، این ۱۱ هزار میلیارد تومان باید از بودجه عمرانی برداشته شود، یعنی پولی که باید صرف ایجاد زیرساخت‌های کشور شود، صرف پرداخت یارانه نقدی گردد. محاسبات نشان می‌دهد حتی با صرف این ۱۱ هزار میلیارد تومان، دولت هنوز ۱۷ هزار میلیارد تومان برای پرداخت یارانه نقدی تا پایان سال کسری دارد که بیش از ۴۰ درصد کل رقمی است که باید برای این منظور در اختیار داشته باشد و تنها کفاف هشت ماه از سال را می‌دهد. از طرف دیگر، فشار تورمی به حدی است که حذف یارانه نقدی اقشار کم درآمد و متوسط ممکن نیست. برای حل این مشکل، مجلس تصمیم دارد، پرداخت یارانه نقدی به سه دهک پردرآمد جامعه را حذف و دولت را موظف کند که ظرف سه ماه این سه‌دهک را شناسایی کند. اما از سخنان مسوولان دولتی این‌گونه بر می‌آید که این کار شدنی نیست؛ چراکه سامانه‌های اطلاعاتی موجود امکان شناسایی این دهک‌ها را نمی‌دهد. ضمن اینکه اطلاعات تفکیکی درباره درآمد خانوارها در اختیار دولت نیست و آمارهای و اطلاعات دولت بیشتر بر هزینه خانواده‌ها تمرکز دارد نه درآمد آنها. البته برخی از کارشناسان نیز پیش‌بینی می‌کنند اقدام به حذف سه‌دهک از یارانه بگیران، علاوه بر ایجاد نارضایتی اجتماعی و بروز احساس بی‌عدالتی، مستلزم

جست و جو در میزان درآمدها و به‌طور کلی ثروت اشخاص مختلف است که خود کاری پر دردسر محسوب می‌شود.

چه باید کرد؟

در شرایط کنونی که دولت چهار سناریوی مختلف را برای ادامه پرداخت یارانه نقدی در نظر گرفته است برخی کارشناسان با توجه به شرایط موجود و امکان‌سنجی‌های مختلف، چهار سناریو برای دولت گمانه‌زنی می‌کنند. در سناریوی اول، دولت می‌تواند با شناسایی دهک‌های پایین درآمدی، یارانه نقدی را به کسانی پرداخت کند که نیاز به آن دارند. این قبیل افراد از طریق بانک اطلاعاتی موجود در کمیته امداد یا سازمان‌هایی مانند بهزیستی، شانس بالاتری برای شناسایی دارند. در این سناریو دولت می‌تواند به سه دهک پایینی یارانه نقدی پرداخت کند و برای بقیه دهک‌ها سیاستی را در پیش بگیرد که بر مبنای «اثبات نیاز به یارانه نقدی» باشد. در سناریوی دوم کار برای دولت سخت‌تر است. در این سناریو، دولت مجبور است به الزام قانونی مجلس تن دهد و

سه دهک بالایی درآمدی را از فهرست یارانه‌بگیران حذف کند. این شیوه تداوم پرداخت یارانه نقدی، می‌تواند سخت ترین راه باشد. برخی کارشناسان معتقدند حذف سه دهک از یارانه‌بگیران به طور مستقیم از سوی دولت بدترین روش تداوم هدفمندی یارانه‌ها در فاز دوم است. در سناریوی سوم، حذف یک دهک از یارانه بگیران که درآمد بالایی دارند، پیش‌بینی می‌شود. این موضوع با توجه به کسری بودجه‌ای که وجود دارد می‌تواند بخشی از مشکلات دولت را در کوتاه مدت حل کند. شناسایی دهک بالایی درآمدی با توجه به بانک اطلاعاتی موجود کار ساده‌ای به نظر می‌رسد. سناریوی چهارم را می‌توان بر اساس افزایش قیمت حامل‌های انرژی در نظر گرفت. دولت از این راه می‌تواند بخشی از کسری بودجه موجود در پرداخت یارانه نقدی را جبران کند. برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که دولت می‌تواند از محل افزایش قیمت حامل‌های انرژی، هم کسری بودجه خود را جبران کند و هم بتواند علاوه بر سه دهک کم درآمد، یارانه نقدی را به دهک‌های بیشتری نیز اختصاص دهد. مثال روشن کاربردی بودن این سیاست را می‌توان در رفتار مصرف‌کننده با حامل‌های انرژی دید. در ابتدای اجرای برنامه هدفمندی یارانه‌ها، با افزایش قیمت سوخت، مصرف بنزین تا سطح ۵۰ میلیون لیتر در ماه کاهش پیدا کرد. اما تابستان امسال، بنزین حتی تا سطح ۸۰ میلیون لیتر در ماه نیز مصرف شد و هم اکنون نیز تا ۷۵ میلیون لیتر مصرف وجود دارد. این موضوع نشان می‌دهد که کشش قیمتی حامل‌های انرژی با تخلیه اثرات آن از بین رفته و دوران مصرف بالا و بدون صرفه‌جویی بازگشته است. از سوی دیگر، شرایط کنونی با توجه به تورم بالا و کاهش قدرت خرید مردم، یارانه نقدی ۴۵ هزار تومانی را تا سطح زیادی، کم ارزش کرده است. از این رو کارشناسان توصیه می‌کنند در سناریوی چهارم، علاوه بر افزایش قیمت حامل‌های انرژی، می‌توان کمی بیش از نیاز موجود دولت برای پرداخت یارانه نقدی، درآمد کسب کرد و پس از پرداخت بخشی از آن به دهک‌های کم درآمد، کسری بودجه موجود دولت را نیز پوشاند.

معاون وزیر رفاه اعلام کرد

تامین اجتماعی به جای یارانه

احمد میدری- معاون وزیر رفاه به خبرگزاری تسنیم می‌گوید: «غیر از حذف دهک‌ها روش‌هایی مثل افزایش قیمت‌ها هم مطرح شده؛ ولی به دلیل اینکه اولویت دولت مهار تورم است، روش‌های جایگزین فعلا مطرح نیست.»

خانه، ماشین و سفر خارجی

دهک‌های پردرآمد بر اساس نوع خودرو، حکم شغلی، املاک و حساب‌های بانکی و مسافرت‌های خارجی‌شان شناسایی می‌شوند. وزارت رفاه برای شناسایی آنها یک بانک جامع اطلاعات اقتصادی راه‌اندازی می‌کند تا خانوارها با وارد کردن اطلاعات خود درخواست دریافت یارانه‌شان را به دولت ارائه دهند. میدری می‌گوید: کسانی که این اطلاعات را به دولت قرار ندهند، یارانه نمی‌گیرند.

پولدارها چه کسانی هستند؟

معاون رفاه وزیر تعاون می‌گوید که معیاری که برای حذف گروه‌ها در نظر گرفته می‌شود تنها درآمد نیست؛ بلکه ترکیبی از ثروت و درآمد است. در واقع کسانی که ثروتشان به اندازه‌ای است که می‌توانند حداقل نیاز خود را تامین‌کنند از دریافت یارانه حذف می‌شوند. برای این کار، وزارت تعاون مبنایی برای خط فقر تعیین خواهد کرد و نه تنها اطلاعات فردی، بلکه اطلاعات مربوط به روابط خانوادگی را هم مشخص می‌کند تا بر اساس درآمد و ثروت خانواده، اقشار بالای این خط از دریافت یارانه حذف شوند. میدری می‌گوید: «در ایران بهترین راه، استفاده از اطلاعات بانکی و ملکی افراد است؛ چراکه دقت بالاتری دارد. به طور مثال اطلاعات خودرو برای حذف دهک‌ها مناسب نیست؛ چون هستند افرادی که با خودرو نسبتا‌ گران‌قیمت در وزارتخانه‌ای راننده هستند؛ بنابراین به اطلاعات خودرو نمی‌توان اکتفا کرد. اما حساب بانکی با درصد خطای کمتری می‌تواند ملاک ثروتمندی افراد باشد.» دارندگان خودروهای وارداتی بالای ۲۰۰۵ سی سی که ارزش آنها بیش از ۱۰۰ میلیون تومان است جزو حذفی های لیست دریافت یارانه هستند. همچنین ۳۰۰ هزار نفر هم بالای ۵۰میلیون تومان از بانک‌ها وام گرفته‌اند که احتمالا یارانه آنها هم حذف خواهد شد. به جز این، نوع خودرو، مسافرت‌های خارجی و نوع شغل هم در معیارهای شناسایی دهک‌های پردرآمد قرار دارد.

با این همه میدری می‌گوید که رقم دریافتی حقوق ملاک نیست، بلکه حکم حقوقی و عنوان شغلی است که برای حذف افراد از لیست یارانه بگیران ملاک قرار می‌گیرد. بنابراین کارمندانی که با اضافه حقوق به رقم مشخصی از دریافتی می‌رسند، ممکن است همچنان یارانه بگیر باقی بمانند.

خودتان را معرفی کنید!

در روش جدیدی که وزارت تعاون برای شناخت یارانه‌بگیرها در نظر دارد، ملاک پرداخت یارانه، ارائه داوطلبانه اطلاعات است و کسانی مشمول یارانه می‌شوند که اطلاعاتشان را به بانک اطلاعاتی دولت ارسال کنند. این بانک اطلاعاتی متصل به بانک مرکزی، نیروی انتظامی و سازمان ثبت اسناد خواهد بود و افراد با داشتن کد ملی و رمز مربوطه می‌توانند اطلاعات اقتصادی خود را دریافت و در صورتی که تمایل به دریافت یارانه داشته باشند اطلاعات خود را به سایت مربوطه ارسال کنند، به این ترتیب حریم شخصی افراد محفوظ می‌ماند و هر خانواده‌ای که تمایل به دریافت یارانه نداشته باشند اطلاعات خود را به دولت ارسال نخواهد کرد. اما به جز ثروتمندها و کسانی که داوطلبانه برای دادن اطلاعاتشان پیشقدم نمی‌شوند، یک قشر دیگر هم از یارانه محروم خواهند بود: خانواده‌هایی که کودکانشان را از تحصیل محروم می‌کنند. میدری می‌گوید: «هر خانواده‌ای که کودک در سن تعلیم دارد و درس نمی‌خواند از گرفتن یارانه محروم است، چون اگر خانواده‌ها بچه‌های خود را به مدرسه نفرستند، فقرشان پایدار می‌ماند و امکان شغل از کودک سلب می‌شود.» میدری می‌گوید: «در یک خانواره ۴ نفره اگر یارانه یک نفر از اعضای خانواده به تامین اجتماعی برای بازنشستگی اختصاص یابد آن خانواده بعد از چند سال با همین یارانه که ماهانه ۴۵ هزار تومان است، در سن بازنشستگی به اندازه حداقل دستمزد‌ از حقوق بازنشستگی بهره‌مند می‌شوند.»